σιδερίτης και σιδηρίτιδα

[dharvatis]

Η αρχαία λέξη σιδηρίτης (υποθέτω) συνεχίζει να χρησιμοποιείται σήμερα με τη μορφή «σιδερίτης» για τις διάφορες ποικιλίες τσαγιού του βουνού - είναι μάλιστα και η επιστημονική ονομασία ολόκληρου του γένους (Sideritis spp.). Για κάποιο λόγο, όμως, στη βοτανική ονοματολογία θεωρείται θηλυκό (Sideritis syriaca, Sideritis scardica κ.ο.κ.) και οι ελληνοποιήσεις των αντίστοιχων επιστημονικών ονομασιών ακολουθούν την ίδια μορφή: σιδηρίτης η συριακή, σιδηρίτης η σκαρδική κ.λπ.

Η ερώτησή μου είναι: δεν είναι εντελώς λάθος αυτό; Υπάρχει περίπτωση να ήταν θηλυκό στα αρχαία Ελληνικά («σιδηρίτις»);

 

[nickel]

Στα αρχαία ελληνικά έχουμε το επίθετο ο σιδηρίτης, θηλυκό η σιδηρίτις. Ο κατασκευασμένος από σίδερο κλπ. Π.χ. η σιδηρίτις τέχνα, η σιδηρουργία.

Ο φυσικός μαγνήτης λεγόταν και σιδηρίτις λίθος (η λίθος = ιδιαίτερο είδος πέτρας, π.χ. λυδία λίθος). Και το θηλυκό αυτό ήταν το όνομα διάφορων φυτών. Θα το πήρε μετά κανένας Λινναίος ή άλλος ονοματολόγος και το έκανε Sideritis.

 

[nickel]

Υπάρχει στα λατινικά, π.χ. στα γραπτά του Πλίνιου, το αρσενικό siderites και το θηλυκό sideritis, για φυτά και ορυκτά.

 

[dharvatis]

Η wikipedia αναφέρει ότι The plant was known to ancient Greeks, specifically Pedanius Dioscorides and Theophrastus - υπάρχει τρόπος να το αναζητήσει κανείς κάπου;

 

[nickel]

Γαληνός:
Χλωρὰν ἐπὶ πολὺ, τὴν σιδηρῖτιν πόαν,...
λαβὼν δύο βοτάνας, ὧν ἡ μὲν σιδηρῖτις, ἡ δὲ περδικίας ὀνομάζεται,

Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος
<ἑλξίνη>· οἱ δὲ παρθένιον, οἱ δὲ περδίκιον, οἱ δὲ σιδηρῖτιν, οἱ δὲ Ἡρακλείαν, οἱ δὲ ὑγιεινὴν ἀγρίαν, οἱ δὲ κλύβατιν, οἱ δὲ πολυώνυμον καλοῦσι· φύεται περὶ θριγκοῖς καὶ τοίχοις. καυλία δέ ἐστι λεπτά, ὑπέρυθρα, φύλλα ὅμοια λινοζώστει, δασέα· περὶ δὲ τοὺς καυλοὺς οἱονεὶ σπερμάτια τραχέα, ἀντιλαμβανόμενα τῶν ἱματίων.

(Αυτός έχει κι άλλες εγγραφές αν θέλεις)

 

[nickel]

Αρκετές εγγραφές έχει και ο Ορειβάσιος, ο γιατρός του Ιουλιανού του Παραβάτη, αλλά δεν είδα Θεόφραστο.

 

[drsiebenmal]

Άρα ήταν θηλυκό, σιδηρίτις, στους αρχαίους.

 

[dharvatis]

Σ' ευχαριστώ πάρα πολύ, nickel! Άρα σωστά οι λατίνοι τα έχουν στο θηλυκό, κι εμείς θα πρέπει να γράφουμε «σιδηρίτις η συριακή» - έτσι δεν είναι;

 

[nickel]

Εμείς μπορούμε πια να λέμε η σιδηρίτιδα (η συριακή κλπ).

 

[dharvatis]

Ναι, σωστά - σ' ευχαριστώ και πάλι!

 

[nickel]

Η *σιδερίτις που βλέπω εδώ κι εκεί (π.χ. σε Φυτολογικό Λεξικό ή και στο ΛΝΕΓ, στην ετυμολογία της «μαλοτίρας») είναι υβρίδιο, από το σίδερο της δημοτικής και την κατάληξη της καθαρεύουσας. Η σιδηρίτις έγινε sideritis στα λατινικά, αλλά στο αντίστροφο πρέπει να επιστρέψουμε στο σιδηρίτις (και πλέον σιδηρίτιδα) και όχι σε μπάσταρδο σιδερίτις.

Επίσης, είναι λάθος αυτό που διαβάζω και λέει «ή αλλιώς σιδερίτης του Διοσκουρίδη» και είπαμε γιατί: ο Διοσκουρίδης γράφει για σιδηρίτιδα. Ωστόσο, σήμερα το λαϊκό αρσενικό σιδερίτης δεν είναι λανθασμένος σχηματισμός, απλώς δεν είναι η επιστημονική ονομασία. Δηλαδή, ένα σύγχρονο λεξικό θα μπορούσε να γράφει:
σιδηρίτιδα (η), κν. σιδερίτης (ο)

 

[dharvatis]

Έτσι ακριβώς!