Μια και βρισκόμαστε στη silly season, ας παίξουμε λίγο με τη μετάφραση της ποίησης.
Το ποίημα του Ρόμπερτ Γκρέιβς παρουσιάζει μερικές ενδιαφέρουσες προκλήσεις για τον μεταφραστή. Καταθέτω την προσπάθειά μου να το μεταφράσω σαν προβληματισμό. Δείτε το σαν σχεδίασμα μετάφρασης. (Δεν γράφω ποιήματα, ούτε μεταφράζω ποιήματα, γιατί ό,τι έχω κάνει μού φαίνεται σαν σχεδίασμα. Άλλωστε, και ό,τι έχω καταθέσει δημόσια έγινε για την πλάκα της στιγμής.) Οι παρατηρήσεις που ακολουθούν χειροτερεύουν τα πράγματα για την τύχη του συγκεκριμένου μεταφραστικού εγχειρήματος: από τη στιγμή που φέρνεις κάτι στο ανατομείο, ή είναι ήδη νεκρό ή γρήγορα του μέλλει να πεθάνει.
Το κύριο γνώρισμα του ποιήματος του Γκρέιβς είναι η φράση του «be brief and exact». Όλη η γλώσσα του ποιήματος έχει χτιστεί πάνω σ’ αυτή την επιθυμία του ποιητή, που πρωτοεκφράζεται με το «monosyllable». Λιτοί, λακωνικοί, τηλεγραφικοί σχεδόν (αλλά όχι ελλειπτικοί) οι στίχοι του. Αυτό ήταν το πρώτο που αποφάσισα να διατηρήσω. Αυτόματα μού έφερε στο νου την έκφραση «λίγα λόγια και σταράτα», που με στοίχειωσε.
Η δεύτερη πρόκληση είναι το παιχνίδι με τις συλλαβές: πώς μπορείς να ακολουθήσεις τον ποιητή όταν κάνει συλλαβική ανάλυση των λέξεων; Εκεί αναγκάστηκα να κάνω αλλαγές, που πιστεύω ότι δεν προδίδουν την τελική πρόθεση, το «λίγα λόγια και σταράτα». (Ας μην ξεχνάμε ότι ο μέσος αναγνώστης του μεταφρασμένου ποιήματος δεν το 'χει πλάι πλάι με το πρωτότυπο να τα συγκρίνει.)
Άλλη μια πρόκληση, πολύ πιο συνηθισμένη αυτή, ήταν η πρόκληση της ομοιοκαταληξίας (πλεχτή αλλά όχι αυστηρή στους πρώτους τέσσερις στίχους κάθε στροφής, ζευγαρωτή και πιο αυστηρή στους δύο τελευταίους). Ένας τεράστιος πονοκέφαλος στη μετάφραση ποίησης είναι το να θες να μείνεις (κάπως) πιστός στην τεχνική του ποιήματος χωρίς να προδώσεις γλώσσα και νοήματα.
Να πω ότι αρχικά μετέφρασα τους μεσαίους στίχους της δεύτερης στροφής πιο κοντά στο πρωτότυπο: «στην απειλητική βοή / ενός μετέωρου Αλλά». Όταν αποφάσισα να δουλέψω τη ρίμα, ξεπετάχτηκε ένα «σημειωτόν» σαν παρέα για το «Πιθανόν». Μου άρεσε η δική μου πια μεταφορά, αυτό το απειλητικό βροντερό σημειωτόν τού Αλλά πριν από την επέλαση, οπότε εξαφανίστηκαν τα... καιρικά φαινόμενα.
Ακόμα περισσότερο («με στοίχειωσε», είπα) επηρέασε το νόημα η έκφραση «με λίγα λόγια και σταράτα», που την αγκάλιασα και δεν ήθελα να την αφήσω για καμιά εναλλακτική, με αποτέλεσμα τα «μαντάτα». Δεν είναι ακριβώς το Ναι ή το Όχι που ζητά να του πει. Αλλά αποφάσισα ότι εκεί θα σταματήσει ο δικός μου προβληματισμός και θα αρχίσει ο δικός σας, αν θέλετε. Εγώ το απόλαυσα το ποίημα και τη μετάφρασή του, τα ξεζούμισα στα χρονικά μου όρια — ε, μέχρι εδώ.
OK, guys, dig your own Graves.
Possibly
Robert Graves
Possibly is not a monosyllable;
Then answer to me
At once if possible
Monosyllabically,
No will be good, Yes even better
Though longer by one letter.
Possibly is not a monosyllable,
And my heart flies shut
At the warning rumble
Of a suspended But...
O love, be brief and exact
In confession of simple fact.
Robert Graves
Possibly is not a monosyllable;
Then answer to me
At once if possible
Monosyllabically,
No will be good, Yes even better
Though longer by one letter.
Possibly is not a monosyllable,
And my heart flies shut
At the warning rumble
Of a suspended But...
O love, be brief and exact
In confession of simple fact.
Το ποίημα του Ρόμπερτ Γκρέιβς παρουσιάζει μερικές ενδιαφέρουσες προκλήσεις για τον μεταφραστή. Καταθέτω την προσπάθειά μου να το μεταφράσω σαν προβληματισμό. Δείτε το σαν σχεδίασμα μετάφρασης. (Δεν γράφω ποιήματα, ούτε μεταφράζω ποιήματα, γιατί ό,τι έχω κάνει μού φαίνεται σαν σχεδίασμα. Άλλωστε, και ό,τι έχω καταθέσει δημόσια έγινε για την πλάκα της στιγμής.) Οι παρατηρήσεις που ακολουθούν χειροτερεύουν τα πράγματα για την τύχη του συγκεκριμένου μεταφραστικού εγχειρήματος: από τη στιγμή που φέρνεις κάτι στο ανατομείο, ή είναι ήδη νεκρό ή γρήγορα του μέλλει να πεθάνει.
Πιθανόν
Ρόμπερτ Γκρέιβς (σχεδίασμα μετάφρασης: nickel)
Δεν είναι μονοσύλλαβο το Πιθανόν.
Απάντησέ μου αν θες
αμέσως αν είναι δυνατόν
με λίγες συλλαβές.
Το Όχι κάνει. Το Ναι, καλύτερο:
μια συλλαβή βραχύτερο.
Δεν είναι μονοσύλλαβο το Πιθανόν,
και η καρδιά μου σφαλά
στο βροντερό σημειωτόν
ενός επαπειλούμενου Αλλά…
Έρωτά μου, πες μου τα μαντάτα
με λίγα λόγια και σταράτα.
Ρόμπερτ Γκρέιβς (σχεδίασμα μετάφρασης: nickel)
Δεν είναι μονοσύλλαβο το Πιθανόν.
Απάντησέ μου αν θες
αμέσως αν είναι δυνατόν
με λίγες συλλαβές.
Το Όχι κάνει. Το Ναι, καλύτερο:
μια συλλαβή βραχύτερο.
Δεν είναι μονοσύλλαβο το Πιθανόν,
και η καρδιά μου σφαλά
στο βροντερό σημειωτόν
ενός επαπειλούμενου Αλλά…
Έρωτά μου, πες μου τα μαντάτα
με λίγα λόγια και σταράτα.
Το κύριο γνώρισμα του ποιήματος του Γκρέιβς είναι η φράση του «be brief and exact». Όλη η γλώσσα του ποιήματος έχει χτιστεί πάνω σ’ αυτή την επιθυμία του ποιητή, που πρωτοεκφράζεται με το «monosyllable». Λιτοί, λακωνικοί, τηλεγραφικοί σχεδόν (αλλά όχι ελλειπτικοί) οι στίχοι του. Αυτό ήταν το πρώτο που αποφάσισα να διατηρήσω. Αυτόματα μού έφερε στο νου την έκφραση «λίγα λόγια και σταράτα», που με στοίχειωσε.
Η δεύτερη πρόκληση είναι το παιχνίδι με τις συλλαβές: πώς μπορείς να ακολουθήσεις τον ποιητή όταν κάνει συλλαβική ανάλυση των λέξεων; Εκεί αναγκάστηκα να κάνω αλλαγές, που πιστεύω ότι δεν προδίδουν την τελική πρόθεση, το «λίγα λόγια και σταράτα». (Ας μην ξεχνάμε ότι ο μέσος αναγνώστης του μεταφρασμένου ποιήματος δεν το 'χει πλάι πλάι με το πρωτότυπο να τα συγκρίνει.)
Άλλη μια πρόκληση, πολύ πιο συνηθισμένη αυτή, ήταν η πρόκληση της ομοιοκαταληξίας (πλεχτή αλλά όχι αυστηρή στους πρώτους τέσσερις στίχους κάθε στροφής, ζευγαρωτή και πιο αυστηρή στους δύο τελευταίους). Ένας τεράστιος πονοκέφαλος στη μετάφραση ποίησης είναι το να θες να μείνεις (κάπως) πιστός στην τεχνική του ποιήματος χωρίς να προδώσεις γλώσσα και νοήματα.
Να πω ότι αρχικά μετέφρασα τους μεσαίους στίχους της δεύτερης στροφής πιο κοντά στο πρωτότυπο: «στην απειλητική βοή / ενός μετέωρου Αλλά». Όταν αποφάσισα να δουλέψω τη ρίμα, ξεπετάχτηκε ένα «σημειωτόν» σαν παρέα για το «Πιθανόν». Μου άρεσε η δική μου πια μεταφορά, αυτό το απειλητικό βροντερό σημειωτόν τού Αλλά πριν από την επέλαση, οπότε εξαφανίστηκαν τα... καιρικά φαινόμενα.
Ακόμα περισσότερο («με στοίχειωσε», είπα) επηρέασε το νόημα η έκφραση «με λίγα λόγια και σταράτα», που την αγκάλιασα και δεν ήθελα να την αφήσω για καμιά εναλλακτική, με αποτέλεσμα τα «μαντάτα». Δεν είναι ακριβώς το Ναι ή το Όχι που ζητά να του πει. Αλλά αποφάσισα ότι εκεί θα σταματήσει ο δικός μου προβληματισμός και θα αρχίσει ο δικός σας, αν θέλετε. Εγώ το απόλαυσα το ποίημα και τη μετάφρασή του, τα ξεζούμισα στα χρονικά μου όρια — ε, μέχρι εδώ.
OK, guys, dig your own Graves.
