Το 'χει η μοίρα μου να βλέπω τον τελευταίο καιρό πολλές αιτήσεις επιχειρήσεων για να ενταχθούν στο περιβόητο «Τζέρεμι» — όπου JEREMIE σημαίνει Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises (έχουν πειραχθεί λίγο τα αρχικά γράμματα, ώστε να προκύπτει αντακρώνυμο) και εστί μεθερμηνευόμενον «χρηματοδοτικό εργαλείο ευνοϊκών δανείων επιμερισμού ρίσκου για Νεοϊδρυθείσες Πολύ Μικρές και Μικρές Επιχειρήσεις με έως και 3 έτη λειτουργίας».
Παρατηρούμε ότι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης επέλεξε το αντακρώνυμο αυτό να είναι το Ζερεμί (Jérémie), δηλαδή η γαλλική εκδοχή τού Ιερεμίας. Το όνομα Ιερεμίας είναι η εξελληνισμένη μορφή τού εβραϊκού יִרְמְיָהוּ (Yirməyāhū) που σημαίνει «(εξ)υψωμένος από τον Γιαχ» (όπου «Γιαχ» η συγκεκομμένη μορφή τού Ονόματος του Θεού). Υπάρχει και η άποψη ότι σημαίνει όχι υψωμένος, αλλά «ελευθερωμένος από τη μήτρα» (δηλ. ο Θεός ελευθερώνει από τη μήτρα).
Περί Ιερεμίου μπορεί να μην έχουμε εμβαθύνει οι περισσότεροι, καθότι μη μελετητές των Γραφών, αλλά σχεδόν άπαντες γνωρίζουμε ότι το όνομά του έχει συνδεθεί σ' όλες τις γλώσσες με την ιερεμιάδα (jérémiade) — παναπεί τη θρηνωδία, τη θρηνολογία, τη μεμψιμοιρία, την παρουσίαση μιας κατάστασης με ιδιαίτερα απαισιόδοξο και σχετλιαστικό τρόπο.
Τελοσπάντων (ας μην ξεχνούμε ότι το J έχει το προνόμιο να αντιπροσωπεύει πεντέξι διαφορετικούς φθόγγους στις γλώσσες με λατινικό αλφάβητο), λόγω της κυριαρχίας των αγγλικών στη διαμόρφωση της εκφοράς ξενικών ακρωνυμίων και λοιπών όρων (πρβλ. την περίπτωση Στέιτζ), όλη η αγορά καλεί το ενλόγω πρόγραμμα «Τζέρεμι». Κι εγώ, όντας κατά το ήμισυ με μικρασιατική καταγωγή, κάθε φορά που το ακούω αυτό το Τζέρεμι δεν μπορώ ν' αποφύγω να μη λέω από μέσα μου το «τζερεμές»...
...Το οποίο τζερεμές προέρχεται από το διαλεκτικό τουρκικό cereme "πρόστιμο", που κανονικά στην τουρκική είναι cerime και προέρχεται από το αραβικό جريمة (προφ. carīma) το οποίο απ' ό,τι βλέπω δηλώνει το παράπτωμα· στην τουρκική γλώσσα φαίνεται πως διαχωρίστηκε η έννοια του παραπτώματος per se από τις συνέπειές του (δηλ. το πρόστιμο) — αλλά διορθώστε / εμπλουτίστε εδώ οι τουρκομαθείς.
Καταλήγουμε λοιπόν στο ότι από μια τουρκική λέξη για το πρόστιμο φτιάξαμε εμείς το τζερεμές (παλαιότ. κ. ντζερεμές), που αρχικά σήμαινε όχι οποιοδήποτε πρόστιμο, αλλά ειδικότερα το αδικαιολόγητο πρόστιμο. Εύκολα από 'κεί περάσαμε στη σημασία "άδικη ζημία" —τα λεγόμενα και «κερατιάτικα» (ώρα είναι τώρα να τα συνδέσει κι αυτά κάποιος, μέσω του τσιτακισμού κ->τσ και της παλαιότερης έλλειψης διάκρισης τσ/τζ, με τον τζερεμέ!)— παναπεί τη ζημιά που βαρύνει κάποιον χωρίς αυτός να την έχει προκαλέσει (π.χ. φώναξα μάστορα για κάτι τζερεμέδες — αν κι εγώ στο συγκεκριμένο παράδειγμα του ΛΝΕΓ βλέπω κι έναν κάποιον συμφυρμό ανάμεσα σε γνήσιους τζερεμέδες και στα μερεμέτια). Συγγενής σημασία είναι και τα χρήματα που πληρώνει κανείς για να αποκαταστήσει ζημιές ή ως αποζημίωση (π.χ. μου άφησε πολλούς τζερεμέδες αυτή η ιστορία). Η λέξη σε παροιμιακή χρήση υπάρχει στη φράση «σκότωνε τρελούς, πλήρωνε τζερεμέδες» (ουδόλως ρυθμική, απορώ πώς επικράτησε!), για την οποία δίνει την ακόλουθη επεξήγηση το ΛΚΝ: όταν οι ενέργειές μας στρέφονται εναντίον κάποιου που τον θεωρούμε υποδεέστερο, το αποτέλεσμα όμως των ενεργειών μας βλάπτει περισσότερο εμάς.
Μια σημασία που υπάρχει στα παλιότερα λεξικά (και την έχει και το slang.gr) είναι το "δύστροπο άλογο"· «δυσήνιος ίππος» προσθέτει το Πρωίας, και «προσηγορία ευτελούς υποζυγίου» ο Δρανδάκης. Σήμερα πάντως, και κυρίως στον Βορρά κατά την προσωπική μου αίσθηση, η λέξη τζερεμές χρησιμοποιείται συχνότερα ως χαρακτηρισμός ανθρώπων παρά για τη νίλα, την αβαρία κττ· αποτελεί κακόσημο χαρακτηρισμό για τον άχρηστο, τον ανεπρόκοπο (και διάφορα άλλα τέτοια διανθίσματα). Βέβαια, η ακριβής σημασία της λ. τζερεμές ως χαρακτηρισμός ατόμων είναι δύσκολο να οριστεί, καθότι η σχετική αδιαφάνειά της σε συνδυασμό με την εκφραστικότητά της (λ.χ. παρήχηση /e/ και κατάληξη σε -ές —πρβλ. ρεμπεσκές για τον οκνηρό, τενεκές για τον αδαέστατο, σκεμπές για τον νωθρό, σουρουκλεμές για τον αχαΐρευτο, κουτεντές για τον κουτό, παρακεντές για τον παρασιτικό— κλπ) την καθιστά βολικό πασπαρτού για να τα χώνεις σ' οποιονδήποτε θες να τονε κράξεις, άσχετα με το τι ακριβώς επιθυμείς να καυτηριάσεις από τα μειονεκτήματα του χαρακτήρα του. Ωστόσο οι λεξικογράφοι αποκαλύπτουν μέσω της σχετικής λημματογράφησης και το πώς οι ίδιοι αντιλαμβάνονται τη συγκεκριμένη σημασιακή εξέλιξη· έτσι το Πρωίας και ο Δρανδάκης αναφέρουν αμέσως μετά τον χαρακτηρισμό των ίππων: (συνεκδ.) άνθρωπος νωθρός, φυγόπονος, ο Μπαμπινιώτης: (σκωπτ.) ο τεμπέλης άνθρωπος που γίνεται μπελάς, το ΛΚΝ: (μτφ.) άνθρωπος άχρηστος, τιποτένιος και τέλος ο Κριαράς: άνθρωπος τεμπέλης, φυγόπονος και κατ' επέκταση άτομο ασήμαντο. Κάποιες εκδοχές θα βρείτε και στο οικείο λήμμα τού slang.gr (βλ. σχετ. σύνδεσμο παραπάνω).
Τα σκεφτόμουν που λέτε λοιπόν όλα αυτά, κι εντυπωσιάστηκα από το πόσο μοναδικά κι αρμονικά αμαλγαμώνονται —μετά από μια πολυτάραχη πορεία το μεν πρώτο απ' τα εβραϊκά στα ελληνικά στα λατινικά στα αγγλικά, το δε δεύτερο απ' τα αραβικά στα τουρκικά στα ελληνικά— ο Τζέρεμι κι ο τζερεμές: ο εξυψωμένος από τον Τροϊκαδικό Θεό, η προέκταση της Τζερεμομητρικής μήτρας, ο θρηνωδός που αναγγέλει την καταστροφή, οι άδικες οικονομικές επιβαρύνσεις, το ευτελές-αναλώσιμο υποζύγιο σε διατεταγμένη αποστολή, ο ασήμαντος και με σκωπτικά υποκοριστικά περιγραφόμενος που δαχτυλιδοδοτήθηκε κι ανήλθε στην εξουσία για να αποδειχθεί τελικά μπελάς και να στιγματιστεί από πολλούς ως άχρηστος...
...είναι ν' απορεί κανείς που του κόλλησαν το «Τζέφρι» αντί για το, πολύ πιο ταιριαστό απ' ό,τι φαίνεται, «Τζέρεμι Ες».
Παρατηρούμε ότι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης επέλεξε το αντακρώνυμο αυτό να είναι το Ζερεμί (Jérémie), δηλαδή η γαλλική εκδοχή τού Ιερεμίας. Το όνομα Ιερεμίας είναι η εξελληνισμένη μορφή τού εβραϊκού יִרְמְיָהוּ (Yirməyāhū) που σημαίνει «(εξ)υψωμένος από τον Γιαχ» (όπου «Γιαχ» η συγκεκομμένη μορφή τού Ονόματος του Θεού). Υπάρχει και η άποψη ότι σημαίνει όχι υψωμένος, αλλά «ελευθερωμένος από τη μήτρα» (δηλ. ο Θεός ελευθερώνει από τη μήτρα).
Περί Ιερεμίου μπορεί να μην έχουμε εμβαθύνει οι περισσότεροι, καθότι μη μελετητές των Γραφών, αλλά σχεδόν άπαντες γνωρίζουμε ότι το όνομά του έχει συνδεθεί σ' όλες τις γλώσσες με την ιερεμιάδα (jérémiade) — παναπεί τη θρηνωδία, τη θρηνολογία, τη μεμψιμοιρία, την παρουσίαση μιας κατάστασης με ιδιαίτερα απαισιόδοξο και σχετλιαστικό τρόπο.
Τελοσπάντων (ας μην ξεχνούμε ότι το J έχει το προνόμιο να αντιπροσωπεύει πεντέξι διαφορετικούς φθόγγους στις γλώσσες με λατινικό αλφάβητο), λόγω της κυριαρχίας των αγγλικών στη διαμόρφωση της εκφοράς ξενικών ακρωνυμίων και λοιπών όρων (πρβλ. την περίπτωση Στέιτζ), όλη η αγορά καλεί το ενλόγω πρόγραμμα «Τζέρεμι». Κι εγώ, όντας κατά το ήμισυ με μικρασιατική καταγωγή, κάθε φορά που το ακούω αυτό το Τζέρεμι δεν μπορώ ν' αποφύγω να μη λέω από μέσα μου το «τζερεμές»...
...Το οποίο τζερεμές προέρχεται από το διαλεκτικό τουρκικό cereme "πρόστιμο", που κανονικά στην τουρκική είναι cerime και προέρχεται από το αραβικό جريمة (προφ. carīma) το οποίο απ' ό,τι βλέπω δηλώνει το παράπτωμα· στην τουρκική γλώσσα φαίνεται πως διαχωρίστηκε η έννοια του παραπτώματος per se από τις συνέπειές του (δηλ. το πρόστιμο) — αλλά διορθώστε / εμπλουτίστε εδώ οι τουρκομαθείς.
Καταλήγουμε λοιπόν στο ότι από μια τουρκική λέξη για το πρόστιμο φτιάξαμε εμείς το τζερεμές (παλαιότ. κ. ντζερεμές), που αρχικά σήμαινε όχι οποιοδήποτε πρόστιμο, αλλά ειδικότερα το αδικαιολόγητο πρόστιμο. Εύκολα από 'κεί περάσαμε στη σημασία "άδικη ζημία" —τα λεγόμενα και «κερατιάτικα» (ώρα είναι τώρα να τα συνδέσει κι αυτά κάποιος, μέσω του τσιτακισμού κ->τσ και της παλαιότερης έλλειψης διάκρισης τσ/τζ, με τον τζερεμέ!)— παναπεί τη ζημιά που βαρύνει κάποιον χωρίς αυτός να την έχει προκαλέσει (π.χ. φώναξα μάστορα για κάτι τζερεμέδες — αν κι εγώ στο συγκεκριμένο παράδειγμα του ΛΝΕΓ βλέπω κι έναν κάποιον συμφυρμό ανάμεσα σε γνήσιους τζερεμέδες και στα μερεμέτια). Συγγενής σημασία είναι και τα χρήματα που πληρώνει κανείς για να αποκαταστήσει ζημιές ή ως αποζημίωση (π.χ. μου άφησε πολλούς τζερεμέδες αυτή η ιστορία). Η λέξη σε παροιμιακή χρήση υπάρχει στη φράση «σκότωνε τρελούς, πλήρωνε τζερεμέδες» (ουδόλως ρυθμική, απορώ πώς επικράτησε!), για την οποία δίνει την ακόλουθη επεξήγηση το ΛΚΝ: όταν οι ενέργειές μας στρέφονται εναντίον κάποιου που τον θεωρούμε υποδεέστερο, το αποτέλεσμα όμως των ενεργειών μας βλάπτει περισσότερο εμάς.
Μια σημασία που υπάρχει στα παλιότερα λεξικά (και την έχει και το slang.gr) είναι το "δύστροπο άλογο"· «δυσήνιος ίππος» προσθέτει το Πρωίας, και «προσηγορία ευτελούς υποζυγίου» ο Δρανδάκης. Σήμερα πάντως, και κυρίως στον Βορρά κατά την προσωπική μου αίσθηση, η λέξη τζερεμές χρησιμοποιείται συχνότερα ως χαρακτηρισμός ανθρώπων παρά για τη νίλα, την αβαρία κττ· αποτελεί κακόσημο χαρακτηρισμό για τον άχρηστο, τον ανεπρόκοπο (και διάφορα άλλα τέτοια διανθίσματα). Βέβαια, η ακριβής σημασία της λ. τζερεμές ως χαρακτηρισμός ατόμων είναι δύσκολο να οριστεί, καθότι η σχετική αδιαφάνειά της σε συνδυασμό με την εκφραστικότητά της (λ.χ. παρήχηση /e/ και κατάληξη σε -ές —πρβλ. ρεμπεσκές για τον οκνηρό, τενεκές για τον αδαέστατο, σκεμπές για τον νωθρό, σουρουκλεμές για τον αχαΐρευτο, κουτεντές για τον κουτό, παρακεντές για τον παρασιτικό— κλπ) την καθιστά βολικό πασπαρτού για να τα χώνεις σ' οποιονδήποτε θες να τονε κράξεις, άσχετα με το τι ακριβώς επιθυμείς να καυτηριάσεις από τα μειονεκτήματα του χαρακτήρα του. Ωστόσο οι λεξικογράφοι αποκαλύπτουν μέσω της σχετικής λημματογράφησης και το πώς οι ίδιοι αντιλαμβάνονται τη συγκεκριμένη σημασιακή εξέλιξη· έτσι το Πρωίας και ο Δρανδάκης αναφέρουν αμέσως μετά τον χαρακτηρισμό των ίππων: (συνεκδ.) άνθρωπος νωθρός, φυγόπονος, ο Μπαμπινιώτης: (σκωπτ.) ο τεμπέλης άνθρωπος που γίνεται μπελάς, το ΛΚΝ: (μτφ.) άνθρωπος άχρηστος, τιποτένιος και τέλος ο Κριαράς: άνθρωπος τεμπέλης, φυγόπονος και κατ' επέκταση άτομο ασήμαντο. Κάποιες εκδοχές θα βρείτε και στο οικείο λήμμα τού slang.gr (βλ. σχετ. σύνδεσμο παραπάνω).
Τα σκεφτόμουν που λέτε λοιπόν όλα αυτά, κι εντυπωσιάστηκα από το πόσο μοναδικά κι αρμονικά αμαλγαμώνονται —μετά από μια πολυτάραχη πορεία το μεν πρώτο απ' τα εβραϊκά στα ελληνικά στα λατινικά στα αγγλικά, το δε δεύτερο απ' τα αραβικά στα τουρκικά στα ελληνικά— ο Τζέρεμι κι ο τζερεμές: ο εξυψωμένος από τον Τροϊκαδικό Θεό, η προέκταση της Τζερεμομητρικής μήτρας, ο θρηνωδός που αναγγέλει την καταστροφή, οι άδικες οικονομικές επιβαρύνσεις, το ευτελές-αναλώσιμο υποζύγιο σε διατεταγμένη αποστολή, ο ασήμαντος και με σκωπτικά υποκοριστικά περιγραφόμενος που δαχτυλιδοδοτήθηκε κι ανήλθε στην εξουσία για να αποδειχθεί τελικά μπελάς και να στιγματιστεί από πολλούς ως άχρηστος...
...είναι ν' απορεί κανείς που του κόλλησαν το «Τζέφρι» αντί για το, πολύ πιο ταιριαστό απ' ό,τι φαίνεται, «Τζέρεμι Ες».
