Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας
- Thread starter nickel
- Start date
-
- Tags
- dictionaries λεξικά
Μα ναι, προφανώς. Στον μαραγκό μου θα ζητούσα να βάλει ροδάκια στο κάτω μέρος. Αλλά κι αυτό που λες είναι μια ιδέα: θα γλιτώσω μια ολόκληρη γωνία του γραφείου μου. Ας ελπίσουμε ότι το Σάββατο θα μας πει ο Χαραλαμπάκης ότι το ηλεκτρονικό θα ανέβει σ' ένα μήνα, να γλιτώσω τους πειρασμούς και τα έξοδα.
Έχω ήδη αρχίσει να το λατρεύω αυτό το λεξικό: έχει το καθίκι στο λήμμα καθίκι και δεύτερη αναφέρεται η ορθογραφία καθοίκι. Αυτό θα πει «χρηστικό» λεξικό. Στις σημασίες, βλέπουμε ότι πρώτη είναι η συνηθέστερη, η σημασία «αλήτης, κάθαρμα», και δεύτερη η αρχική αλλά πλέον ξεπερασμένη σημασία, το δοχείο νυκτός. Κι αυτό θα πει «χρηστικό» λεξικό, επίσης.
panadeli
¥
Λοιπόν δεν ξέρω αν είναι χρηστικό ή όχι (ανάλογα πώς ορίζει κανείς το χρηστικό, ο όγκος του πάντως σίγουρα δεν το κάνει φιλικό προς τον χρήστη), αλλά ένα έχω να πω γι' αυτό το λεξικό: είναι εντελώς ακομπλεξάριστο. Η πρώτη μου εντύπωση είναι άκρως θετική.
(Και θα διαφωνήσω με τον Μανδραβέλη για το κόστος του. Το αγόρασα από την Πολιτεία 38,40 ευρώ. Δεδομένου του όγκου αλλά και της ποιότητας της δουλειάς, είναι τζάμπα. Συμφωνώ βέβαια ότι θα έπρεπε να κυκλοφορήσει σε ηλεκτρονική μορφή)
(Και θα διαφωνήσω με τον Μανδραβέλη για το κόστος του. Το αγόρασα από την Πολιτεία 38,40 ευρώ. Δεδομένου του όγκου αλλά και της ποιότητας της δουλειάς, είναι τζάμπα. Συμφωνώ βέβαια ότι θα έπρεπε να κυκλοφορήσει σε ηλεκτρονική μορφή)
Από το Βήμα της 9/11/2014:
http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=648893&h1=true#commentForm
http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=648893&h1=true#commentForm
ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ
Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας
Σύνταξη - επιμέλεια: Χριστόφορος Γ. Χαραλαμπάκης.
Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα, 2014,
σελ. 1.819, τιμή 48 ευρώ,
35 ευρώ για φοιτητές και εκπαιδευτικούς,
στο Βιβλιοπωλείο της Ακαδημίας Αθηνών
(Πανεπιστημίου 25-29, Στοά Κοραή)
Πριν από 15 χρόνια το φέισμπουκ, το τουίτερ και το σκάιπ δεν υπήρχαν, το νταουνλόουντ ήταν υπόθεση ελαχίστων ειδημόνων που ασχολούνταν με μπλιμπλίκια και το Μνημόνιο καταγραφόταν στα λεξικά ως επίσημη λέξη. Στο μεταξύ το λαϊφστάιλ έβαλε στη ζωή μας τα ράνερ, τα ρόμαν, τα ρεσό, το κονσίλερ, το μπότοξ και το τάι τσι. Το κόνσεπτ και οι σελέμπριτι έγιναν λέξεις-ψωμοτύρι των πρωινάδικων, όπου ευδοκιμούν οι τηλεμαϊντανοί. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και η εξάπλωση της καλωδιακής τηλεόρασης έφεραν στα σπίτια μας το ταεκβοντό και τα πιτ στοπ της Φόρμουλα 1. Η ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησής μας οδήγησε αρκετούς στα βουνά να παρατηρήσουν τους σπιζαετούς. Η τεχνολογία μάς κουβάλησε το άιφον και το άιπαντ και γίναμε όλοι ιντερνετάκηδες. Η κρίση κατέβασε το Μνημόνιο από το επίσημο βάθρο του στην καθημερινή κουβέντα, μας έκανε νεόπτωχους, έβαλε πέλετ στις σόμπες μας και έβγαλε τους αντιμνημονιακούς στις πλατείες. Η επιστήμη μάς έμαθε το CERN και το σωματίδιο του Θεού, γνωρίσαμε τη διατροφολογία, την ιστοπαθολογία, τη νανοϊατρική. Οι δεκάδες εκπομπές μαγειρικής έκαναν το τσάιβ, το λάιμ, το μπουρίτο και το φαλάφελ λιγότερο εξωτικά και εντελώς οικεία. Μάθαμε να μιλάμε για ποικιλίες κρασιών, για το αγιωργίτικο και το αθήρι, κάνουμε και οινοτουρισμό. Πίνουμε φρεντοτσίνο και μοχίτο και παραγγέλνουμε σαλάτες με κατίκι, αναζητούμε πληροφορίες γκουγκλάροντας στον παγκόσμιο ιστό, ενώ ανησυχούμε για τη συνοχή του κοινωνικού ιστού και οι νέοι στα καφενεία - ίμο, τρέντι ή κάγκουρες, δεν έχει σημασία - πίνουν μπιρόνια, στέλνουν εσεμές, χαζεύουν τα τούμπανα που περνούν και αναφωνούν δεν υπάρχει. Η καθημερινότητα του σύγχρονου Νεοέλληνα με λέξεις. Λέξεις που βρίσκουν για πρώτη φορά θέση στο νεόκοπο Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών.
Το νέο λεξικό της κοινής νεοελληνικής περιλαμβάνει 75.000 λήμματα, καταγράφει 5.000 νεολογισμούς που δεν υπάρχουν σε άλλα λεξικά και περιλαμβάνει 3 εκατομμύρια λέξεις σε κειμενική ροή, οι οποίες απλώνονται σε 1.819 σελίδες. Τυπωμένο σε διχρωμία από το Εθνικό Τυπογραφείο, σε τρεις στήλες εξυπηρετικές στην ανάγνωση, με τις κεφαλές των λημμάτων σε διακριτό μπλε χρώμα, το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας έχει σύγχρονη και ανάλαφρη όψη αν και ζυγίζει τρία κιλά και 650 γραμμάρια, «όσο ένα νεογέννητο βρέφος», όπως σχολίασε παρουσιάζοντάς το στην Ακαδημία Αθηνών τη Δευτέρα 3 Νοεμβρίου ο συντάκτης και επιμελητής του Χριστόφορος Χαραλαμπάκης.
Χρειαζόμασταν ένα καινούργιο λεξικό; αναρωτήθηκαν ορισμένοι. Αναμφισβήτητα! Οχι μόνο για να θησαυρίσει τις λέξεις που ονοματίζουν νέα αντικείμενα, επαγγέλματα, συνθήκες κτλ., αλλά και γιατί η επανάσταση της επικοινωνίας έχει ανατρέψει τα δεδομένα της λεξικογραφίας και πλέον χρειαζόμαστε νέων προδιαγραφών λεξικά. Το Διαδίκτυο έχει μεταβάλει την ταχύτητα με την οποία κινείται η γλώσσα και πλέον ο λεξικογράφος δεν μπορεί να περιμένει πέντε και δέκα χρόνια προκειμένου να αποφασίσει να συμπεριλάβει μια λέξη στο λεξικό του. Ετσι, για τους συντάκτες του λεξικού Robert στη Γαλλία ή των λεγόμενων «πρακτικών» λεξικών στην Οξφόρδη, η συχνότητα χρήσης και η διάρκεια μιας λέξης δεν αποτελούν πλέον μοναδικά κριτήρια για την είσοδό της στο λεξικό αλλά λαμβάνεται υπόψη και το εύρος της χρήσης της, που με το Διαδίκτυο αποκτά άλλες διαστάσεις. Χτισμένο επάνω σε αυτή τη βάση, το Χρηστικό Λεξικό περιλαμβάνει το μοκατσίνο και τη μετενέργεια, την απασχολησιμότητα και την αυτοαξιολόγηση, το αποθετήριο και τα νευρωνικά δίκτυα, το μπλουτούθ, το κοξάκι, τον έμπολα και το χότζκιν, το εμότικον και το μπάνερ.
Οι βάσεις δεδομένων είναι το σύγχρονο λεξικογραφικό εργαλείο και το Χρηστικό Λεξικό άντλησε το λημματολόγιό του και τα αυθεντικά παραδείγματα στα ερμηνεύματά του από μια ηλεκτρονική βάση 120.000 λημμάτων, η οποία μελλοντικά θα είναι προσβάσιμη μέσω Διαδικτύου.
Τα σύγχρονα πρακτικά λεξικά προτιμούν τους σύντομους περιεκτικούς ορισμούς, δεν είναι ιστορικά, δεν καταγράφουν σημασίες σε αχρησία και δίνουν έμφαση στις νέες σημασίες μιας λέξης. Στο Χρηστικό Λεξικό διαβάζουμε για παράδειγμα ότι το παπάκι είναι ο νεοσσός της πάπιας, το δίκυκλο όχημα μικρού κυβισμού και, πλέον, στην αργκό του Διαδικτύου, το σύμβολο @.
Στις καινοτομίες του Λεξικού συγκαταλέγονται διάφορες χρήσιμες πληροφορίες που συνοδεύουν τα λήμματα: η γραφή της λέξης στο πολυτονικό σύστημα για τους λάτρεις της ποικιλίας των τόνων, ο συλλαβισμός της λέξης, ο ακριβής υφολογικός προσδιορισμός λέξεων και εκφράσεων, η αναγραφή της επιστημονικής ονομασίας ζώων και φυτών και η παράθεση της χρονολογίας εμφάνισης των αγγλικών και των γαλλικών λέξεων και των στερεότυπων εκφράσεων.
Στα προσόντα του υπολογίζεται και ο τρόπον τινά ενωτικός του χαρακτήρας. Απενοχοποιητικό, όταν υπάρχουν περισσότερες της μιας σωστές γραφές, τις δέχεται όλες. Δέχεται και το αβγό και το αυγό, και τον ορθοπαιδικό και τον ορθοπεδικό, και τον Ασκό του Αιόλου και τους Ασκούς του Αιόλου καταργώντας τον διχασμό της κοινότητας των ομιλητών της ελληνικής βάσει σωστού - λάθους.
Επιστήμες και νεανική αργκό
Κυρίως όμως αποτυπώνει το νέο πρόσωπο της ελληνικής ως μιας σύγχρονης δυναμικής γλώσσας, το οποίο διαμορφώνουν πλέον οι επιστήμες και η τεχνολογία και όχι η λογοτεχνία. Αυτή είναι μια διεθνής παρατήρηση που ισχύει και για τη γλώσσα μας. Το επιστημονικό λεξιλόγιο του Χρηστικού Λεξικού κατηγοριοποιείται σε 103 γνωστικούς τομείς που συνεισφέρουν στον εμπλουτισμό της ελληνικής (και ξένων γλωσσών, ας σημειωθεί εδώ) με λέξεις όπως: βαριατρική, γεωπληροφορική, μουσειογραφία, νευροοικονομία, φυτοτεχνολογία.
Τεχνολογία τροφίμων, μαγειρική και ζαχαροπλαστική, αθλητισμός και οικονομία είναι ορισμένοι κλάδοι που έχουν ανανεώσει με τους όρους τους το λεξιλόγιο της κοινής ελληνικής, πάλι λόγω της διασποράς των όρων αυτών χάρη στην τηλεόραση, στο Διαδίκτυο και στην επικοινωνιακή έκρηξη. Για τους ίδιους λόγους, πιθανότατα, βρήκαν στο Χρηστικό Λεξικό θέση και λέξεις του προφορικού λόγου και της αργκό των νέων, που θεωρούνται σήμερα διεθνώς βασικές πηγές ανανέωσης της γλώσσας. Εχουν καταγραφεί ο ιδιαιτεράς, το αγαπουλίνι και το σιγουράκι, οι φιλούρες και εκφράσεις όπως το προχώ, το δεν υπάρχει, το θα βάλω τη γάτα μου να κλαίει.
Διαπιστώσεις και κρίσεις
«Μπράβο η Ακαδημία Αθηνών!» σχολίασαν με νόημα οι νεωτεριστές βλέποντας στο Χρηστικό Λεξικό τις λέξεις τσαχπινογαργαλιάρα, μωρουλίνι, μουσαντένιος, κάγκουρας. «Ντροπή στην Ακαδημία Αθηνών!» έσπευσαν να καταδικάσουν οι συντηρητικοί, που θεωρούν ότι με την αργκό, με την μπουζουκλερί και τον μπαχαλάκια δεν προωθείται η ελληνική γλώσσα.
«Η Ακαδημία, με το λεξικό, δεν αποβλέπει σε ρύθμιση της γλώσσας» είπε στην παρουσίαση του Χρηστικού Λεξικού προλαβαίνοντας τα σχόλια ο γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Βασίλειος Πετράκος. «Παρουσιάζει με συστηματικό τρόπο και επιστημονικά εξακριβωμένα την πραγματική μορφή της νεοελληνικής, τον γλωσσικό πλούτο της και τις θαυμαστές εκφραστικές δυνατότητές της. Το πλήθος των νεολογισμών και των νέων σημασιών που περιέχονται δείχνει τη δημιουργική δύναμη των Ελλήνων στη γλώσσα και διαψεύδει όσους θρηνούν για τη φθορά της».
Πολλές είναι οι ξενόφερτες λέξεις στο Χρηστικό Λεξικό, που θα μπορούσε να χωρέσει ακόμη περισσότερες. Δεν βρήκαμε το σέιβ, ίσως επειδή ηττήθηκε τελικά στην καθημερινή χρήση από τα ελληνικά αποθηκεύω/αποθήκευση (αν και αντιστέκεται ακόμη στην αγχωμένη ερώτηση «Σέιβ έκανες;»). Δεν υπάρχουν το σταρτ-απ ή τα λοτζίστικς (Logistics), το λάικ («κάνε λάικ στο φέισμπουκ») και ο χίπστερ, ούτε το χάσταγκ (θεματική επικεφαλίδα στο twitter) και η σέλφι, δύο λέξεις που πρόσθεσε το λεξικό Robert στην έκδοση του 2015, ενώ υπάρχει το μάλλον άχρηστο παλιομοδίτικο μπριγιόλ. Η γραφή τους ορισμένες φορές ξενίζει. Αν διάβαζα κάπου τη λέξη άιπαντ θα θεωρούσα πως πρόκειται για καινούργια βρισιά και όχι για το iPad, και μολονότι στέλνω συχνά SMS δεν έχω στείλει ποτέ εσεμές.
Ολα αυτά ως πρώτες, και πρόχειρες, διαπιστώσεις. Την επιστημοσύνη του Χρηστικού Λεξικού θα κρίνουν οι ειδικοί και η σκοπιμότητα της έκδοσής του θα φανεί από τη χρήση του. Αξίζει να εξεταστεί με κριτήρια επιστημονικά και όχι ιδεολογικά, με τη νηφαλιότητα μιας κοινωνίας ωριμότερης από εκείνην του 1998 που επέβαλε την αφαίρεση της υβριστικής σημασίας (από την αθλητική αργκό) από το λήμμα Βούλγαρος στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γεωργίου Μπαμπινιώτη. Η απαίτηση να αυτολογοκρίνουν οι λεξικογράφοι τη δουλειά τους ισοδυναμεί με απαίτηση παραμόρφωσης της εικόνας της κοινωνικής πραγματικότητας. Διότι ένα λεξικό, και ειδικά τα συγχρονικά πρακτικά λεξικά όπως το Χρηστικό Λεξικό, αποτυπώνει όχι μόνο τη γλωσσική κουλτούρα μας αλλά και την κοινωνική ιστορία μας.
Προς επίρρωσιν, βλέπε το λήμμα μπρούκλης στο Χρηστικό Λεξικό. Μπρούκλη αποκαλούσαν στις αρχές του 20ού αιώνα τον μετανάστη από την Αμερική (από το Μπρούκλιν) που εντυπωσίαζε τους συμπατριώτες του στην Ελλάδα με τον πλούτο του. Τα λεξικά Μπαμπινιώτη και Τριανταφυλλίδη δεν καταχωρίζουν τη λέξη στην κοινή νεοελληνική. Στον 21ο αιώνα βρίσκει θέση στο Χρηστικό Λεξικό πιθανότατα διότι, χάρη στο Διαδίκτυο, βγήκε από το περιθώριο της αργκό, γνώρισε ευρύτερη διάδοση και εντάσσεται πλέον στην γκρίζα ζώνη της κοινής νεοελληνικής, ως γενικότερος ειρωνικός χαρακτηρισμός προσώπου που αγαπά τη χλιδή και την αυτοπροβολή.
«Αν ζητήσεις αμφίψωμο, δεν θα φας σάντουιτς»
«Με τι κριτήρια επιλέχθηκαν τα λήμματα του Λεξικού;» ρωτήσαμε τον επιστημονικό υπεύθυνο της έκδοσης, τον καθηγητή Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Χριστόφορο Χαραλαμπάκη. «Τα λήμματα του Λεξικού έχουν επιλεγεί από τεράστιες έντυπες και ιδίως ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων με βασικό κριτήριο τη στατιστική τους συχνότητα» απάντησε στο «Βήμα». «Το στατιστικό κριτήριο δεν ίσχυσε για σπάνια ζώα και φυτά που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Ετσι έχουν συμπεριληφθεί ο αργυροπελεκάνος, η βίδρα, η φώκια μονάχους μονάχους για να ευαισθητοποιηθεί ο κόσμος. Οι σύγχρονοι επαγγελματίες λεξικογράφοι περιγράφουν τη γλώσσα και έτσι λημματοποιούν και λέξεις που ενδεχομένως δεν αρέσουν ούτε στους ίδιους. Μία απ' αυτές τις λέξεις είναι ο μαλακοπίτουρας. Η λέξη συνοδεύεται στο Λεξικό με την ένδειξη ότι ανήκει στη νεανική αργκό και χρησιμοποιείται υβριστικά. Τις "άσχημες" λέξεις θα τις εξοστρακίσουμε και θα κρατήσουμε μόνο τις "ωραίες"; Αν τις αποκρύψουμε, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν».
Για την παρουσία τόσων ξενικών λέξεων στο Χρηστικό Λεξικό σχολιάζει: «Εμείς δεν ρυθμίσαμε τη γλώσσα για να εξοστρακίσουμε τις ξένες λέξεις. Οσοι επιχείρησαν στο παρελθόν να τις "διώξουν" από τη γλώσσα μας και να προτείνουν ισοδύναμες ελληνικές απέτυχαν σε ένα ποσοστό 80%. Πώς θα μεταφράσουμε το σκάιπ και το ταεκβοντό; Πώς θα πούμε το τσιζκέικ; Ας πάει κάποιος να παραγγείλει ένα αμφίψωμο και αν επιμείνει να το ζητά με αυτή την ελληνικότατη λέξη, μάλλον δεν θα φάει σάντουιτς». Οπως εξηγεί ο ίδιος, «οι αποτυχημένες προσπάθειες περιορισμού των αγγλισμών στο πρόσφατο παρελθόν, σε συνδυασμό με την αναγκαιότητα περιγραφής και όχι ρύθμισης της γλώσσας, οδήγησαν τους ερευνητές στην άποψη ότι πρέπει να αφήσουμε τη γλώσσα να ακολουθήσει τη δική της πορεία - έτσι κι αλλιώς δεν υποτάσσεται στις ορέξεις μας, δείχνοντας με τον τρόπο αυτόν εμπράκτως ανοχή στον γλωσσικό πλουραλισμό και στον γλωσσικό πολυπολιτισμό. Οι κίνδυνοι αφελληνισμού είναι άλλοι».
Πάντως πολλές από τις λέξεις αυτές, οικείες στον καθημερινό λόγο, καταγράφονται με τρόπο ανοίκειο, είναι σχεδόν αγνώριστες: εσεμές (SMS), εμ-πι-θρι (mp3), σιβί (CV), εμέλ (ml), γιούζερ νέιμ (user name). Πώς νομιμοποιείται η ένταξή τους σε ένα λεξικό της γλώσσας μας με αυτή τη μορφή της φωνητικής μεταγραφής; «Το αίσθημα της "ανοικειότητας" είναι φυσιολογικό όταν πρωτοεμφανίζεται μια λέξη. Ενοχλεί η "παράξενη" μορφή της. Μετά τη συνηθίζουμε» ήταν η απάντηση του Χριστόφορου Χαραλαμπάκη. «Οι νεολογισμοί εσεμές, εμ-πι-θρι, σιβί δεν πρέπει να μας τρομάζουν. Αν οι ομιλητές δεν τους χρησιμοποιήσουν τα επόμενα χρόνια, δεν θα έχουν λόγο ύπαρξης σε λεξικό. Ολα τα λεξικά κατά κάποιον τρόπο "στάζουν". Πολλές λέξεις χάνονται και πολλές έρχονται. Αυτή είναι η μαγεία της γλώσσας. Δεν μένει στατική. Εξελίσσεται διαρκώς».
Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας
Σύνταξη - επιμέλεια: Χριστόφορος Γ. Χαραλαμπάκης.
Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα, 2014,
σελ. 1.819, τιμή 48 ευρώ,
35 ευρώ για φοιτητές και εκπαιδευτικούς,
στο Βιβλιοπωλείο της Ακαδημίας Αθηνών
(Πανεπιστημίου 25-29, Στοά Κοραή)
Πριν από 15 χρόνια το φέισμπουκ, το τουίτερ και το σκάιπ δεν υπήρχαν, το νταουνλόουντ ήταν υπόθεση ελαχίστων ειδημόνων που ασχολούνταν με μπλιμπλίκια και το Μνημόνιο καταγραφόταν στα λεξικά ως επίσημη λέξη. Στο μεταξύ το λαϊφστάιλ έβαλε στη ζωή μας τα ράνερ, τα ρόμαν, τα ρεσό, το κονσίλερ, το μπότοξ και το τάι τσι. Το κόνσεπτ και οι σελέμπριτι έγιναν λέξεις-ψωμοτύρι των πρωινάδικων, όπου ευδοκιμούν οι τηλεμαϊντανοί. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και η εξάπλωση της καλωδιακής τηλεόρασης έφεραν στα σπίτια μας το ταεκβοντό και τα πιτ στοπ της Φόρμουλα 1. Η ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησής μας οδήγησε αρκετούς στα βουνά να παρατηρήσουν τους σπιζαετούς. Η τεχνολογία μάς κουβάλησε το άιφον και το άιπαντ και γίναμε όλοι ιντερνετάκηδες. Η κρίση κατέβασε το Μνημόνιο από το επίσημο βάθρο του στην καθημερινή κουβέντα, μας έκανε νεόπτωχους, έβαλε πέλετ στις σόμπες μας και έβγαλε τους αντιμνημονιακούς στις πλατείες. Η επιστήμη μάς έμαθε το CERN και το σωματίδιο του Θεού, γνωρίσαμε τη διατροφολογία, την ιστοπαθολογία, τη νανοϊατρική. Οι δεκάδες εκπομπές μαγειρικής έκαναν το τσάιβ, το λάιμ, το μπουρίτο και το φαλάφελ λιγότερο εξωτικά και εντελώς οικεία. Μάθαμε να μιλάμε για ποικιλίες κρασιών, για το αγιωργίτικο και το αθήρι, κάνουμε και οινοτουρισμό. Πίνουμε φρεντοτσίνο και μοχίτο και παραγγέλνουμε σαλάτες με κατίκι, αναζητούμε πληροφορίες γκουγκλάροντας στον παγκόσμιο ιστό, ενώ ανησυχούμε για τη συνοχή του κοινωνικού ιστού και οι νέοι στα καφενεία - ίμο, τρέντι ή κάγκουρες, δεν έχει σημασία - πίνουν μπιρόνια, στέλνουν εσεμές, χαζεύουν τα τούμπανα που περνούν και αναφωνούν δεν υπάρχει. Η καθημερινότητα του σύγχρονου Νεοέλληνα με λέξεις. Λέξεις που βρίσκουν για πρώτη φορά θέση στο νεόκοπο Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών.
Το νέο λεξικό της κοινής νεοελληνικής περιλαμβάνει 75.000 λήμματα, καταγράφει 5.000 νεολογισμούς που δεν υπάρχουν σε άλλα λεξικά και περιλαμβάνει 3 εκατομμύρια λέξεις σε κειμενική ροή, οι οποίες απλώνονται σε 1.819 σελίδες. Τυπωμένο σε διχρωμία από το Εθνικό Τυπογραφείο, σε τρεις στήλες εξυπηρετικές στην ανάγνωση, με τις κεφαλές των λημμάτων σε διακριτό μπλε χρώμα, το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας έχει σύγχρονη και ανάλαφρη όψη αν και ζυγίζει τρία κιλά και 650 γραμμάρια, «όσο ένα νεογέννητο βρέφος», όπως σχολίασε παρουσιάζοντάς το στην Ακαδημία Αθηνών τη Δευτέρα 3 Νοεμβρίου ο συντάκτης και επιμελητής του Χριστόφορος Χαραλαμπάκης.
Χρειαζόμασταν ένα καινούργιο λεξικό; αναρωτήθηκαν ορισμένοι. Αναμφισβήτητα! Οχι μόνο για να θησαυρίσει τις λέξεις που ονοματίζουν νέα αντικείμενα, επαγγέλματα, συνθήκες κτλ., αλλά και γιατί η επανάσταση της επικοινωνίας έχει ανατρέψει τα δεδομένα της λεξικογραφίας και πλέον χρειαζόμαστε νέων προδιαγραφών λεξικά. Το Διαδίκτυο έχει μεταβάλει την ταχύτητα με την οποία κινείται η γλώσσα και πλέον ο λεξικογράφος δεν μπορεί να περιμένει πέντε και δέκα χρόνια προκειμένου να αποφασίσει να συμπεριλάβει μια λέξη στο λεξικό του. Ετσι, για τους συντάκτες του λεξικού Robert στη Γαλλία ή των λεγόμενων «πρακτικών» λεξικών στην Οξφόρδη, η συχνότητα χρήσης και η διάρκεια μιας λέξης δεν αποτελούν πλέον μοναδικά κριτήρια για την είσοδό της στο λεξικό αλλά λαμβάνεται υπόψη και το εύρος της χρήσης της, που με το Διαδίκτυο αποκτά άλλες διαστάσεις. Χτισμένο επάνω σε αυτή τη βάση, το Χρηστικό Λεξικό περιλαμβάνει το μοκατσίνο και τη μετενέργεια, την απασχολησιμότητα και την αυτοαξιολόγηση, το αποθετήριο και τα νευρωνικά δίκτυα, το μπλουτούθ, το κοξάκι, τον έμπολα και το χότζκιν, το εμότικον και το μπάνερ.
Οι βάσεις δεδομένων είναι το σύγχρονο λεξικογραφικό εργαλείο και το Χρηστικό Λεξικό άντλησε το λημματολόγιό του και τα αυθεντικά παραδείγματα στα ερμηνεύματά του από μια ηλεκτρονική βάση 120.000 λημμάτων, η οποία μελλοντικά θα είναι προσβάσιμη μέσω Διαδικτύου.
Τα σύγχρονα πρακτικά λεξικά προτιμούν τους σύντομους περιεκτικούς ορισμούς, δεν είναι ιστορικά, δεν καταγράφουν σημασίες σε αχρησία και δίνουν έμφαση στις νέες σημασίες μιας λέξης. Στο Χρηστικό Λεξικό διαβάζουμε για παράδειγμα ότι το παπάκι είναι ο νεοσσός της πάπιας, το δίκυκλο όχημα μικρού κυβισμού και, πλέον, στην αργκό του Διαδικτύου, το σύμβολο @.
Στις καινοτομίες του Λεξικού συγκαταλέγονται διάφορες χρήσιμες πληροφορίες που συνοδεύουν τα λήμματα: η γραφή της λέξης στο πολυτονικό σύστημα για τους λάτρεις της ποικιλίας των τόνων, ο συλλαβισμός της λέξης, ο ακριβής υφολογικός προσδιορισμός λέξεων και εκφράσεων, η αναγραφή της επιστημονικής ονομασίας ζώων και φυτών και η παράθεση της χρονολογίας εμφάνισης των αγγλικών και των γαλλικών λέξεων και των στερεότυπων εκφράσεων.
Στα προσόντα του υπολογίζεται και ο τρόπον τινά ενωτικός του χαρακτήρας. Απενοχοποιητικό, όταν υπάρχουν περισσότερες της μιας σωστές γραφές, τις δέχεται όλες. Δέχεται και το αβγό και το αυγό, και τον ορθοπαιδικό και τον ορθοπεδικό, και τον Ασκό του Αιόλου και τους Ασκούς του Αιόλου καταργώντας τον διχασμό της κοινότητας των ομιλητών της ελληνικής βάσει σωστού - λάθους.
Επιστήμες και νεανική αργκό
Κυρίως όμως αποτυπώνει το νέο πρόσωπο της ελληνικής ως μιας σύγχρονης δυναμικής γλώσσας, το οποίο διαμορφώνουν πλέον οι επιστήμες και η τεχνολογία και όχι η λογοτεχνία. Αυτή είναι μια διεθνής παρατήρηση που ισχύει και για τη γλώσσα μας. Το επιστημονικό λεξιλόγιο του Χρηστικού Λεξικού κατηγοριοποιείται σε 103 γνωστικούς τομείς που συνεισφέρουν στον εμπλουτισμό της ελληνικής (και ξένων γλωσσών, ας σημειωθεί εδώ) με λέξεις όπως: βαριατρική, γεωπληροφορική, μουσειογραφία, νευροοικονομία, φυτοτεχνολογία.
Τεχνολογία τροφίμων, μαγειρική και ζαχαροπλαστική, αθλητισμός και οικονομία είναι ορισμένοι κλάδοι που έχουν ανανεώσει με τους όρους τους το λεξιλόγιο της κοινής ελληνικής, πάλι λόγω της διασποράς των όρων αυτών χάρη στην τηλεόραση, στο Διαδίκτυο και στην επικοινωνιακή έκρηξη. Για τους ίδιους λόγους, πιθανότατα, βρήκαν στο Χρηστικό Λεξικό θέση και λέξεις του προφορικού λόγου και της αργκό των νέων, που θεωρούνται σήμερα διεθνώς βασικές πηγές ανανέωσης της γλώσσας. Εχουν καταγραφεί ο ιδιαιτεράς, το αγαπουλίνι και το σιγουράκι, οι φιλούρες και εκφράσεις όπως το προχώ, το δεν υπάρχει, το θα βάλω τη γάτα μου να κλαίει.
Διαπιστώσεις και κρίσεις
«Μπράβο η Ακαδημία Αθηνών!» σχολίασαν με νόημα οι νεωτεριστές βλέποντας στο Χρηστικό Λεξικό τις λέξεις τσαχπινογαργαλιάρα, μωρουλίνι, μουσαντένιος, κάγκουρας. «Ντροπή στην Ακαδημία Αθηνών!» έσπευσαν να καταδικάσουν οι συντηρητικοί, που θεωρούν ότι με την αργκό, με την μπουζουκλερί και τον μπαχαλάκια δεν προωθείται η ελληνική γλώσσα.
«Η Ακαδημία, με το λεξικό, δεν αποβλέπει σε ρύθμιση της γλώσσας» είπε στην παρουσίαση του Χρηστικού Λεξικού προλαβαίνοντας τα σχόλια ο γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Βασίλειος Πετράκος. «Παρουσιάζει με συστηματικό τρόπο και επιστημονικά εξακριβωμένα την πραγματική μορφή της νεοελληνικής, τον γλωσσικό πλούτο της και τις θαυμαστές εκφραστικές δυνατότητές της. Το πλήθος των νεολογισμών και των νέων σημασιών που περιέχονται δείχνει τη δημιουργική δύναμη των Ελλήνων στη γλώσσα και διαψεύδει όσους θρηνούν για τη φθορά της».
Πολλές είναι οι ξενόφερτες λέξεις στο Χρηστικό Λεξικό, που θα μπορούσε να χωρέσει ακόμη περισσότερες. Δεν βρήκαμε το σέιβ, ίσως επειδή ηττήθηκε τελικά στην καθημερινή χρήση από τα ελληνικά αποθηκεύω/αποθήκευση (αν και αντιστέκεται ακόμη στην αγχωμένη ερώτηση «Σέιβ έκανες;»). Δεν υπάρχουν το σταρτ-απ ή τα λοτζίστικς (Logistics), το λάικ («κάνε λάικ στο φέισμπουκ») και ο χίπστερ, ούτε το χάσταγκ (θεματική επικεφαλίδα στο twitter) και η σέλφι, δύο λέξεις που πρόσθεσε το λεξικό Robert στην έκδοση του 2015, ενώ υπάρχει το μάλλον άχρηστο παλιομοδίτικο μπριγιόλ. Η γραφή τους ορισμένες φορές ξενίζει. Αν διάβαζα κάπου τη λέξη άιπαντ θα θεωρούσα πως πρόκειται για καινούργια βρισιά και όχι για το iPad, και μολονότι στέλνω συχνά SMS δεν έχω στείλει ποτέ εσεμές.
Ολα αυτά ως πρώτες, και πρόχειρες, διαπιστώσεις. Την επιστημοσύνη του Χρηστικού Λεξικού θα κρίνουν οι ειδικοί και η σκοπιμότητα της έκδοσής του θα φανεί από τη χρήση του. Αξίζει να εξεταστεί με κριτήρια επιστημονικά και όχι ιδεολογικά, με τη νηφαλιότητα μιας κοινωνίας ωριμότερης από εκείνην του 1998 που επέβαλε την αφαίρεση της υβριστικής σημασίας (από την αθλητική αργκό) από το λήμμα Βούλγαρος στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γεωργίου Μπαμπινιώτη. Η απαίτηση να αυτολογοκρίνουν οι λεξικογράφοι τη δουλειά τους ισοδυναμεί με απαίτηση παραμόρφωσης της εικόνας της κοινωνικής πραγματικότητας. Διότι ένα λεξικό, και ειδικά τα συγχρονικά πρακτικά λεξικά όπως το Χρηστικό Λεξικό, αποτυπώνει όχι μόνο τη γλωσσική κουλτούρα μας αλλά και την κοινωνική ιστορία μας.
Προς επίρρωσιν, βλέπε το λήμμα μπρούκλης στο Χρηστικό Λεξικό. Μπρούκλη αποκαλούσαν στις αρχές του 20ού αιώνα τον μετανάστη από την Αμερική (από το Μπρούκλιν) που εντυπωσίαζε τους συμπατριώτες του στην Ελλάδα με τον πλούτο του. Τα λεξικά Μπαμπινιώτη και Τριανταφυλλίδη δεν καταχωρίζουν τη λέξη στην κοινή νεοελληνική. Στον 21ο αιώνα βρίσκει θέση στο Χρηστικό Λεξικό πιθανότατα διότι, χάρη στο Διαδίκτυο, βγήκε από το περιθώριο της αργκό, γνώρισε ευρύτερη διάδοση και εντάσσεται πλέον στην γκρίζα ζώνη της κοινής νεοελληνικής, ως γενικότερος ειρωνικός χαρακτηρισμός προσώπου που αγαπά τη χλιδή και την αυτοπροβολή.
«Αν ζητήσεις αμφίψωμο, δεν θα φας σάντουιτς»
«Με τι κριτήρια επιλέχθηκαν τα λήμματα του Λεξικού;» ρωτήσαμε τον επιστημονικό υπεύθυνο της έκδοσης, τον καθηγητή Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Χριστόφορο Χαραλαμπάκη. «Τα λήμματα του Λεξικού έχουν επιλεγεί από τεράστιες έντυπες και ιδίως ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων με βασικό κριτήριο τη στατιστική τους συχνότητα» απάντησε στο «Βήμα». «Το στατιστικό κριτήριο δεν ίσχυσε για σπάνια ζώα και φυτά που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Ετσι έχουν συμπεριληφθεί ο αργυροπελεκάνος, η βίδρα, η φώκια μονάχους μονάχους για να ευαισθητοποιηθεί ο κόσμος. Οι σύγχρονοι επαγγελματίες λεξικογράφοι περιγράφουν τη γλώσσα και έτσι λημματοποιούν και λέξεις που ενδεχομένως δεν αρέσουν ούτε στους ίδιους. Μία απ' αυτές τις λέξεις είναι ο μαλακοπίτουρας. Η λέξη συνοδεύεται στο Λεξικό με την ένδειξη ότι ανήκει στη νεανική αργκό και χρησιμοποιείται υβριστικά. Τις "άσχημες" λέξεις θα τις εξοστρακίσουμε και θα κρατήσουμε μόνο τις "ωραίες"; Αν τις αποκρύψουμε, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν».
Για την παρουσία τόσων ξενικών λέξεων στο Χρηστικό Λεξικό σχολιάζει: «Εμείς δεν ρυθμίσαμε τη γλώσσα για να εξοστρακίσουμε τις ξένες λέξεις. Οσοι επιχείρησαν στο παρελθόν να τις "διώξουν" από τη γλώσσα μας και να προτείνουν ισοδύναμες ελληνικές απέτυχαν σε ένα ποσοστό 80%. Πώς θα μεταφράσουμε το σκάιπ και το ταεκβοντό; Πώς θα πούμε το τσιζκέικ; Ας πάει κάποιος να παραγγείλει ένα αμφίψωμο και αν επιμείνει να το ζητά με αυτή την ελληνικότατη λέξη, μάλλον δεν θα φάει σάντουιτς». Οπως εξηγεί ο ίδιος, «οι αποτυχημένες προσπάθειες περιορισμού των αγγλισμών στο πρόσφατο παρελθόν, σε συνδυασμό με την αναγκαιότητα περιγραφής και όχι ρύθμισης της γλώσσας, οδήγησαν τους ερευνητές στην άποψη ότι πρέπει να αφήσουμε τη γλώσσα να ακολουθήσει τη δική της πορεία - έτσι κι αλλιώς δεν υποτάσσεται στις ορέξεις μας, δείχνοντας με τον τρόπο αυτόν εμπράκτως ανοχή στον γλωσσικό πλουραλισμό και στον γλωσσικό πολυπολιτισμό. Οι κίνδυνοι αφελληνισμού είναι άλλοι».
Πάντως πολλές από τις λέξεις αυτές, οικείες στον καθημερινό λόγο, καταγράφονται με τρόπο ανοίκειο, είναι σχεδόν αγνώριστες: εσεμές (SMS), εμ-πι-θρι (mp3), σιβί (CV), εμέλ (ml), γιούζερ νέιμ (user name). Πώς νομιμοποιείται η ένταξή τους σε ένα λεξικό της γλώσσας μας με αυτή τη μορφή της φωνητικής μεταγραφής; «Το αίσθημα της "ανοικειότητας" είναι φυσιολογικό όταν πρωτοεμφανίζεται μια λέξη. Ενοχλεί η "παράξενη" μορφή της. Μετά τη συνηθίζουμε» ήταν η απάντηση του Χριστόφορου Χαραλαμπάκη. «Οι νεολογισμοί εσεμές, εμ-πι-θρι, σιβί δεν πρέπει να μας τρομάζουν. Αν οι ομιλητές δεν τους χρησιμοποιήσουν τα επόμενα χρόνια, δεν θα έχουν λόγο ύπαρξης σε λεξικό. Ολα τα λεξικά κατά κάποιον τρόπο "στάζουν". Πολλές λέξεις χάνονται και πολλές έρχονται. Αυτή είναι η μαγεία της γλώσσας. Δεν μένει στατική. Εξελίσσεται διαρκώς».
Τρία σημειώματα για το Χρηστικό στο ιστολόγιο Περιγλώσσιο (του βασίλη Αργυρόπουλου):
https://periglwssio.wordpress.com/2014/11/10/xlng/
http://periglwssio.wordpress.com/2014/11/10/xlng2/
http://periglwssio.wordpress.com/2014/11/12/xlng3/
Στο μεταξύ, εγώ ακόμη δεν έχω πιάσει το ΧΛΝΓ στα χέρια μου, αλλά η πρώτη εντύπωσή μου από τα πιο πάνω σχόλια είναι ότι ο μοναδικός τρόπος να έχουμε πια (κατά το δυνατόν) πλήρη και ενημερωμένα λεξικά, που θα αποφεύγουν τις, μάλλον αναπόφευκτες στον όγκο τους, αστοχίες που οδηγούν και σε περιπτωσιολογικές κριτικές, είναι να βρίσκονται σε διαρκή διαδικασία αναθεώρησης, άρα στο Διαδίκτυο.
https://periglwssio.wordpress.com/2014/11/10/xlng/
http://periglwssio.wordpress.com/2014/11/10/xlng2/
http://periglwssio.wordpress.com/2014/11/12/xlng3/
Στο μεταξύ, εγώ ακόμη δεν έχω πιάσει το ΧΛΝΓ στα χέρια μου, αλλά η πρώτη εντύπωσή μου από τα πιο πάνω σχόλια είναι ότι ο μοναδικός τρόπος να έχουμε πια (κατά το δυνατόν) πλήρη και ενημερωμένα λεξικά, που θα αποφεύγουν τις, μάλλον αναπόφευκτες στον όγκο τους, αστοχίες που οδηγούν και σε περιπτωσιολογικές κριτικές, είναι να βρίσκονται σε διαρκή διαδικασία αναθεώρησης, άρα στο Διαδίκτυο.
Χριστόφορος Χαραλαμπάκης: «Είναι άκομψο άσχετοι να κάνουν υποδείξεις σε επιστήμονες λεξικογράφους»
Συνέντευξη στην ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗ, Καθημερινή 24/11/2014
Ο επιστημονικός συντονιστής του «Χρηστικού Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσας» της Ακαδημίας Αθηνών και καθηγητής Γλωσσολογίας, κ. Χαραλαμπάκης απαντά σε καλοπροαίρετες και μη απορίες...
Είναι επιστημονικά σωστό ένα λεξικό να εμπεριέχει λέξεις όπως μπιρόνια, εσεμές και κάγκουρας; Συναντηθήκαμε με τον Χριστόφορο Χαραλαμπάκη λίγες ημέρες αφότου κυκλοφόρησε το «Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών», προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις. Έργο ζωής —το υλικό συγκεντρωνόταν για περισσότερα από δέκα χρόνια—, το νέο λεξικό περιλαμβάνει 75.000 λήμματα στη γραπτή μορφή του και σχεδόν διπλάσια στην ηλεκτρονική. Δεν αποβλέπει στη «ρύθμιση» της γλώσσας, αλλά στην παρουσίασή της. Ο επιμελητής του, Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, είναι καθηγητής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Κολωνίας (1976) και όλη του τη ζωή ασχολείται με τις λέξεις και τη λεξικογραφία.
Συνέντευξη στην ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗ, Καθημερινή 24/11/2014
Ο επιστημονικός συντονιστής του «Χρηστικού Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσας» της Ακαδημίας Αθηνών και καθηγητής Γλωσσολογίας, κ. Χαραλαμπάκης απαντά σε καλοπροαίρετες και μη απορίες...
Είναι επιστημονικά σωστό ένα λεξικό να εμπεριέχει λέξεις όπως μπιρόνια, εσεμές και κάγκουρας; Συναντηθήκαμε με τον Χριστόφορο Χαραλαμπάκη λίγες ημέρες αφότου κυκλοφόρησε το «Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών», προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις. Έργο ζωής —το υλικό συγκεντρωνόταν για περισσότερα από δέκα χρόνια—, το νέο λεξικό περιλαμβάνει 75.000 λήμματα στη γραπτή μορφή του και σχεδόν διπλάσια στην ηλεκτρονική. Δεν αποβλέπει στη «ρύθμιση» της γλώσσας, αλλά στην παρουσίασή της. Ο επιμελητής του, Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, είναι καθηγητής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Κολωνίας (1976) και όλη του τη ζωή ασχολείται με τις λέξεις και τη λεξικογραφία.
- Είναι δυνατόν να είναι σωστά και το «ασκός» και το «ασκοί» του Αιόλου;
Το ένα είναι εμφατικός πληθυντικός. Γιατί λέμε «στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων» όταν το πλαίσιο είναι ένα; Αυτό το λεξικό είναι εντελώς ανατρεπτικό: απενοχοποιεί τον κόσμο από λάθη τα οποία δεν είναι λάθη. - Όπως οι «στήλες» και οι «στύλοι» του Ολυμπίου Διός;
Όχι. Όμως, όταν το λάθος επικρατήσει, παύει να είναι λάθος. Υπάρχει πιο γελοία διατύπωση από το «υιοθέτησα ένα κοριτσάκι»; - Σας ενόχλησαν οι αντιδράσεις;
Στενοχωρήθηκα διότι είδα μια μιζέρια — ανθρώπους οι οποίοι ειρωνεύονται και ο καθένας λέει το μακρύ του και το κοντό του. - Αυτή δεν είναι η μοίρα κάθε λεξικού;
Στην Ελλάδα κάθε πολιτικός νομίζει ότι μπορεί να εκφέρει άποψη σε εξειδικευμένα θέματα. Αλλά είναι λίγο άκομψο να λένε «Ντροπή στην Ακαδημία που έβαλε στο λεξικό τη λέξη “τσαχπινογαργαλιάρα”» και να κάνουν υποδείξεις σε μια επιστημονική ομάδα. Αυτό δεν συμβαίνει στη Γερμανία με τη νέα έκδοση του Duden. Φυσικά περιμένουμε την κρίση εξειδικευμένων επιστημόνων. - Ο κ. Γιώργος Μπαμπινιώτης τι σας είπε;
Δεν είχα καμία επικοινωνία μαζί του. - Μα είναι... λέξη η «τσαχπινογαργαλιάρα»;
Τα κριτήριά μας ήταν πρωτίστως στατιστικά: πόσο συχνά εμφανίζεται μια λέξη στις βάσεις δεδομένων. - Η «τσαχπινογαργαλιάρα» είχε περισσότερες αναφορές από το «like» που παραλείψατε;
Για κάποιες λέξεις είπαμε να περιμένουμε λιγάκι. Με ποια κριτήρια; Όταν ξεκινήσαμε, πριν από έντεκα χρόνια, είχα θέσει ως όριο τις 100 αναφορές. Τελικά ανέβασα το όριο στις 500, διότι μεγάλωσαν οι βάσεις δεδομένων. Αλλά δουλέψαμε και με έναν κλειστό κατάλογο. Διότι φανταστείτε: εάν η λέξη «Δευτέρα» εμφανιζόταν μόνο 460 φορές, δεν θα τη βάζαμε; - Γιατί δεν συμπεριλάβατε και αρνητικά νοήματα λέξεων που χρησιμοποιούνται στην καθομιλουμένη, όπως «Φιλιππινέζα» ή «Βούλγαρος»;
Αφαιρέσαμε ό,τι είχε σχέση με θέματα ποδοσφαιρικά, πολιτικά ή φυλετικά. Λυπάμαι που το λέω, αλλά όλα τα προηγούμενα λεξικά έχουν μέσα σεξιστικά παραδείγματα. Απορώ που οι γυναίκες δεν διαμαρτύρονται! - Οι λεξικογραφικές επιλογές είναι πολιτικές;
Είναι μια πολιτική που αποσκοπεί στην ευαισθησία του κόσμου. Βάλαμε λέξεις σπάνιες, όπως την αβοκέτα, ένα πανέμορφο πουλί που εξαφανίζεται και πρέπει να σώσουμε τα λίγα που έχουν μείνει στο Δέλτα του Έβρου. Διότι πρώτα χάνεται μια λέξη και μετά το είδος. - Χάσατε τον ύπνο σας με αυτό το λεξικό;
Τα δύο πρώτα χρόνια άσπρισαν τα μαλλιά μου. Αποκόπηκα από φίλους και συγγενείς. Δούλευα όλη μέρα και τη νύχτα έβλεπα εφιάλτες με λήμματα. Εάν η γυναίκα μου δεν ήταν φιλόλογος, θα με είχε εγκαταλείψει. Έδωσα τη ζωή μου γι’ αυτό το λεξικό. Σχεδόν κυριολεκτικά. - Τι εννοείτε;
Τη νύχτα της 17ης Ιουλίου 2010 επέστρεφα σπίτι μου στην Κυψέλη και μου επιτέθηκαν τρεις νεαροί. Φοβήθηκα ότι θα μου έπαιρναν την τσάντα με το φλασάκι που είχε μέσα το λεξικό και αντέδρασα έντονα. Άρχισαν να με χτυπάνε με σιδερογροθιές μέχρι που πέρασε ένα μηχανάκι και φοβήθηκαν. Το χειρότερο είναι ότι παρέμεινα κάτω για πολλή ώρα, αιμόφυρτος, και οι άνθρωποι με προσπερνούσαν και με κοιτούσαν ως αξιοπερίεργο. Σώθηκα από θαύμα της Αγίας Μαρίνας και έκανα έξι μήνες να συνέλθω. - Τόσο σημαντικό ήταν το φλασάκι;
Εκείνη τη στιγμή σκέφτηκα μήπως κάποιοι ήθελαν να κλέψουν τις καινοτόμους ιδέες μας. Διότι υπήρχε τεράστιο επιστημονικό ενδιαφέρον σε όλα τα διεθνή συνέδρια. - Γιατί τέτοιο ενδιαφέρον για ένα ελληνικό λεξικό;
Ενδιαφέρονται για τη διαχρονία μιας γλώσσας που μιλιέται επί τουλάχιστον 4.000 χρόνια χωρίς χάσματα και εξελίσσεται ως ζωντανός οργανισμός. Το «β» στην αρχαιότητα προφερόταν «μπ» και οι αρχαίοι έλεγαν «συμπάλλω». Εμείς στην Κρήτη λέμε «σύμπαλλε» τα ξύλα στη φωτιά και μας κοροϊδεύουν. - Ο Εμμανουήλ Κριαράς είχε άδικο που έλεγε να μη διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά στο σχολείο;
Ο Εμμανουήλ Κριαράς ήθελε να διδάσκονται αυτοτελώς, αλλά στο λύκειο και όχι στο γυμνάσιο. Προσωπικά νιώθω ενοχές. Στη Φιλοσοφική σχολή δεν βγάζουμε πια φιλολόγους που να μπορούν να διδάσκουν αποτελεσματικά τα αρχαία κείμενα. Οι ανθρωπιστικές επιστήμες έχουν απαξιωθεί, ενώ στερήσαμε το γέλιο από 18χρονα παιδιά. Θα λες εσύ τον δυϊκό αριθμό όταν εκείνα δεν έχουν κανένα μέλλον επαγγελματικής αποκατάστασης; - Οι νέοι πάσχουν από λεξιπενία;
Η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη απαρτίζεται από λιγότερες από 3.000 λέξεις. Ένας μέσος Νεοέλληνας δεν γνωρίζει πάνω από 20.000 λέξεις. Η έννοια της λεξιπενίας είναι αντιεπιστημονική. Απλώς εξιδανικεύουμε το παρελθόν. Οι φοιτητές είναι πολύ καλύτεροι σήμερα, διότι έχουν πολλαπλές πηγές πληροφόρησης. - Γιατί σας πήρε έντεκα χρόνια να ολοκληρώσετε το έργο σας;
Εάν με ρωτούσαν, δεν θα το έβγαζα ποτέ. Διότι όσο μαζευόταν το υλικό με συνέθλιβε. Είναι πόνος ψυχής να βγάλω μία λέξη ή να προσθέσω μία άλλη. - Λάθη κάνατε;
Έχω βρει 50 λάθη που θα τα διορθώσουμε. Αλλά όχι τα λάθη που λένε... - Και δεν θέλετε να κάνετε... χαρακίρι;
Στενοχωριέμαι. Αυτό το λεξικό το είχα ονειρευτεί από μικρός. Όταν ήμουν 9 ετών, στο χωριό μου στα ορεινά της Ιεράπετρας, είδα για πρώτη φορά στη ζωή μου τον πατέρα μου να δακρύζει. Και μου είπε, αγράμματος άνθρωπος, ότι είχε ακούσει στο ραδιόφωνο ότι πέθανε ο Νίκος Καζαντζάκης. - Ένα εκατομμύριο ευρώ δεν είναι πολλά λεφτά για ένα λεξικό;
Έντεκα χρόνια με 42 συνεργάτες κατά μέσον όρο; Ελάχιστα κόστισε. Από το 2008 αρνήθηκα οποιαδήποτε αμοιβή, για να μην πουν ότι παρατείνω την έκδοση για να παίρνω 1.000 ευρώ το μήνα από την Ακαδημία. - Γιατί ανέθεσε η Ακαδημία το λεξικό σε εσάς και όχι σε κάποιον άλλο;
Είμαι παιδί της Ακαδημίας. Στις βιβλιοθήκες της έχω διαμορφώσει μέρος από την επιστημονική μου ταυτότητα. Το λεξικό ήταν πρόταση του πρώην προέδρου της Ακαδημίας Γρηγορίου Σκαλκέα, την οποία αγκάλιασε με αγάπη ο τότε γενικός γραμματέας Νικόλαος Ματσανιώτης. Χωρίς εκείνους δεν θα υπήρχε το λεξικό σήμερα. - Θα αποσυρθείτε τώρα που το παιδικό σας όνειρο βγήκε αληθινό;
Η Κική Δημουλά λέει κάπου ότι πιάνεται από ένα σωσίβιο που είναι η ποίηση. Εγώ, όσο ζω, θα βρίσκω λέξεις να γαντζώνομαι.
Costas
¥
Ειδησούλα από το Λάιφο
(Στέφανος Πατάκης) Εδώ και είκοσι χρόνια περίπου έχουμε ξεκινήσει τη δημιουργία ενός μεγάλου Λεξικού Νεοελληνικής Γλώσσας. Αυτό είναι μια τεράστια δουλειά, για την οποία εργάζομαι και προσωπικά πάρα πολύ. Η πρώτη του έκδοση, ελπίζω σε τρία-τέσσερα χρόνια, θα γίνει ηλεκτρονικά. Θα λειτουργήσει και συνδρομητικά και με τη μορφή εφαρμογής (application). Αργότερα θα υπάρξει και έντυπη έκδοση, υπολογίζω σε τέσσερις τόμους που θα φτάνουν τις οκτώ-οκτώμισι χιλιάδες σελίδες. Παράλληλα, βέβαια, θα κυκλοφορήσουν και συνεπτυγμένες μορφές. Πηγή: www.lifo.gr
Edit: και παρακάτω στην ίδια συνέντευξη:
Ήδη έχουμε έτοιμα 70.000 λήμματα. Μην ξεχνάτε ότι η νεοελληνική γλώσσα ξεκινά τον 12ο αιώνα.
(Στέφανος Πατάκης) Εδώ και είκοσι χρόνια περίπου έχουμε ξεκινήσει τη δημιουργία ενός μεγάλου Λεξικού Νεοελληνικής Γλώσσας. Αυτό είναι μια τεράστια δουλειά, για την οποία εργάζομαι και προσωπικά πάρα πολύ. Η πρώτη του έκδοση, ελπίζω σε τρία-τέσσερα χρόνια, θα γίνει ηλεκτρονικά. Θα λειτουργήσει και συνδρομητικά και με τη μορφή εφαρμογής (application). Αργότερα θα υπάρξει και έντυπη έκδοση, υπολογίζω σε τέσσερις τόμους που θα φτάνουν τις οκτώ-οκτώμισι χιλιάδες σελίδες. Παράλληλα, βέβαια, θα κυκλοφορήσουν και συνεπτυγμένες μορφές. Πηγή: www.lifo.gr
Edit: και παρακάτω στην ίδια συνέντευξη:
Ήδη έχουμε έτοιμα 70.000 λήμματα. Μην ξεχνάτε ότι η νεοελληνική γλώσσα ξεκινά τον 12ο αιώνα.
Αρκετά κακοπροαίρετη (έως και λανθασμένη) η κριτική τού Ακαδημαϊκού Νικ. Κονομή: www.paron.gr/v3/new.php?id=90426&colid=37&catid=33&dt=2015-02-01%200:0:0&page=2&mode=1&page=1&mode=1
Δεν ξέρω αν είναι κακοπροαίρετη, αλλά οπωσδήποτε δεν δείχνει να έχει αντιληφθεί τις λεξικογραφικές επιλογές του λεξικού. Προφανώς, ο καθένας μας θα ήθελε να κυκλοφορούν τα λεξικά προσαρμοσμένα στις δικές μας γλωσσολογικές και λεξικογραφικές προτιμήσεις και ανάγκες.
(Και, προσοχή, το άρθρο είναι σε δύο (ιστο)σελίδες.)
(Και, προσοχή, το άρθρο είναι σε δύο (ιστο)σελίδες.)
sarant
¥
Κατά τη γνώμη μου δεν είναι ακριβώς κακοπροαίρετη. Ο Κονομής, ενενήντα χρονών, μάλλον έχει άλλη ιδέα για τη γλώσσα που μιλιέται σήμερα, όταν λέει ότι ο λαός όταν λέει απόρριμμα εννοεί κύημα (από το απορρίχνω = αποβάλλω, που το έχει πρώτη και μόνη σημασία ο Δημητράκος του 1938 αλλά δεύτερη σημασία η Πρωία του 1933) ή όταν θα ήθελε να υπάρχει ο λαχανάς = πορτοφολάς (όπως στο ρεμπέτικο του ΒαγγΠαπάζογλου το 1935!)
Ωραία, να σας εξηγήσω τότε γιατί αποκάλεσα την κριτική Κονομή «αρκετά κακοπροαίρετη»: Διότι ξεκινά πρώτα από το συμπέρασμα (ότι το ΧΛΝΓ —ένα λεξικό όχι της Ακαδημίας αλλά του Χαραλαμπάκη και βγήκε δαπάναις της Ακαδημίας— είναι αντεπιστημονικό, δεν είναι πλήρες, και είναι γεμάτο ανακρίβειες και λάθη), το οποίο έχει έντονο το προσωπικό στοιχείο (επειδή λέει δεν ζητήθηκε η γνώμη του), και στη συνέχεια παραθέτει (αγνοώντας ακόμη και τις διατυπωμένες αρχές που ακολουθήθηκαν κατά τη σύνταξή του, αλλά και γλωσσολογικές αρχές τις οποίες μάλιστα ο ίδιος επικαλείται) κάποια μεροληπτικά διαλεγμένα σημεία που θεωρεί ότι αποδεικνύουν τις θέσεις του.
Προσοχή, δεν υποστηρίζω ότι το ΧΛΝΓ είναι τέλειο — δεν είναι, κάθε άλλο. Αλλά ο κος Κονομής έχει προαποφασίσει για τους δικούς του ιδιοτελείς σκοπούς να το θάψει πάση θυσία και με κάθε πρόσφορο τρόπο, κορφολογεί επιλεκτικά καμιά δεκαριά σημεία που κτγτ το βγάζουν άχρηστο (και τον ίδιον παραγκωνισμένο-αδικημένο) και κάνει ένα αντεπιστημονικό extrapolation για να θάψει συνολικά το λεξικό· εξ ου και θεώρησα «αρκετά κακοπροαίρετη» την κριτική του.
Βέβαια, θα μου πείτε, τι εναλλακτική είχε; Μα, να το πιάσει σελίδα-σελίδα και να πει πόσο “κακό” είναι με πολύ περισσότερα παραδείγματα, όπως κάνει ο Βασίλης Αργυρόπουλος.
Προσοχή, δεν υποστηρίζω ότι το ΧΛΝΓ είναι τέλειο — δεν είναι, κάθε άλλο. Αλλά ο κος Κονομής έχει προαποφασίσει για τους δικούς του ιδιοτελείς σκοπούς να το θάψει πάση θυσία και με κάθε πρόσφορο τρόπο, κορφολογεί επιλεκτικά καμιά δεκαριά σημεία που κτγτ το βγάζουν άχρηστο (και τον ίδιον παραγκωνισμένο-αδικημένο) και κάνει ένα αντεπιστημονικό extrapolation για να θάψει συνολικά το λεξικό· εξ ου και θεώρησα «αρκετά κακοπροαίρετη» την κριτική του.
Βέβαια, θα μου πείτε, τι εναλλακτική είχε; Μα, να το πιάσει σελίδα-σελίδα και να πει πόσο “κακό” είναι με πολύ περισσότερα παραδείγματα, όπως κάνει ο Βασίλης Αργυρόπουλος.
Δεν το έχει.
Τελικά ο κος Χαραλαμπάκης υποστηρίζει ότι το ΧΛΝΓ δεν είναι ρυθμιστικό, τεκμηριώνοντάς το με το ότι λειτούργησε ρυθμιστικά — και εντελώς μα εντελώς αντεπιστημονικά... http://www.politis-news.com/cgibin/hweb?-A=287456&-V=articles:
«Θέλοντας να κρατήσω μια ουδέτερη στάση, με μια κίνηση αφαίρεσα από το λεξικό όλους τους χαρακτηρισμούς, π.χ. όπως ‘βούλγαρος’, ‘Πασόκος’, ‘Συριζαίος’, ‘Χρυσαυγίτης’ — γιατί να τον τιμήσω, περιλαμβάνοντάς το στο λεξικό;»
http://www.politis-news.com/cgibin/hweb?-A=287456&-V=articles:«Θέλοντας να κρατήσω μια ουδέτερη στάση, με μια κίνηση αφαίρεσα από το λεξικό όλους τους χαρακτηρισμούς, π.χ. όπως ‘βούλγαρος’, ‘Πασόκος’, ‘Συριζαίος’, ‘Χρυσαυγίτης’ — γιατί να τον τιμήσω, περιλαμβάνοντάς το στο λεξικό;»
Δυστυχώς πολλοί λεξικογράφοι, αν και το αρνούνται, το παίζουν φύλακες της 'ηθικής' ενός λεξικού. Ο λεξικογράφος, κατ' εμέ, θα πρέπει να είναι ουδέτερος. Οι δικές του προκαταλήψεις, ιδεολογίες, πεποιθήσεις κτλ θα πρέπει να μην αποτελούν παράγοντα επηρεασμού του τελικού έργου.
Από την άλλη, αρκετοί λεξικογράφοι, υποστηρίζουν ότι η τυπωμένη έκδοση του λεξικού έχει κόστος και αυτό είναι ο μοναδικός παράγοντας που επηρεάζει την απόφαση αποκλεισμού. Ας το δεχτώ, αν και δεν το πιστεύω, αλλά ας μου πει κάποιος γιατί τότε δεν ανοίγουν όλη τη βάση δεδομένων στο διαδίκτυο για πρόσβαση από το κοινό (όπως έχουμε με το ΛΚΝ). Με αυτό τον τρόπο δεν χάνουν τη βάση (βλ. κλοπιράιτ) αλλά και δεν θα υπάρχει το θέμα έκτασης/κόστους.
Αφήνω προς στιγμήν έξω το δικό μου όνειρο για μία τέτοια βάση όπου το κοινό μπορεί να αφήσει σχόλια, να συμμετέχει ενεργά στο μέλλον του λεξικού.
Καλημέρα σας!
Από την άλλη, αρκετοί λεξικογράφοι, υποστηρίζουν ότι η τυπωμένη έκδοση του λεξικού έχει κόστος και αυτό είναι ο μοναδικός παράγοντας που επηρεάζει την απόφαση αποκλεισμού. Ας το δεχτώ, αν και δεν το πιστεύω, αλλά ας μου πει κάποιος γιατί τότε δεν ανοίγουν όλη τη βάση δεδομένων στο διαδίκτυο για πρόσβαση από το κοινό (όπως έχουμε με το ΛΚΝ). Με αυτό τον τρόπο δεν χάνουν τη βάση (βλ. κλοπιράιτ) αλλά και δεν θα υπάρχει το θέμα έκτασης/κόστους.
Αφήνω προς στιγμήν έξω το δικό μου όνειρο για μία τέτοια βάση όπου το κοινό μπορεί να αφήσει σχόλια, να συμμετέχει ενεργά στο μέλλον του λεξικού.
Καλημέρα σας!