Ωραίος τίτλος, τραβηχτικός. Αλλά εδώ είμαστε στο γλωσσικό μέρος του φόρουμ, οπότε δεν ακολουθεί κάποια κοινωνική πραγματεία.
Η ιστορία αρχίζει στο σημείο όπου με ρώτησαν πώς έχει μεταφραστεί στα ελληνικά η αρκετά γνωστή στα αγγλικά φράση against stupidity the gods themselves contend in vain. Ακόμα και αν κάποιος δεν γνωρίζει ότι προέρχεται από τα γερμανικά, από την τραγωδία «Η Παρθένος της Ορλεάνης» που έχει γράψει ο Φρίντριχ Σίλερ, είναι πιθανό να την έχει συναντήσει διαβάζοντας το εξαιρετικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας The Gods Themselves του Ισαάκ Ασίμοφ.
Για να κλείσουμε τη σύντομη ιστορία της φράσης πριν δούμε πώς έχει αποδοθεί στα ελληνικά, ας αναφέρουμε ακόμα ότι τη φράση χρησιμοποιεί προς το τέλος της τρίτης πράξης, στην έκτη σκηνή, ο Τάλμποτ, ο αρχηγός των αγγλικών στρατευμάτων, λίγο πριν από την αναμέτρησή του με την Ιωάννα, όπου θα σκοτωθεί (το γεγονός αυτό δεν αντιστοιχεί με την ιστορική πραγματικότητα, όπως άλλωστε και το μεγαλύτερο μέρος του έργου).
Ψάχνοντας να βρούμε πώς έχει αποδοθεί μια φράση στα ελληνικά ξεκινούμε πρώτα πρώτα από τη Βιβλιονέτ, όπου διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχει καταχωρισμένη μετάφραση της τραγωδίας. Φυσικά, αυτό δεν μας πτοεί, οπότε μετά από λίγη ακόμα έρευνα διαπιστώνουμε ότι στο λογοτεχνικό περιοδικό Νέα Εστία, το 1936-37 δημοσιεύτηκε σε συνέχειες η μετάφραση του Δημητρίου Λάμψα. Η Νέα Εστία υπάρχει ψηφιοποιημένη στα αρχεία του ΕΚΕΒΙ (εδώ), οπότε μετά από λίγη έρευνα ακόμα φτάνουμε στο κρίσιμο απόσπασμα.
Όπου δεν υπάρχει πουθενά η βλακεία:
«Αχ τρέλλα, εσύ νικάς κι εγώ πεθαίνω!
Του κάκου κι’ οι Θεοί θα επολεμούσαν
με δαύτη τώρα! [...]
Όμως, το γερμανικό κείμενο λέει:
Unsinn, du siegst und ich muß untergehn!
Mit der Dummheit kämpfen Götter selbst vergebens.
δηλαδή (ακολουθώντας το πνεύμα και το στιλ της μετάφρασης):
Ανοησία, εσύ νικάς κι εγώ πεθαίνω!
Του κάκου οι Θεοί θα επολεμούσαν τη βλακεία
Ο μεταφραστής ήξερε καλά γερμανικά. Δεν θα μπέρδευε την ανοησία με την τρέλα, ούτε θα του ξέφευγε η βλακεία. Πρέπει να υποθέσουμε λοιπόν ότι κάπου υπήρξε συνειδητή επιλογή να μετριαστεί το συγκεκριμένο απόσπασμα, να μη θεωρηθεί «ανατρεπτικό» (που βέβαια, είναι). Να προτιμηθεί η «θεόπεμπτη» τρέλα στη θέση των ανθρώπινων μειονεκτημάτων: της ανοησίας και της βλακείας. Όχι υποχρεωτικά επιλογή του μεταφραστή· θυμίζω πότε δημοσιεύτηκε η μετάφραση: στους πρώτους μήνες της τεταρταυγουστιανής δικτατορίας.
Η ουσία είναι, πάντως, ότι το περίφημο συγκεκριμένο τσιτάτο δεν μεταφράστηκε με ακρίβεια στα ελληνικά. Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς λοιπόν, ότι στην Ελλάδα οι Θεοί δεν πολεμούν του κάκου τη βλακεία.
Και ίσως τελικά να είχε δίκιο. Ιδίως αν συμπεριλάμβανε στους θεούς και το Διαδίκτυο του 21ου αιώνα.
Η ιστορία αρχίζει στο σημείο όπου με ρώτησαν πώς έχει μεταφραστεί στα ελληνικά η αρκετά γνωστή στα αγγλικά φράση against stupidity the gods themselves contend in vain. Ακόμα και αν κάποιος δεν γνωρίζει ότι προέρχεται από τα γερμανικά, από την τραγωδία «Η Παρθένος της Ορλεάνης» που έχει γράψει ο Φρίντριχ Σίλερ, είναι πιθανό να την έχει συναντήσει διαβάζοντας το εξαιρετικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας The Gods Themselves του Ισαάκ Ασίμοφ.
Για να κλείσουμε τη σύντομη ιστορία της φράσης πριν δούμε πώς έχει αποδοθεί στα ελληνικά, ας αναφέρουμε ακόμα ότι τη φράση χρησιμοποιεί προς το τέλος της τρίτης πράξης, στην έκτη σκηνή, ο Τάλμποτ, ο αρχηγός των αγγλικών στρατευμάτων, λίγο πριν από την αναμέτρησή του με την Ιωάννα, όπου θα σκοτωθεί (το γεγονός αυτό δεν αντιστοιχεί με την ιστορική πραγματικότητα, όπως άλλωστε και το μεγαλύτερο μέρος του έργου).
Ψάχνοντας να βρούμε πώς έχει αποδοθεί μια φράση στα ελληνικά ξεκινούμε πρώτα πρώτα από τη Βιβλιονέτ, όπου διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχει καταχωρισμένη μετάφραση της τραγωδίας. Φυσικά, αυτό δεν μας πτοεί, οπότε μετά από λίγη ακόμα έρευνα διαπιστώνουμε ότι στο λογοτεχνικό περιοδικό Νέα Εστία, το 1936-37 δημοσιεύτηκε σε συνέχειες η μετάφραση του Δημητρίου Λάμψα. Η Νέα Εστία υπάρχει ψηφιοποιημένη στα αρχεία του ΕΚΕΒΙ (εδώ), οπότε μετά από λίγη έρευνα ακόμα φτάνουμε στο κρίσιμο απόσπασμα.
Όπου δεν υπάρχει πουθενά η βλακεία:
«Αχ τρέλλα, εσύ νικάς κι εγώ πεθαίνω!
Του κάκου κι’ οι Θεοί θα επολεμούσαν
με δαύτη τώρα! [...]
Όμως, το γερμανικό κείμενο λέει:
Unsinn, du siegst und ich muß untergehn!
Mit der Dummheit kämpfen Götter selbst vergebens.
δηλαδή (ακολουθώντας το πνεύμα και το στιλ της μετάφρασης):
Ανοησία, εσύ νικάς κι εγώ πεθαίνω!
Του κάκου οι Θεοί θα επολεμούσαν τη βλακεία
Ο μεταφραστής ήξερε καλά γερμανικά. Δεν θα μπέρδευε την ανοησία με την τρέλα, ούτε θα του ξέφευγε η βλακεία. Πρέπει να υποθέσουμε λοιπόν ότι κάπου υπήρξε συνειδητή επιλογή να μετριαστεί το συγκεκριμένο απόσπασμα, να μη θεωρηθεί «ανατρεπτικό» (που βέβαια, είναι). Να προτιμηθεί η «θεόπεμπτη» τρέλα στη θέση των ανθρώπινων μειονεκτημάτων: της ανοησίας και της βλακείας. Όχι υποχρεωτικά επιλογή του μεταφραστή· θυμίζω πότε δημοσιεύτηκε η μετάφραση: στους πρώτους μήνες της τεταρταυγουστιανής δικτατορίας.
Η ουσία είναι, πάντως, ότι το περίφημο συγκεκριμένο τσιτάτο δεν μεταφράστηκε με ακρίβεια στα ελληνικά. Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς λοιπόν, ότι στην Ελλάδα οι Θεοί δεν πολεμούν του κάκου τη βλακεία.
Και ίσως τελικά να είχε δίκιο. Ιδίως αν συμπεριλάμβανε στους θεούς και το Διαδίκτυο του 21ου αιώνα.
Attachments
-
Καταγραφή-Nea Estia Dimitriou Lampsa 1-9-1937.JPG
