Ψωροκώσταινα = Psorokostaina, impoverished Greece

[Earion]

Ώστε ο Μιχαήλ Λαμπρυνίδης, ο τοπικός λόγιος και ιστορικός του Ναυπλίου, βρίσκεται πίσω από αυτό το ιστόρημα. Ωραία. Μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι δεν γίνεται μεν να είμαστε βέβαιοι για την ιστορική ακρίβεια των λεγομένων, τουλάχιστον όμως είναι βεβαιωμένο ότι υπήρξε παράδοση, επιτόπια και παλιά.

Μια διόρθωση στη διατύπωση: ο Βενιαμίν δεν ήταν "συμπατριώτης" της Πανώριας, αφού είχε γεννηθεί στο Πλωμάρι. Στις Κυδωνιές βρέθηκε ως δάσκαλος στην περίφημη σχολή. Επιπλέον δεν καταλαβαίνω γιατί ο λοιμός του τύφου του 1824 στο Ναύπλιο αποδίδεται στους Οθωμανούς που είχαν εγκαταλείψει την πόλη από το 1822.

 

[drsiebenmal]

Ναι, αλλά τώρα έχουμε και δευτερεύοντα ερωτήματα:

Ποιος --και κυρίως, πότε-- σκέφτηκε την (εύλογη, θα έλεγα με τα υπόλοιπα στοιχεία) (παρ)ετυμολόγηση (ή ευπρεπιστική ετυμολόγηση) από τα Ψαρά+Κώσταινα;

Ποιος έκανε την αναφορά στη Βουλή --και σε ποια Βουλή αφού το 1842 δεν είχε υπάρξει ακόμη η 3η του Σεπτέμβρη του '43;

Περί Λαμπρυνίδη, εδώ.

 

[Earion]

Και στον Ευαγγελίδη τίποτα περισσότερο. Τον αντιγράφω απλώς για να υπάρχουν πλήρη τα τεκμήρια της αναζήτησης:

Συνδεδεμένη προς την ιστορίαν του Ναυπλίου κατά την επανάστασιν επί Καποδιστρίου και της πρώτης βασιλείας ήτο και η υπηρέτρια του διδασκάλου του Γένους Βενιαμίν του Λεσβίου. Αύτη εκαλείτο Πανώρηα Χατζή Κώστα Αϊβαλιώτη. Ότε τη 3-4 Ιουνίου 1821 κατά τας σφαγάς Κυδωνιών έφυγεν, σφαγέντος του συζύγου της και των 4 τέκνων απαχθέντων εις αιχμαλωσίαν διεπεραιώθη εις Ψαρά. Εγνωρίσθη ενταύθα υπό του Βενιαμίν Λεσβίου, διδασκάλου Κυδωνιών, και απέπλευσεν εις Πελοπόννησον ομού και υπηρέτει αυτόν. Ότε τω 1826 συνέδραμον εν Ναυπλίω τα σωθέντα γυναικόπαιδα του Μεσολογγίου, αποθανόντος ήδη του Λεσβίου, εξέτρεφεν η ιδία πενομένη και κατήντησε τόσον πτωχή ώστε ωνομάσθη «Ψωροκώσταινα», όπερ και εις την Ελλάδα αφωρίσθη είτα (Τρεις Ιεράρχαι περιοδικόν Αθηνών, αριθ. 285 και 286*) και εγένετο έκτοτε συνήθης έκφρασις περί εσχάτης πενίας.​

Τρύφων Ε. Ευαγγελίδης. Η παιδεία επί Τουρκοκρατίας (ελληνικά σχολεία από της Αλώσεως μέχρι Καποδιστρίου). (Εν Αθήναις: Τύπ. Α. Π. Χαλκιοπούλου, 1936), τ. 1, σ. 297-298.

*Οι "Τρεις Ιεράρχαι" ήταν (είναι;) ένας θρησκευτικός σύλλογος (έτος ιδρύσεως 1905) που εξέδιδε ομώνυμο περιοδικό από το 1910 και μετά. Και να βρεθεί το άρθρο στο οποίο παραπέμπει ο Ευαγγελίδης, δεν νομίζω ότι θα έχει να προσφέρει κάτι ουσιαστικό. Εκτός αν μεταφέρει καμιά πληροφορία ακόμη πιο παλιά, από τον 19ο αιώνα.

 

[Costas]

Το "Αϊβαλιώτης" μπορεί, σκέφτομαι, να κόλλησε στη γυναίκα μετά την καταφυγή της στα Ψαρά. "Αυτή είναι χήρα ενός Χατζηκώστα, Αϊβαλιώτη".
Επίσης, μου κάνει εντύπωση η σύμπτωση, το όνομά της να είναι Πανώρια και να χαρακτηρίζεται 'ουκ επίζηλος την μορφήν'. Αλλά βέβαια το σχόλιο για την ασχήμια της πρέπει να είναι λογοτεχνική επεξεργασία του αφηγητή. Η δυσειδής Πανώρια, που όμως ήταν ηθικά όνομα και πράμα.

 

[SBE]

Απορία: η κουτσή Μαρία είναι κι αυτή ιστορικό πρόσωπο;

ΥΓ Πώς πήγαμε απο την Χατζηκώσταινα στην Ελλάδα;

 

[Costas]

Αν και έχει αναφερθεί με παρόμοιο τρόπο παραπάνω, βάζω τη διατύπωση του Λαμπρυνίδη:

[η Πανώρια] επωνομάσθη .... Ψωροκώσταινα, την δε παρωνυμίαν αυτής ταύτης μετέδωκε και εις την Ελληνική Κυβέρνησιν, καθ' όν χρόνον αι περιπέτειαι του πολέμου και αι εκ των εμφυλίων σπαραγμών συμφοραί είχον καταστήσει τα ταμεία αυτής εντελώς κενά.

 

[Zazula]

Περί της επωνυμίας ταύτης, δι’ ής αυτοκακίζεται το ημέτερον έθνος, εγράφησαν τα εξής εν τη εφημερίδι Έθνει τη 2 Σεπτεμβρίου 1915.

Οπότε και η διανηματική σύνδεση: Αυτοϋποτιμητικά των Ελλήνων.

 

[Costas]

Αυτό το 'εν τη εφημερίδι Έθνει' έχει γούστο. Εμείς σήμερα θα το θεωρούσαμε λάθος, καθώς λέμε 'της εφημερίδας Έθνος', όχι 'Έθνους'.

 

[sarant]

Εντυπωσιάζομαι, πόσα βρήκατε!

 

[Themis†]

Πήγα να πω κάτι, αλλά με πρόλαβε ο sarant.

 

[Marinos]

Μπράβο Εαρίον, Δόκτωρ και όλοι!
Το μόνο που μπορώ αυτή τη στιγμή να προσθέσω είναι ότι, σε μια συλλογή υλικού για το Αϊβαλί του 1840 δεν βρίσκω μεν Χατζηκώστα, ωστόσο τα ονόματα σε Χατζη- είναι πάμπολλα. Για την ακρίβεια, φαίνεται να ήταν μάλλον τίτλος ενδεικτικός κύρους παρά προσωνύμιο όντως χατζήδων, εννοώ προσκυνητών. Η πλάκα είναι ότι στα οθωμανικά έγγραφα τους γράφουν 'acıΤάδε, αντικαθιστώντας δηλαδή το αρχικό h με ένα αραβικό σύμφωνο που στα τούρκικα δεν προφέρεται (το άιν), ώστε να μην δώσουν σε χριστιανούς τον τίτλο του χατζή (που χρησιμοποιείται και στο Ισλάμ για όσους προσκύνησαν στη Μέκκα).
Έτερον ουδέν, για την ώρα τουλάχιστον.

 

[drsiebenmal]

Ναι, μαζέψαμε υλικό, αλλά αποδείξαμε κάτι; Να συνοψίσω τι πραγματικά γνωρίζουμε;

(α) Ότι ο λόγιος και πολιτικός και μελετητής του Ναυπλίου Μ. Λαμπρυνίδης γνώριζε και κατέγραψε τη συγκεκριμένη ιστορία. 80 χρόνια μετά. Στην πραγματικότητα, δεν την τεκμηριώνει. Συμφωνώ ότι δεν ήταν τόσο αυστηρές οι προδιαγραφές διπλοελέγχου τότε (εδώ, κατά πώς φαίνεται, ήταν ανύπαρκτος κοτζάμ Σωβέν), αλλά πώς δεν αναφέρει ονομαστικά ο Μ.Λαμπρ. αυτόν τον «αξιωματικό που όταν ήταν παιδάκι στο ορφανοτροφείο γνώρισε την Ψωροκώσταινα και τη θυμόταν όταν μεγάλωσε»; Αυτός θα ήταν αρκετά αξιόπιστος μάρτυρας.

(β) Η ελαφρώς διαφορετική ιστορία (στο #1 του νήματος) με την Ψαροκώσταινα μού μοιάζει προσπάθεια ευπρεπισμού. Γιατί να θεωρήσουν οι Ναυπλιώτες Ψαριανή μια Αϊβαλιώτισσα; Επειδή έμεινε πρόσφυγας έναν ή δύο μήνες στα Ψαρά (δεν μπορεί να ήταν περισσότερο εφόσον ακολούθησε τον Βενιαμίν τον Λέσβιο, του οποίου η πορεία μετά την καταστροφή στις Κυδωνίες είναι γνωστή). Άλλωστε, θα ήταν γνωστή ως Ψαρο-κώσταινα και στον Μ. Λαμπρ. που δεν κάνει καν μνεία.

Φυσικά, ούτε η ανυπαρξία πραγματικού προσώπου ούτε η ανυπαρξία της ιστορίας αποδεικνύεται. Θα βοηθούσε αν βρίσκαμε κάποια μνεία στη χήρα του Χατζηκώστα στα βιογραφικά του Βενιαμίν, αλλά και πάλι...

 

[Marinos]

Ο μύθος της Ψωροκώσταινας (μια συνεργασία του Spiridione)