άθε [Ποντιακή λέξη]

[Theseus]

Στο ποίημα 'Πάρθεν' του Καβάφη, ο ποιητής παραθέτει κάποιες αράδες από το Ποντιακό δημοτικό τραγούδι για την άλωση της Κωνσταντινούπολης . Καταλαβαίνω όλες τις λέξεις εκτός από τη λέξη 'άθε':-

Μα αλίμονον μοιραίον πουλί «απέ την Πόλην έρται»
με στο «φτερούλν’ αθε χαρτίν περιγραμμένον
κι ουδέ στην άμπελον κονεύ’ μηδέ στο περιβόλι
επήγεν και εκόνεψεν στου κυπαρίσ’ την ρίζαν."

Μπορεί κανένας συνάδελφος να ρίξει καθόλου φως σ'αυτό για μένα; ? Είναι μια μορφή της λέξης του αυτός, που είναι 'ατός'' στη Ποντιακή; Το αμφιβάλλω. Ίσως είναι = έχει? Εδώ είναι η προσωρινή μετάφραση:-

But alas, a fateful bird “comes from the city”
with "a piece of paper [άθε?] under its little wing
approaching neither the vineyard nor the orchard
it went and settled in the roots of a cypress tree."

 

[nickel]

Η συζήτηση ευτυχώς συνεχίζεται εδώ:

https://forum.wordreference.com/threads/αθε-Ποντιακή-λέξη.3634549/

 

[Theseus]

Ναι, το ξέρω, Νίκελ. Είμαι Ρούπερτ Μπρουκ, εκείνος ακριβώς που ρώτησα κι απάντησα το ίδιο μου ρώτημα και επίσης έκανα τα υπό συζήτηση λάθη!

 

[Earion]

Ας έχουμε κι εδώ, στη Λεξιλογία, την εξήγηση (την οποία ο ίδιος ο Θησέας βρήκε σε γραμματική της ποντιακής):

"μες σο φτερούλν' αθ έν' χαρτίν περιγραμμένον" = μέσα στη φτερούγα (ποντ.= φτερούλι) του είναι / υπάρχει (έναι, ποντ.= έν’ ) ένα γράμμα (χαρτίν) γραμμένο.

 

[Dr Moshe]

Εξαιρετικά ενδιαφέρον το ερώτημα για την ποντιακή αυτή αντωνυμία, η οποία (ας σημειωθεί) αποτελεί αξιοπαρατήρητο αρχαϊσμό τής διαλέκτου. Ίσως δεν περιττεύει να αναφερθούν εν συντομία κάποιες παρατηρήσεις για την προέλευσή της.

Ο βασικός τύπος της στη διάλεκτο είναι έθε· το άθε οφείλεται σε επίδραση της αντωνυμίας ατός. Ο τύπος έθε προέρχεται από το αρχ. ἕθεν «αυτού» (επεκτεταμένος τύπος γενικής τής προσωπικής αντωνυμίας), που είναι ποιητικός και κατ' εξοχήν επικός (απαντούν και του α΄/β΄ προσώπου: ἐμέθεν, σέθεν). Το παραγωγικό επίθημα -θεν που συναντούμε εδώ (πβ. κ. ἄλλο-θεν) δηλώνει την προέλευση, πράγμα αναμενόμενο για τύπο γενικής. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι, επειδή οι τύποι των αντωνυμιών υπέστησαν διαφόρων ειδών μεταβολές και συναιρέσεις που τους κατέστησαν βραχείς (π.χ. *swe-syo- > αρχ. ἕο > οὗ), μερικές φορές στον ποιητικό λόγο επανενισχύθηκαν με το επίθημα -θεν, διατηρώντας όμως το αρχικό θέμα *swe- > ἕ-, πράγμα που αιτιολογεί τον τύπο ἕ-θεν.

Ελπίζω κάτι από αυτά να φάνηκε χρήσιμο και όχι τόσο μπερδεμένο. Ευχαριστώ.

 

[nickel]

Ευχαριστούμε πολύ, αγαπητέ μας φίλε.