ένα γύρο ή ένα γύρω;

[psifio]

Πήγα να γράψω "Κοίταξε ένα /jíro/" και σκάλωσα. Πώς γράφεται, ένα γύρο ή ένα γύρω (και μία ή δύο λέξεις;)

Ο Μπαμπινιώτης δίνει το επίρρημα "γύρω", με επισήμανση ότι η ορθότερη γραφή είναι "γύρο", αλλά αγνοεί τη φράση.

Ο Πάπυρος δίνει το επίρρημα "γύρω", με εναλλακτικές "γύρο" και "γύρα", τη φράση την αγνοεί (αλλά έχει τη φράση "τα φέρνω γύρω", πράγμα που με παραξένεψε γιατί τη γύρα την έχει ξεχωριστό λήμμα, κι απ' όσο ξέρω η φράση είναι "τα φέρνω γύρα/βόλτα").

Το ΛΚΝ δίνει το επίρρημα "γύρω" (και μάλιστα με εναλλακτική ετυμολόγηση από το γύρωθεν με αποβολή της κατάληξης), αλλά δέχεται την επιρρηματική φράση "ένα γύρο" στο λήμμα γύρος.

Τελικά γράφεται και με τους δύο τρόπους;

 

[nickel]

Κοίταξε ένα γύρο.

Από το ουσιαστικό προέρχεται το επίρρημα γύρω, που πήρε την κατάληξη -ω από την επίδραση των επιρρημάτων σε -ω.

Ωστόσο, με άρθρο εδώ, είναι φανερό ότι το «γύρο» είναι ουσιαστικό και το «ένα γύρο» επίρρημα (και θα μπορούσε να γίνει «ολόγυρα»).

 

[psifio]

Καλώς! :)
Ευχαριστώ.

 

[Zazula]

α. Ο Κριαράς δέχεται ως έτυμον του "γύρω" μόνο την αιτιατική της λέξης "γύρος". Επομένως, εάν το δεχθούμε αυτό, η μορφή "έναν γύρο" (ως αιτιατική) είναι προγενέστερη της "ένα γύρω".
β. Ο Βοσταντζόγλου δίνει και "γύροθεν" και "γύρωθεν".
γ. Πάλι ο Βοσταντζόγλου, παραθέτει ουσιαστικό "τα γύρω" ως συνώνυμο του "τα πέριξ".
δ. Τέλος, δίνει λέξη "γύρος" που περισπάται (=περίπατος, πιλόγυρος, τμήμα αγώνος), και λέξη "γύρος" που οξύνεται (=κύκλος, περιστροφή, κράσπεδο).


Edit: Χμφμρμ, με πρόλαβε ο Νίκος...

 

[nickel]

Τα λεξικά δεν διαφωνούν ως προς την ετυμολόγηση του «γύρω». Μόνο που τα λεξικά του Κέντρου προτείνουν να αρχίσουμε πάλι να γράφουμε «γύρο» (για να μην έχει διλήμματα το psifio;).

Ωραία η επισήμανση του «τα γύρω». Να προσθέσω και «τους γύρω». Παράδειγμα ΛΚΝ: Ας μην ενοχλούμε τους γύρω.

Για την περισπωμένη έχω να πω ότι το μόνο που θυμάμαι ακόμα είναι ότι το μακρό πριν από το βραχύ έπαιρνε περισπωμένη — και όλες τις υποπεριπτώσεις έχω φροντίσει να τις ξεχάσω. Sheer bliss.

Να αναφέρω κι ένα αστείο: Ευτυχώς που λέμε πια «τα φέρνω βόλτα». Γιατί κάποτε φαίνεται (σύμφωνα με το λεξικό του Πάπυρου) ότι λέγαμε και «τα φέρνω γύρο» — με το ίδιο δίλημμα: γύρο ή γύρω; Ο Πάπυρος δεν έχει δίλημμα: αναφέρει τον ιδιωματισμό και στον γύρο και στο γύρω, και με τις δύο γραφές.

 

[zephyrous]

Η πιο πρόσφατη μετάφραση των Δαιμονισμένων του Ντοστογιέφσκι (εκδόσεις Ίνδικτος) πρέπει να περιέχει τουλάχιστον εκατό φορές (χωρίς υπερβολή) τη φράση "ένα γύρω". Αν δεν κάνω λάθος, μόνο στον Λουντέμη είχα ξαναδεί τη φράση με αυτή τη γραφή. Και αναρωτιέμαι: γιατί να μην γράψουμε "κοίταξε γύρω του";

 

[nickel]

Το θεωρώ εντελώς παράλογο αυτό το «ένα γύρω» (αντί για «ένα γύρο») και σήμερα έπεσα πάνω του σε κείμενο του Γιώργου Παπαχρήστου: «Και όλοι οι άλλοι ένα γύρω να παρακολουθούν το θείο (κωμωδιό)δραμα και να χασκογελούν».

Εξίσου παράλογο με το διαδεδομένο «πόσο χρονών».
http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?2019

 

[Inachus]

Άρχισα να διαβάζω το «IVA Έσοπτρο μυστηριώδους οθόνης» (2017) κι έχω ήδη συναντήσει δύο φορές το «ένα γύρω».
Π.χ. «κάθονταν όλοι ένα γύρω».

 

[m_a_a_]

Ωραίο νήμα κι αυτό...

Καταρχάς, μία ερώτηση, που μπορεί να είναι και χαζή: αυτά τα «κοίταξε ένα /jíro/» και «κάθονταν ένα /jíro/» (όπως κι αν επιλέξουμε να τα γράψουμε) είναι chiefly νοτιοελλαδίτικα;

Γιατί εμένα, που 'μαι βόρειος, μου ακούγονται ανοίκεια, κι αν τα 'χω ακούσει, οι φορές είναι μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού.
Μιλάω, εννοείται, για χρήσεις σαν αυτές που παραθέτετε, όπου ο γύρος (έστω) έχει αυτήν την «άπλα», να το πω έτσι, και δεν νοείται σαν κυριολεκτική διαδρομή, όπως στα «έκανα έναν γύρο το τετράγωνο», «ο γύρος του θριάμβου» κ.λπ. - τα οποία μου είναι γνώριμα, εννοείται.

Προσωπικά, αν θα έλεγα κάτι -και εφόσον βρισκόμουν στο κατάλληλο κέφι- θα έλεγα, νομίζω, «κοίτα μία γύρω (σου)», κι ίσως από κει έχουν επηρεαστεί κι αυτοί που προκρίνουν το «ένα γύρω».

 

[Inachus]

Όλα τα παραπάνω με βρίσκουν σύμφωνο.
Αυτή η χρήση του «ένα γύρω» σε αυτά τα παραδείγματα δεν μου είναι οικεία. Ακόμη και το «ένα γύρο» να έβλεπα, πάλι το ίδιο θα έλεγα. Δεν αποκλείεται να είναι νοτιοελλαδίτικο, αν και έχω μεγαλώσει στην Αθήνα και είτε δεν το έχω συναντήσει ξανά είτε δεν το έχω προσέξει. Προσωπικά, μπορεί να έλεγα «κάθονταν όλοι γύρω-γύρω»

 

[nickel]

Δεν βρήκα σχετική μνεία στο Χρηστικό (ΧΛΝΕΓ).
Βρήκα στο ΜΗΛΝΕΓ λήμμα γύρος):

ΕΚΦΡ
(ως επίρρ.) Ένα γύρο [ένας]
γύρω γύρω, ολόγυρα
Χρήσεις
Κοίταξε ένα γύρο και είδε όλα της τα προσωπικά αντικείμενα πεταμένα στο πάτωμα.

Στον Θησαυρό του ilsp.gr, ζήτησα «ένα γύρο». Τα πιο πολλά ευρήματα ήταν για τις γνωστές σημασίες και χρήσεις του γύρου, αυτά που σήμερα οι πιο προσεκτικοί θα τα έγραφαν «έναν γύρο».

Όμως στα παρακάτω ευρήματα έχουμε το ιδιωματικό ή ελλειπτικό. Στα 18 και 23 βλέπουμε πώς μπορεί να ξεκινάει η χρήση (με παράλειψη του «κάνω»), αλλά στα παραδείγματα 19, 20 και άλλα θα προτιμούσα να γράψω τριγύρω.

2 Κοιτώντας ένα γύρο από το κέντρο της Αθήνας προς την Καλογρέζα, την Νέα Φιλαδέλφεια, το Δουργούτι, την Κυψέλη, το Πολύγωνο, την Καισαριανή, τον Ασύρματο, την Καλλιθέα, το Χατζηκυριάκειο, την Δραπετσώνα, την Κοκκινιά, έβλεπε κανείς το 1946 χιλιάδες παραπήγματα και τρώγλες.
13 Παρατηρούσα ένα γύρο τα παιδιά:
14 Και από τραγούδι σε τραγούδι κάναμε από τις καρέκλες μας καθισμένοι ένα γύρο στην Ελλάδα... και παίρνανε δύναμη να ξεκινήσουν μια νέα εβδομάδα!
18 Αργότερα που υποχρεώθηκα, να διδάξω στις μαθήτριές μου το "χάρτη της συνοικίας" και τριγύρισα, ένα γύρο τις γειτονιές, και πήρα σημείωση των δρόμων και του κάθε αξιοπρόσεχτου σημείου, που θα 'πρεπε να το κρατήσουμε για βοήθημά μας, ύστερα που θα κάναμε το χάρτη στον πίνακα και στις πλάκες....
19 Ναι! Όλη μου τη ζωή την είχα περάσει εκεί ένα γύρο χωρίς να χρειάζεται να κάνω μεγάλους δρόμους, που αν ήμουνα από κείνους τους παραμυθένιους ανθρώπους, που του λέει "σαραντάπηχους" δεν θα 'χα ανάγκη καθόλου να ξεπορτίζω.
20 Εκεί ένα γύρο βρισκόταν το Διδασκαλείο δυόμισι λεφτά ήθελα για να πάω.
21 Ο διορισμός έλεγε πως εντέλλομαι να αναλάβω υπηρεσίαν εις το Γον Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον - τότες ακόμη δεν είχε γίνει η ανταλλαγή και είχαμε στο μέρος μας και Οθωμανικά σκολειά - κ' είχαμε ρωτήσει εκεί ένα γύρο στη γειτονιά μας, κ' είχαμε πληροφορηθεί, πως αυτό το σκολειό πέφτει κάπως μακριά, κάπου εκεί κατά την εκκλησούλα του Αφέντη Χριστού, κοντά στα τείχη, και λοιπόν θα ρώταγα πρώτα, άμα θα 'φτανα κοντά σε κείνες τις γειτονιές, που είναι η εκκλησούλα του Αφέντη Χριστού, κι άμα εύρισκα την εκκλησούλα, θα ρώταγα ύστερα να μου 'δειχναν.
23 Στα εξωσχολικά παιδικά τους διαβάσματα έχουν στη διάθεσή τους Ιερές Ιστορίες, που τις διαβάζουν με πολλή αγάπη, και κάποτε στα παιχνίδια τους σηκώνουν και τις εικόνες και μιμούνται τις λιτανείες ένα γύρο στον κήπο του νοσοκομείου.
48 Ψάχνει ξανά με το βλέμμα ένα γύρο