Το αυτονόητο λεξιλόγιο

[drsiebenmal]

Πρόσφατα πέρασαν από τα χέρια μου κανά δυο βιβλία, ας το πω έτσι, λίγο πιο απαιτητικά στα ελληνικά τους, με προορισμό τους όμως το γενικό αναγνωστικό κοινό. Τα βιβλία ήταν από μυθιστορήματα μέχρι εκλαϊκευμένης επιστήμης και, ειδικά για κάποιο που το χειρίστηκα προσωπικά, το λεξιλόγιο θα έπρεπε να είναι κατανοητό από «απόφοιτο λυκείου».

Τι σημαίνει αυτό, κτγμ;

(α) Ότι το λεξιλόγιο θα πρέπει να είναι άμεσα κατανοητό ή, έστω, να υπάρχει στα τρία-τέσσερα μεγάλα γενικά λεξικά μας (ιδανικά, και στα τέσσερα -- εννοώ Μείζον, ΛΚΝ, ΛΝΕΓ, Χρηστικό της Ακαδημίας).

(β) Αν χρειάζεται κάποια ειδική ορολογία, θα πρέπει να παρουσιάζεται στον αναγνώστη ή με ορισμό μέσα στο κείμενο (το ιδανικό κτγμ, σε εκλαϊκευμένη επιστήμη), ή με σημείωση (επιτόπου, υποσημείωση, στο τέλος του κεφαλαίου), ή σε γλωσσάρι. Ειδική ορολογία εννοώ εδώ και το λεξιλόγιο από διάφορες ζαργκόν, τοπικές ντοπιολαλιές ή παλιότερες μορφές της γλώσσας.

(γ) Αν υπάρχει γλωσσάρι, τότε θα πρέπει να περιέχει όλους τους ειδικούς όρους (όπως τους όρισα πιο πάνω).

Σε καμία περίπτωση πάντως δεν θα πρέπει, κττγμ πάντα, ο αναγνώστης ενός βιβλίου για το γενικό κοινό (το ξανατονίζω) να ανατρέχει σε ειδική βιβλιογραφία ή να αναζητάει ερμηνεία στο διαδίκτυο.

Ίσως πάλι κάνω λάθος. Ποια είναι η γνώμη σας;

 

[Palavra]

Πιστεύω πως έχεις δίκιο. Σε βιβλίο που μετέφρασα πρόσφατα, προσπάθησα ή να εξηγήσω σε παρενθετικές προτάσεις τους πιο δύσκολους όρους ή να τους καλύψω με σημείωση και επειδή φυσικά αυτό ήταν αδύνατον να γίνει σε σταθερή βάση καθώς θα έπρεπε να βάζω σημείωση σε κάθε σελίδα, έφτιαξα ειδικό γλωσσάρι και ζήτησα από τον εκδοτικό να το βάλουμε στο τέλος του βιβλίου.

Βέβαια, να πω και ότι διαφωνώ με το dumbing down που κάνουμε συχνά κάποιοι μεταφραστές όταν μεταφράζουμε. Θέλω να πω, το συγκεκριμένο βιβλίο ήταν δύσκολο και για το μέσο αναγνώστη του αμερικάνικου πρωτοτύπου, οπότε προσπάθησα να μην το παρακάνω με τις εξηγήσεις στα ελληνικά. Παραδείγματος χάριν, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί όρους της γενετικής βιολογίας τους οποίους και μετέφρασα στα ελληνικά αλλά δεν τους εξήγησα.

Έχει φυσικά σημασία το αν το βιβλίο είναι λογοτεχνικό ή όχι. Είναι ευκολότερο να παρεμβάλλονται σημειώσεις σε ένα σύγγραμμα, στη λογοτεχνία ωστόσο είναι σαν να έχεις κάποιον να πετάγεται κάθε τρεις και λίγο να σου εξηγεί τι σου λέει ο συγγραφέας και χάνεις τη ροή του κειμένου.

 

[drsiebenmal]

Έχει φυσικά σημασία το αν το βιβλίο είναι λογοτεχνικό ή όχι. Είναι ευκολότερο να παρεμβάλλονται σημειώσεις σε ένα σύγγραμμα, στη λογοτεχνία ωστόσο είναι σαν να έχεις κάποιον να πετάγεται κάθε τρεις και λίγο να σου εξηγεί τι σου λέει ο συγγραφέας και χάνεις τη ροή του κειμένου.

Συμφωνώ. Σε ένα μυθιστόρημα είναι σπαστικό να εξηγείς περισσότερα από όσα έκρινε ο συγγραφέας ότι πρέπει να πει. Υπάρχει όμως πάντα το θέμα με το πόσα γνωρίζει ο αναγνώστης στο παρασκήνιο -- και στα μυθιστορήματα η γνώση αυτή παίζει ρόλο, και συνήθως μεγάλο.

Μπορεί να έχω κακομάθει από το διάβασμα με το Κιντλ και την ευκολία να ανατρέξεις με ένα κλικ στο τι σημαίνει η τάδε λέξη, αλλά θα ήθελα πάντα να υπάρχει κατάλληλο γλωσσάρι και ένα ειδικό τυπογραφικό σημάδι που να μην ενοχλεί στο διάβασμα (π.χ. μια υπογραμμή στον αρχικό χαρακτήρα της λέξης) αλλά να δείχνει στον αναγνώστη ότι υπάρχει λήμμα στο γλωσσάρι -- και ας το χειριστεί ο αναγνώστης όπως θέλει.

 

[dharvatis]

Προφανώς έχεις δίκιο - εφόσον ο συγγραφέας θέλει να σεβαστεί τον αναγνώστη του, μια εξήγηση ή υποσημείωση είναι το λιγότερο που μπορεί να κάνει. Αν πάλι αδιαφορεί, δεν μπορείς να τον υποχρεώσεις!

 

[AoratiMelani]

θα ήθελα πάντα να υπάρχει κατάλληλο γλωσσάρι και ένα ειδικό τυπογραφικό σημάδι που να μην ενοχλεί στο διάβασμα (π.χ. μια υπογραμμή στον αρχικό χαρακτήρα της λέξης) αλλά να δείχνει στον αναγνώστη ότι υπάρχει λήμμα στο γλωσσάρι -- και ας το χειριστεί ο αναγνώστης όπως θέλει.

Κι εγώ αυτό ακριβώς θα ήθελα!

Το προτιμώ από τις υποσημειώσεις στο κάτω μέρος της σελίδας, επειδή σου αποσπούν την προσοχή και χάνεις έστω και για λίγο τον ειρμό. Μπορείς φυσικά να τις αγνοήσεις - αλλά θέλει μια μικρή προσπάθεια, και οι αριθμοί/αστερίσκοι/οτιδήποτε σου τραβούν την προσοχή ό,τι και να κάνεις. Η υπογραμμή που λες είναι πολύ καλή ιδέα!

Είναι γεγονός όμως ότι συχνά χρειάζεται γλωσσάρι και στη λογοτεχνία - είτε επειδή το βιβλίο είναι παλιό, είτε λόγω της διαφοράς κουλτούρας των δύο χωρών/γλωσσών, είτε για άλλους λόγους, πράγματα που ο συγγραφέας θεωρούσε αυτονόητα στον τόπο και τον χρόνο που έγραφε, μπορεί να μην είναι διόλου αυτονόητα σε άλλον τόπο και χρόνο.

ΕΔΙΤ: μαζί γράφαμε, γιατρέ μου.

 

[drsiebenmal]

Βέβαια, να πω και ότι διαφωνώ με το dumbing down που κάνουμε συχνά κάποιοι μεταφραστές όταν μεταφράζουμε. Θέλω να πω, το συγκεκριμένο βιβλίο ήταν δύσκολο και για το μέσο αναγνώστη του αμερικάνικου πρωτοτύπου, οπότε προσπάθησα να μην το παρακάνω με τις εξηγήσεις στα ελληνικά. Παραδείγματος χάριν, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί όρους της γενετικής βιολογίας τους οποίους και μετέφρασα στα ελληνικά αλλά δεν τους εξήγησα.

Ναι, αλλά πρόκειται για όρους που υπάρχουν στα μεγάλα αγγλικά ή ελληνικά λεξικά, αντίστοιχα; Τότε είναι εντάξει, νομίζω. Διαφορετικά, απορώ αν ο συγγραφέας δεν προβληματίζεται κατά πόσο περνάει το μήνυμά του ή αδιαφορεί σνομπάροντας τους hoi polloi.

 

[Palavra]

Για να μιλήσω συγκεκριμένα για το βιβλίο που μετέφρασα, ο συγγραφέας ήθελε να γράψει ένα βιβλίο για την πειραματική μουσική. Οπότε όπως το βλέπω, είχε δύο επιλογές: να γράψει -να δημιουργήσει- ένα έργο για την πειραματική μουσική ή να γράψει ένα εκλαϊκευμένο μυθιστόρημα για να το καταλάβουν όλοι. Καταλαβαίνω γιατί ως αναγνώστες όλοι θέλουμε το δεύτερο, αλλά πόσα όρια μπορείς να βάλεις στην τέχνη;


Δες παρακάτω απόσπασμα από κριτική για το συγκεκριμένο βιβλίο:

Powers has not wholly solved the problem of writing about music without resort to technical language. To be fair, it is probably insoluble. The novel's evocations of musical pleasure will work best for readers who understand what, for example, suspensions or "strident minor sixths" are; but a lot of the musical description accomplishes impressively imagistic things with the most familiar possible terminology: names of instruments, "crescendo", the kinds of spatial metaphor with which music is always already riddled. ("The sopranos chase each other up a cosmic staircase, driven higher by the lurching vibraphones.") Cleverly, Powers makes sure to use as many vocal analogies as possible, since everybody knows what the human voice does: its verbs are as familiar to Lady Gaga fans as to creators of squeaky-door opera.​

 

[drsiebenmal]

Καταλαβαίνω γιατί ως αναγνώστες όλοι θέλουμε το δεύτερο, αλλά πόσα όρια μπορείς να βάλεις στην τέχνη;

Ωραία πάσα για να περάσουμε (αν/όποτε θέλουμε) στην ατέρμονη συζήτηση για το αν η σπουδαία τέχνη είναι για όλους ή αν μπορεί να υπάρχει σπουδαία τέχνη για τους λίγους κλπ... :)

 

[Palavra]

[λουλούδια και καρδούλες/τσίγκλισμα] Το θεωρώ λίγο σνομπ πάντως να θεωρούμε ότι οι πολλοί είναι ανίκανοι να ανοίξουν τους ορίζοντές τους και ότι πρέπει οπωσδήποτε να τους τα κάνουμε φραγκοδίφραγκα γιατί αλλιώς δεν θα καταλάβουν τίποτα. Και προσωπικά, δηλαδή, δε μ' αρέσει. Έχω μάθει ένα σωρό πράγματα από βιβλία και ποτέ δεν παρεξηγήθηκα που ο συγγραφέας δεν εξηγούσε περισσότερο αυτό που ήθελε να πει. [/τσίγκλισμα (τα λουλούδια και οι καρδούλες είναι ονγκόινγκ :))]

Αν έχουμε στο μυαλό μας δηλαδή τους hoi polloi και μάλιστα έτσι ως έχουν, όχι ως ανθρώπους που μπορούν να μάθουν περισσότερα, να τους ανοίξουν ορίζοντες, να αλλάξουν οπτική, τότε συγγραφείς όπως ο Τζόις, ο Ασίμοφ, μέχρι και ο Βερν, δεν θα είχαν εκδοθεί ποτέ.

Άσε που ποιοι είναι αυτοί οι hoi polloi τελικά; :)

 

[drsiebenmal]

[σηκώνει το γάντι] Ένα ένα, που έχει γίνει και της μόδας τώρα. Ισχυρίζομαι ότι:

(α) Σε κείμενα εκλαϊκευμένης επιστήμης (όχι μόνο τεχνικά, αλλά ιστορικά, ψυχολογικά, whatever) και ενημερωτικά κείμενα (π.χ. ειδήσεις), αν ο συγγραφέας χρησιμοποιεί δυσνόητη ή δυσεύρετη ορολογία δεν γράφει εκλαϊκευμένα, ο.ε.δ.

(β) Σε λογοτεχνικά κείμενα, ο συγγραφέας προφανώς δεν δεσμεύεται και μπορεί να γράφει οτιδήποτε θέλει. Αν χρησιμοποιεί όμως πολλή ειδική ορολογία (ξέρω 'γω, ναυτική σλανγκ), που δεν είναι εύκολα προσβάσιμη στον αναγνώστη και δεν έχει φροντίσει να τον διευκολύνει, θα συμβούν τα εξής:

(β1) Ο αναγνώστης θα τον μουτζώσει και δεν θα ασχοληθεί παραπέρα. Αν ο συγγραφέας έχει να προσφέρει κάποιο καλό μήνυμα, θα είναι χαμένοι κι οι δύο τους. Παρ' όλ' αυτά, αν ο συγγραφέας αξίζει, θα εμφανιστεί...

(β2) ... συνοδευτική λογοτεχνία. Ερμηνείες, γλωσσάρια, μελέτες κλπ. που θα διευκολύνουν την πρόσβαση στους πολλούς. Η εξέλιξη αυτή είναι προνόμιο που προορίζεται μόνο για λίγους νομίζω. Φυσικά, καθένας μπορεί να νομίζει ότι ανήκει κι αυτός στους (ο)λίγους.

Νομίζω όμως, κλείνοντας τον ισχυρισμό μου, ότι όπως δεν νοείται καλός συγγραφέας αστυνομικού μυθιστορήματος ένας που τραβάει στην τελευταία σελίδα λαγό από το καπέλο του, έτσι και ο συγγραφέας που θέλει να παρουσιάσει έναν ειδικό χώρο πρέπει να ξέρει πού και πόσο θα επεκτείνεται λεξικά. [ορίστε το γάντι σας, κυρία μου]

 

[Palavra]

(β) Σε λογοτεχνικά κείμενα, ο συγγραφέας προφανώς δεν δεσμεύεται να γράφει οτιδήποτε θέλει. Αν χρησιμοποιεί όμως πολλή ειδική ορολογία (ξέρω 'γω, ναυτική σλανγκ), που δεν είναι εύκολα προσβάσιμη στον αναγνώστη και δεν έχει φροντίσει να τον διευκολύνει [...]

[παίρνει το γάντι και το φοράει] Εδώ όμως πρέπει να συζητήσουμε αν έχει κάποια σημασία η ορολογία για την πλοκή ή την κατανόηση κάποιου σημείου του βιβλίου. Αλλά ακόμα κι αν έχει, είναι στο χέρι του αναγνώστη αν θα επιλέξει να προσπαθήσει να καταλάβει το βιβλίο ή αν θα το παρατήσει επειδή τον ζόρισε.
Ή, για να αντιπαραβάλλω με άλλες μορφές τέχνης, αν βλέποντας τη Γκερνίκα δεν κάνεις τον κόπο να διαβάσεις πριν ή μετά δυο λόγια για την αντίστοιχη πόλη, ή ξερωγώ για τον ισπανικό εμφύλιο, εσύ επιλέγεις αν θα αποκομίσεις μια εικόνα ενός περίεργου γεωμετρικού ταύρου ή τη φρίκη του πολέμου συμπυκνωμένη.
[του φοράει κι ένα δαχτυλίδι από πάνω, να κάνει την κοντέσα]

Τώρα θα ξανάρθεις να αναρωτηθείς τι ρόλο παίζει η τέχνη, αν είναι επιμορφωτικός ή απλώς ψυχαγωγικός, σε βλέπω!

 

[drsiebenmal]

Μα δεν έμεινε να συζητήσουμε τίποτα, ήρθες στα λόγια μου.

Αν η παράθεση όρων ή εικαστικών φορμών έχει σημασία ( ==> είναι τέχνη), τότε θα βρει τον δρόμο της προς το κοινό που δεν γνωρίζει τους όρους ή δεν καταλαβαίνει τις φόρμες μέσω της μεσολάβησης των ειδικών (βλ. περ. (β2) ανωτέρω).

Αν δεν έχει σημασία, αν είναι παραγέμισμα ή δηθενιά (==> σνομπισμός), τότε δεν θα ασχοληθεί ουσιαστικά κανείς, ούτε ειδικοί, ούτε το κοινό, το κοινό θα παραξενευτεί ή θα αδιαφορήσει και το έργο δεν θα αξιολογηθεί καν ως καλλιτεχνικά διαχρονικό ή ουσιώδες --περ. (β1)

(Σιγά μην αναρωτηθώ τι είναι τέχνη... Υπάρχουν ειδικότεροί μου για τέτοια θέματα...)

ΥΓ. Υπάρχει σήμερα άνθρωπος στον κόσμο που θα δει κατά τύχη, στα ξεκρέμαστα, την Γκερνίκα;

 

[Palavra]

Νομίζω, ντοκ, ότι τελικά η συζήτησή μας πήρε άλλο δρόμο. Αυτό που είπα πιο πάνω είναι ότι εάν ο συγγραφέας έχει επιλέξει να γράψει δύσκολο βιβλίο, τότε κι εγώ θα το μεταφράσω σε δύσκολο βιβλίο, δεν είμαι δηλαδή υπέρ του να παίρνεις την επιλογή του συγγραφέα και να την αλλάζεις σε κάτι διαφορετικό.

 

[drsiebenmal]

Θα συμφωνήσω, αφού μου απαντήσεις πρώτα σε μια ερώτηση:

Αν ένα βιβλίο είναι δύσκολο θεματικά (πχ. έχει σχέση με το ποδόσφαιρο στο Λίβερπουλ :)) αλλά οι Άγγλοι αναγνώστες μπορούν να το παρακολουθήσουν (με μόνη δυσκολία στα ποδοσφαιρικά) επειδή καταλαβαίνουν τη διάλεκτο, γνωρίζουν το παρασκήνιο της ιστορίας του Λίβερπουλ ως εργατικής πόλης, την αποβιομηχανοποίησή του κλπ κλπ, θα το μεταφράσεις ώστε να είναι διπλά δύσκολο, δηλαδή πέρα κι από τη δυσκολία που σκόπιμα έχει εισαγάγει ο συγγραφέας;

(Ευκολάκι; )

 

[Palavra]

Μα σου έχω ήδη απαντήσει:

Αν ένα βιβλίο είναι δύσκολο θεματικά (πχ. έχει σχέση με το ποδόσφαιρο στο Λίβερπουλ :)) αλλά οι Άγγλοι αναγνώστες μπορούν να το παρακολουθήσουν (με μόνη δυσκολία στα ποδοσφαιρικά) επειδή καταλαβαίνουν τη διάλεκτο, γνωρίζουν το παρασκήνιο της ιστορίας του Λίβερπουλ ως εργατικής πόλης, την αποβιομηχανοποίησή του κλπ κλπ, θα το μεταφράσεις ώστε να είναι διπλά δύσκολο, δηλαδή πέρα κι από τη δυσκολία που σκόπιμα έχει εισαγάγει ο συγγραφέας;

Βέβαια, να πω και ότι διαφωνώ με το dumbing down που κάνουμε συχνά κάποιοι μεταφραστές όταν μεταφράζουμε. Θέλω να πω, το συγκεκριμένο βιβλίο ήταν δύσκολο και για το μέσο αναγνώστη του αμερικάνικου πρωτοτύπου, οπότε προσπάθησα να μην το παρακάνω με τις εξηγήσεις στα ελληνικά. Παραδείγματος χάριν, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί όρους της γενετικής βιολογίας τους οποίους και μετέφρασα στα ελληνικά αλλά δεν τους εξήγησα.

 

[nickel]

Ευκολάκι. Γρήγορη απάντηση για τη συνολική προβληματική. Αν υπάρχει μετατόπιση του περιεχομένου λόγω διαφορετικών συνθηκών (χρονικών — το βιβλίο γράφτηκε τον 18ο αιώνα· γεωγραφικών — το βιβλίο γράφτηκε για τους Αμερικανούς· ορολογικών — το σχετικό λεξιλόγιο δεν είναι εξίσου οικείο στον αντίστοιχο Έλληνα αναγνώστη), είναι υποχρέωση του μεταφραστή να επαναφέρει το βιβλίο στο επίπεδο δυσκολίας που είχε ο αρχικός αναγνώστης, αυτός που ο συγγραφέας έβλεπε απέναντί του σαν αναγνώστη του.

 

[drsiebenmal]

Ωραία, συμφωνήσαμε σε όλα λοιπόν... :)

 

[Palavra]

Ορίστε, μια χαρά τα συζητάμε με τον ντοκτόρ, πετάγεται ο Νίκελ, ψεκάστε σκουπίστε καθαρίσαμε :twit:

 

[SBE]

Ο απόφοιτος λυκείου έχει διδαχτεί ένα σωρό εξειδικευμένα μαθήματα με την ορολογία τους και τις βασικές αρχές τους.
Το ότι συναντάμε απόφοιτους λυκείου που δεν ξέρουν ποιους πολεμήσαμε στην Αλβανία το 1940 είναι απλώς για κωμωδία, δεν αντιπροσωπεύει το μέσο όρο. Δεν είναι λίγες οι φορές που ξεφύλλισα παλιά μου βιβλία και ξαφνιάστηκα από το πόσα είχα μάθει στο σχολείο, που νόμιζα ότι τα έμαθα αργότερα.