Είχα υποσχεθεί πριν καιρό ότι θα γράψω κάποια στιγμή το σήκουελ ετούτου του νήματος. Δεν κατάλαβα δηλαδή, το Χόλιγουνδ είναι καλύτερο από τ' εμάς; Ξέρομεν κι εμείς κύριοι παραγωγοί να γράφομε συνέχειες. Αμ, πώς!
Όπως έλεγα λοιπόν, σε εκείνο το νημάτιον, τον παλιό, καλό καιρό όλοι ξέραμε ότι υπάρχουν 9 πλανήτες. Ήρθε μια μέρα αποφράδα και ξαφνικά ανακαλύψαμε αυτό που υποπτευόμασταν από καιρό: υπάρχουν δορυφόροι άστρων και σε άλλα αστρικά συστήματα. Πακετάραμε αυτό το πρόβλημα με την γρήγορη λύση «εξωπλανήτες». Όχι, που θα μας πτοούσαν κάτι κινούμενα βράχια 8x10[SUP]10[/SUP] τσιγάρα δρόμο (αν και δεν ήταν βράχια, ήταν μπάλες από αέρα, ένα κλικ μεγαλύτερες απ' αυτές που παίζουμε μπιτς βόλεϊ. Ίσως και λίγο μεγαλύτερες, δεν βάνω το χέρι μου στην φωτιά).
Και μετά ήρθαν οι μέλισσες. Ή μάλλον ήρθε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση και είπε «το και το». Για την ακρίβεια, όρισαν για πρώτη φορά τι είναι πλανήτης. Όμως ο ορισμός τους ήταν λιγάκι... ηλιοκεντρικός. Ο ορισμός του πλανήτη κατά την ΔΑΕ είναι περισσότερο γεωγραφικός παρά γεωφυσικός. Ορίζει ότι οι πλανήτες είναι σώματα που εξαιτίας της βαρύτητάς τους έχουν πάρει σφαιροειδές σχήμα [μπα, γιατί;], περιφέρονται γύρω απ' τον Ήλιο και έχουν «καθαρίσει την τροχιά τους», δηλαδή είναι αρκετά μεγάλα για να είναι το κυρίαρχο σώμα στην τροχιά που βρίσκονται.
Το τελευταίο κριτήριο είναι φωτογραφική διάταξη και απαγορεύεται από το σύνταγμ... εχμ... συγγνώμη, παρασύρθηκα. Είναι φανερό ότι το τελευταίο κριτήριο μπήκε για να πετάξει τον Πλούτωνα από την λίστα των πλανητών. Είναι τοπολογικός ορισμός, καθαρά, διότι και η Γη να βρισκόταν στην τροχιά του Πλούτωνα δεν θα κατάφερνε ποτέ να την καθαρίσει. Άρα αν η Γη βρισκόταν στο σημείο που βρίσκεται ο Πλούτωνας θα την λέγαμε πλανήτη νάνο. Δεν νομίζω να χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω σχετικά με το πόσο γελοίο είναι αυτό.
Μια ομάδα αστρονόμων αποφάσισε να δώσει λύση σ' αυτό το θέμα και σχεδιάζουν να προωθήσουν έναν νέο ορισμό για τους πλανήτες, ο οποίος έχει ως εξής:
A planet is a sub-stellar mass body that has never undergone nuclear fusion and that has sufficient self-gravitation to assume a spheroidal shape adequately described by a triaxial ellipsoid regardless of its orbital parameters.
Για τους αναγνώστες που δεν ξέρουν αγγλικά [συγγνώμη, τι κάνετε σ' αυτό το φόρουμ;], το παραπάνω κείμενο λέει ότι πλανήτης είναι ένα σώμα με υποαστρική μάζα, που δεν έχει ξεκινήσει σύντηξη στον πυρήνα του, που η μάζα του είναι αρκετή ώστε να το συμπιέσει σε σφαιροειδή μορφή και που οι τροχιακές του παράμετροι δεν παίζουν ρόλο.
Υπάρχουν δύο προβλήματα με αυτόν τον ορισμό. Αφενός θεωρητικά μπορεί να υπάρξει πλανήτης με μάζα μεγαλύτερη ενός άστρου (ακόμα και του Ήλιου που δεν ανήκει στους νάνους) και να μην έχει ξεκινήσει σύντηξη στον πυρήνα του. Αρκεί να είναι βραχώδης, όπως η Γη.
Το άλλο πρόβλημα με αυτόν τον ορισμό είναι ότι ονομάζει πλανήτες την Σελήνη και όλους τους φυσικούς δορυφόρους των άλλων πλανητών. Αυτό μπερδεύει τα εγκεφαλικά μου κύτταρα. Η λογική των αστρονόμων που κάνουν την πρόταση είναι ότι από γεωφυσική άποψη δεν υπάρχει κάποια χαρακτηριστική διαφορά ανάμεσα σε πλανήτες και φεγγάρια. Υπάρχουν δορυφόροι μεγαλύτεροι από τον Ερμή και τυπικά τίποτα δεν εμποδίζει αυτά τα σώματα να έχουν μαγνητόσφαιρα, τεκτονική δραστηριότητα, ατμόσφαιρα και ζωή.
Θα πει κανείς, μα υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά: ο δορυφόρος περιφέρεται γύρω από ένα άλλο σώμα. Οκέι. Όμως και ο ίδιος ο δορυφόρος μπορεί να έχει δικούς του δορυφόρους. Αυτό καθορίζεται από την σφαίρα Χιλ, δηλαδή την νοητή σφαίρα όπου η επίδραση της βαρύτητας ενός σώματος είναι ισχυρότερη από αυτήν ενός άλλου. Για την Σελήνη αυτή η σφαίρα έχει ακτίνα 60.000 χιλιομέτρων. Οτιδήποτε πέρα από αυτό το σημείο θα αιχμαλωτιστεί από την ίδια την Γη.
Δεν είναι όμως αυτό το μόνο πρόβλημα στον ορισμό του δορυφόρου. Ο δορυφόρος είναι ένα σώμα που περιφέρεται γύρω από ένα άλλο, ξέρουμε όμως πολύ καλά πως αυτό είναι ένα ψέμα ή μάλλον μια ανακρίβεια. Στην πραγματικότητα τα δύο σώματα κινούνται γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους. Κι αν αυτό μπορεί να φαίνεται επουσιώδες για πλανήτες με αναλογικά μικρούς δορυφόρους, γίνεται σημαντικό για σώματα που έχουν αναλογικά τεράστιους δορυφόρους, όπως ο Πλούτωνας. Ο Πλούτωνας έχει πολλούς μικρούς δορυφόρους κι έναν μεγάλο, τον Χάροντα. Ο Χάροντας είναι τόσο μεγάλος σε σχέση με τον Πλούτωνα που το κοινό κέντρο μάζας τους βρίσκεται στο κενό μεταξύ των δύο σωμάτων. Εκεί τα όρια για το τι είναι δορυφόρος και τι πλανήτης συσκοτίζονται τελείως και την σκαπουλάρουμε ονομάζοντάς το δυαδικό σύστημα, που μπερδεύει ακόμα περισσότερο τα εγκεφαλικά μου κύτταρα.
Τούτος ο νέος ορισμός φιλοδοξεί να λύσει το πρόβλημα, ονομάζοντάς τα όλα πλανήτες. Τέλεια. Τώρα μένει μόνο να απομνημονεύουμε 25.003 πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος, πράγμα που θα κάνει πολύ βαρετές τις ερωτήσεις τύπου «πόσους πλανήτες έχει το Ηλιακό Σύστημα» σε τηλεπαιχνίδια και συναθροίσεις εξυπνάκηδων φίλων.
Το όλο πρόβλημα με αυτούς τους ορισμούς ξεκινάει από το γεγονός ότι προσπαθούν να ορίσουν κάτι που έχουμε αυθαίρετα αποφασίσει ότι είναι έτσι. Δεν υπάρχει ορισμός του τι είναι ήπειρος και τι είναι νησί. Είναι η Αυστραλία νησί; Είναι η Αφρική νησί; Κι αν όχι, γιατί όχι; Δεν υπάρχουν αληθινά κριτήρια γιατί πολύ απλά αποφασίσαμε ότι τούτο είναι ήπειρος και εκείνο είναι νησί. Είναι ιδέα, όχι φυσική πραγματικότητα.
Το ίδιο ισχύει και με τον ορισμό του πλανήτη, του δορυφόρου και του αστεροειδή. Ακόμη κι αυτός ο νέος ορισμός εισάγει δυο αυθαίρετα κριτήρια, το να έχει το σώμα υποαστρική μάζα και να είναι σφαιροειδές. Γιατί να είναι σφαιροειδές; Από ποιο όριο σφαιρικότητας και έπειτα θεωρείται πλανήτης; Κι αν το ορίσουμε μαθηματικά, δεν είναι άδικο για τα σώματα που έχουν ελάχιστες διαφορές μεταξύ τους αλλά είναι σε αντίθετες πλευρές των ορίων; Και γιατί να έχει υποαστρική μάζα το σώμα; Δεν αρκεί το κριτήριο «να μην εκπέμπει ενέργεια μέσω πυρηνικής σύντηξης»;
Βρε, μανία που έχει ο άνθρωπος να βάζει όρια και ταμπέλες στην φύση. Αφήστε την ήσυχη και ονομάστε πλανήτη αυτό που θέλετε, χωρίς να προσπαθείτε να το ορίσετε σκληροπυρηνικά. Μια ιδέα είναι όλα.
Και τώρα απαντήστε στην ερώτησή μου: Πόσους πλανήτες έχει το Ηλιακό Σύστημα; :)
Όπως έλεγα λοιπόν, σε εκείνο το νημάτιον, τον παλιό, καλό καιρό όλοι ξέραμε ότι υπάρχουν 9 πλανήτες. Ήρθε μια μέρα αποφράδα και ξαφνικά ανακαλύψαμε αυτό που υποπτευόμασταν από καιρό: υπάρχουν δορυφόροι άστρων και σε άλλα αστρικά συστήματα. Πακετάραμε αυτό το πρόβλημα με την γρήγορη λύση «εξωπλανήτες». Όχι, που θα μας πτοούσαν κάτι κινούμενα βράχια 8x10[SUP]10[/SUP] τσιγάρα δρόμο (αν και δεν ήταν βράχια, ήταν μπάλες από αέρα, ένα κλικ μεγαλύτερες απ' αυτές που παίζουμε μπιτς βόλεϊ. Ίσως και λίγο μεγαλύτερες, δεν βάνω το χέρι μου στην φωτιά).
Και μετά ήρθαν οι μέλισσες. Ή μάλλον ήρθε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση και είπε «το και το». Για την ακρίβεια, όρισαν για πρώτη φορά τι είναι πλανήτης. Όμως ο ορισμός τους ήταν λιγάκι... ηλιοκεντρικός. Ο ορισμός του πλανήτη κατά την ΔΑΕ είναι περισσότερο γεωγραφικός παρά γεωφυσικός. Ορίζει ότι οι πλανήτες είναι σώματα που εξαιτίας της βαρύτητάς τους έχουν πάρει σφαιροειδές σχήμα [μπα, γιατί;], περιφέρονται γύρω απ' τον Ήλιο και έχουν «καθαρίσει την τροχιά τους», δηλαδή είναι αρκετά μεγάλα για να είναι το κυρίαρχο σώμα στην τροχιά που βρίσκονται.
Το τελευταίο κριτήριο είναι φωτογραφική διάταξη και απαγορεύεται από το σύνταγμ... εχμ... συγγνώμη, παρασύρθηκα. Είναι φανερό ότι το τελευταίο κριτήριο μπήκε για να πετάξει τον Πλούτωνα από την λίστα των πλανητών. Είναι τοπολογικός ορισμός, καθαρά, διότι και η Γη να βρισκόταν στην τροχιά του Πλούτωνα δεν θα κατάφερνε ποτέ να την καθαρίσει. Άρα αν η Γη βρισκόταν στο σημείο που βρίσκεται ο Πλούτωνας θα την λέγαμε πλανήτη νάνο. Δεν νομίζω να χρειάζεται να επιχειρηματολογήσω σχετικά με το πόσο γελοίο είναι αυτό.
Μια ομάδα αστρονόμων αποφάσισε να δώσει λύση σ' αυτό το θέμα και σχεδιάζουν να προωθήσουν έναν νέο ορισμό για τους πλανήτες, ο οποίος έχει ως εξής:
A planet is a sub-stellar mass body that has never undergone nuclear fusion and that has sufficient self-gravitation to assume a spheroidal shape adequately described by a triaxial ellipsoid regardless of its orbital parameters.
Για τους αναγνώστες που δεν ξέρουν αγγλικά [συγγνώμη, τι κάνετε σ' αυτό το φόρουμ;], το παραπάνω κείμενο λέει ότι πλανήτης είναι ένα σώμα με υποαστρική μάζα, που δεν έχει ξεκινήσει σύντηξη στον πυρήνα του, που η μάζα του είναι αρκετή ώστε να το συμπιέσει σε σφαιροειδή μορφή και που οι τροχιακές του παράμετροι δεν παίζουν ρόλο.
Υπάρχουν δύο προβλήματα με αυτόν τον ορισμό. Αφενός θεωρητικά μπορεί να υπάρξει πλανήτης με μάζα μεγαλύτερη ενός άστρου (ακόμα και του Ήλιου που δεν ανήκει στους νάνους) και να μην έχει ξεκινήσει σύντηξη στον πυρήνα του. Αρκεί να είναι βραχώδης, όπως η Γη.
Το άλλο πρόβλημα με αυτόν τον ορισμό είναι ότι ονομάζει πλανήτες την Σελήνη και όλους τους φυσικούς δορυφόρους των άλλων πλανητών. Αυτό μπερδεύει τα εγκεφαλικά μου κύτταρα. Η λογική των αστρονόμων που κάνουν την πρόταση είναι ότι από γεωφυσική άποψη δεν υπάρχει κάποια χαρακτηριστική διαφορά ανάμεσα σε πλανήτες και φεγγάρια. Υπάρχουν δορυφόροι μεγαλύτεροι από τον Ερμή και τυπικά τίποτα δεν εμποδίζει αυτά τα σώματα να έχουν μαγνητόσφαιρα, τεκτονική δραστηριότητα, ατμόσφαιρα και ζωή.
Θα πει κανείς, μα υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά: ο δορυφόρος περιφέρεται γύρω από ένα άλλο σώμα. Οκέι. Όμως και ο ίδιος ο δορυφόρος μπορεί να έχει δικούς του δορυφόρους. Αυτό καθορίζεται από την σφαίρα Χιλ, δηλαδή την νοητή σφαίρα όπου η επίδραση της βαρύτητας ενός σώματος είναι ισχυρότερη από αυτήν ενός άλλου. Για την Σελήνη αυτή η σφαίρα έχει ακτίνα 60.000 χιλιομέτρων. Οτιδήποτε πέρα από αυτό το σημείο θα αιχμαλωτιστεί από την ίδια την Γη.
Δεν είναι όμως αυτό το μόνο πρόβλημα στον ορισμό του δορυφόρου. Ο δορυφόρος είναι ένα σώμα που περιφέρεται γύρω από ένα άλλο, ξέρουμε όμως πολύ καλά πως αυτό είναι ένα ψέμα ή μάλλον μια ανακρίβεια. Στην πραγματικότητα τα δύο σώματα κινούνται γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους. Κι αν αυτό μπορεί να φαίνεται επουσιώδες για πλανήτες με αναλογικά μικρούς δορυφόρους, γίνεται σημαντικό για σώματα που έχουν αναλογικά τεράστιους δορυφόρους, όπως ο Πλούτωνας. Ο Πλούτωνας έχει πολλούς μικρούς δορυφόρους κι έναν μεγάλο, τον Χάροντα. Ο Χάροντας είναι τόσο μεγάλος σε σχέση με τον Πλούτωνα που το κοινό κέντρο μάζας τους βρίσκεται στο κενό μεταξύ των δύο σωμάτων. Εκεί τα όρια για το τι είναι δορυφόρος και τι πλανήτης συσκοτίζονται τελείως και την σκαπουλάρουμε ονομάζοντάς το δυαδικό σύστημα, που μπερδεύει ακόμα περισσότερο τα εγκεφαλικά μου κύτταρα.
Τούτος ο νέος ορισμός φιλοδοξεί να λύσει το πρόβλημα, ονομάζοντάς τα όλα πλανήτες. Τέλεια. Τώρα μένει μόνο να απομνημονεύουμε 25.003 πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος, πράγμα που θα κάνει πολύ βαρετές τις ερωτήσεις τύπου «πόσους πλανήτες έχει το Ηλιακό Σύστημα» σε τηλεπαιχνίδια και συναθροίσεις εξυπνάκηδων φίλων.
Το όλο πρόβλημα με αυτούς τους ορισμούς ξεκινάει από το γεγονός ότι προσπαθούν να ορίσουν κάτι που έχουμε αυθαίρετα αποφασίσει ότι είναι έτσι. Δεν υπάρχει ορισμός του τι είναι ήπειρος και τι είναι νησί. Είναι η Αυστραλία νησί; Είναι η Αφρική νησί; Κι αν όχι, γιατί όχι; Δεν υπάρχουν αληθινά κριτήρια γιατί πολύ απλά αποφασίσαμε ότι τούτο είναι ήπειρος και εκείνο είναι νησί. Είναι ιδέα, όχι φυσική πραγματικότητα.
Το ίδιο ισχύει και με τον ορισμό του πλανήτη, του δορυφόρου και του αστεροειδή. Ακόμη κι αυτός ο νέος ορισμός εισάγει δυο αυθαίρετα κριτήρια, το να έχει το σώμα υποαστρική μάζα και να είναι σφαιροειδές. Γιατί να είναι σφαιροειδές; Από ποιο όριο σφαιρικότητας και έπειτα θεωρείται πλανήτης; Κι αν το ορίσουμε μαθηματικά, δεν είναι άδικο για τα σώματα που έχουν ελάχιστες διαφορές μεταξύ τους αλλά είναι σε αντίθετες πλευρές των ορίων; Και γιατί να έχει υποαστρική μάζα το σώμα; Δεν αρκεί το κριτήριο «να μην εκπέμπει ενέργεια μέσω πυρηνικής σύντηξης»;
Βρε, μανία που έχει ο άνθρωπος να βάζει όρια και ταμπέλες στην φύση. Αφήστε την ήσυχη και ονομάστε πλανήτη αυτό που θέλετε, χωρίς να προσπαθείτε να το ορίσετε σκληροπυρηνικά. Μια ιδέα είναι όλα.
Και τώρα απαντήστε στην ερώτησή μου: Πόσους πλανήτες έχει το Ηλιακό Σύστημα; :)
