παράγωγα επίθετα -ικος

[ian]

Παρατήρησα ότι συχνά τα λεξικά εμφανίζουν ως επίθετα λέξεις που στο τρίτο γένος έχουν το παραγωγικό -ικο

Παράδειγμα:
χρυσομάλλης/χρυσομάλλα/*χρυσομάλλικο

ενώ το χρυσομάλλικο προφανώς παράγεται από το παραγωγικό επίθημα -ικος και (θα έπρεπε να) είναι διαφορετικό λήμμα:
*χρυσομάλλικος/*χρυσομάλλικη/χρυσομάλλικο

Έριξα μια ματιά στη γραμματική της Φιλιππάκη και όντως έχει κατηγορία "Επίθετα σε -ης, -α, -ικο" (και κάποια άλλα -ούδικο!?) και ως παράδειγμα δίνει

τεμπέλης/τεμπέλα/τεμπέλικο

Και γιατί να μείνουμε μόνο στα -ης/-α, με την ίδια λογική θα έπρεπε να δίνεται και το αμερικάνος/αμερικάνα/αμερικάνικο, κλέφτης/κλέφτρα/κλέφτικο και γιατί όχι ακόμα και: σκύλος/σκύλα/σκυλίσιο και ζεϊμπέκης/ζεϊμπέκα/ζεϊμπέκικο ως επίθετα.

Σε τελική ανάλυση και μορφολογικά έχουν τα φόντα για να είναι επίθετα και σημασιολογικά (προσδιορίζουν ιδιότητες σε αντικείμενα ή ανθρώπους ή έννοιες)


Σε μια πρόχειρη ανάγνωση τα λεξικά δεν φαίνεται να ακολουθούν κάποιον κανόνα ή να έχουν κάποια συνοχή ως προς τον εαυτό του αφού για παράδειγμα ο Τριανταφυλλίδης δίνει:

τεμπέλης -α -ικο => επίθετο
αλλά
κατεργάρης -α => ουσιαστικό & κατεργάρικος -η -ο επίθετο


Μου δίνετε λίγο τα φώτα σας σχετικά με την παραγωγή από -ικος;
Ποια είναι τα κριτήρια του επιθέτου και του ουσιαστικού στα λεξικά και στις γραμματικές; Μορφολογικά ή σημασιολογικά;

 

[nickel]

Καλωσήρθες.
Στο ΛΚΝ βλέπουμε τις κλιτικές κατηγορίες των επιθέτων εδώ:

Επίθετα και Μετοχές

www.greek-language.gr

Σε ενδιαφέρουν οι E9 (και E9Α).

Εδώ είναι τα επίθετα που έχει το ΛΚΝ στην κατηγορία Ε9:

Λεξικό της κοινής νεοελληνικής

www.greek-language.gr

Δεν βλέπω ωστόσο να έχει γίνει δουλειά στα ουσιαστικά.

 

[ian]

Καλησπέρα

Αυτό που δεν φαίνεται να έχει συνέπεια είναι κατά πόσο το ουδέτερο ζηλιάρ-ικο στην κατηγορία Ε9 και Ε9α χρησιμοποιείται καταχρηστικά από το λήμμα ζηλιάρικος. Είναι δηλαδή στην πραγματικότητα 2 λήμματα και όχι ένα:

ζηλιάρης -α => ουσιαστικό
ζηλιάρικος -α -ο > επίθετο
γρουσούζης -α => ουσιαστικό
γρουσούζικος -α -ο => επίθετο
κοκ

Είναι απορία περισσότερο θεωρητικής συνέπειας παρά ουσίας, καθώς είτε ως ουσιαστικά είτε ως επίθετα έχουν την ίδια κλίση.

 

[ian]

Σε μια δεύτερη ανάγνωση να απαντήσω μόνος μου στην απορία: πέρα από διάφορες ανακολουθίες που υπάρχουν εδώ και εκεί στα λεξικά, το ουδέτερο -ικο κάτω από το λήμμα -ης και το ουδέτερο -ικο κάτω από το λήμμα -ικός έχουν διαφορετική σημασία.

Για παράδειγμα δεν υπάρχει άλλος τρόπος να χρησιμοποιήσεις ουδέτερο για τη σημασία του επιθέτου τεμπέλης, καθώς το τεμπέλικος -> (τεμπέλικο) και τεμπέλης -> (τεμπέλικο) έχουν διαφορετική σημασία, άρα πρέπει να αποτυπωθούν σε διαφορετικά λήμματα.

 

[nickel]

Αυτό που δεν φαίνεται να έχει συνέπεια είναι κατά πόσο το ουδέτερο ζηλιάρ-ικο στην κατηγορία Ε9 και Ε9α χρησιμοποιείται καταχρηστικά από το λήμμα ζηλιάρικος. Είναι δηλαδή στην πραγματικότητα 2 λήμματα και όχι ένα:

Πιστεύω κι εγώ ότι έχουμε δύο διαφορετικά λήμματα ως προς τη μορφολογία: τεμπέλης - τεμπέλα, και τεμπέλικος - τεμπέλικη - τεμπέλικο. Το δεύτερο δανείζει τον ουδέτερο τύπο στο πρώτο. Το αποτέλεσμα είναι το ένα λεξικό (ΧΛΝΕΓ) να βάζει το «τεμπέλικο μάτι» στο λήμμα τεμπέλικος και το άλλο (ΜΗΛΝΕΓ) στο λήμμα τεμπέλης.

Στη Γραμματική της Νέας Ελληνικής των Κλαίρη και Μπαμπινιώτη το θέμα παρουσιάζεται μόνο ως προς τη μορφολογία του.

 

[Earion]

Ωραία παρατήρηση για ένα φαινόμενο που μου είχε ως τώρα διαφύγει.
Ναι, συμφωνώ, έχουμε δύο διαφορετικά λήμματα όπου το πρώτο δανείζεται τον ουδέτερο τύπο από το δεύτερο.