Διάβαζα χτες το λήμμα του Πάπυρου για τους ποντίφικες. Σταμάτησα στην πρώτη παράγραφο:
Μέσα σ’ αυτή την παράγραφο προσέξτε τρεις λέξεις: pontifex > ποντίφηξ, Regia > Ρηγία, collegium. Και οι τρεις λέξεις είναι λατινικές: pontifex είναι ο γεφυροποιός, η regia (από rex «βασιλιάς») είναι βασιλική κατοικία, βασιλική αυλή και Ρηγία (για την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ), και το collegium συναρχία — και παρακάτω θα δούμε λέξεις που προέρχονται απ’ αυτό.
Τι πονοκέφαλος κι αυτό το λατινικό –e– που, εκτός από –ε–, πότε γίνεται –η– και πότε –ι–.
Γράφει εδώ ο Γιώργος Παπαναστασίου σχετικά με την ιστορική ορθογραφία και τις απλοποιήσεις της:
Περισσότερες λεπτομέρειες έχει στο βιβλίο του Νεοελληνική ορθογραφία (σελ. 199-203), αλλά από πρόσθετες λέξεις που μας ενδιαφέρουν εδώ βρήκα μόνο το μαντίλι, τον πρίγκιπα και το καντήλι. (Θυμάστε εσείς καμιά άλλη;)
Ας δούμε πού βρίσκονται τα πράγμα με καθεμιά απ’ αυτές τις λέξεις. Αργότερα μπορούμε να δούμε και λεπτομέρειες σχετικά με την καταγωγή τους.
Σε επόμενο διάλειμμα θα πιάσω και τις λέξεις σε –ήσιος ή –ίσιος (που είχα την εντύπωση ότι τις είχαμε ήδη συζητήσει).
Προς το παρόν, αν θέλετε να ακολουθείτε τις επίσημες (σχολικές) ορθογραφίες, αυτές δηλαδή που θα βρούμε στο ΛΚΝ και το Σχολικό, γράφουμε:
καντήλα
καντηλανάφτης
καντηλέρι
καντήλι
κολεγιά
κολεγιακός
κολέγιο
κολεγιόπαιδο
κολίγας
κολίγος
μαντίλα (με –η– στο Σχολικό)
μαντίλι (με –η– στο Σχολικό)
ποντίφικας
ποντιφικός
πρίγκιπας
πριγκιπάτο
πριγκιπέσα (*πριγκιπέσσα στο Σχολικό από λάθος)
πριγκιπικός
πριγκίπισσα
Πριγκιπονήσια ή Πριγκιποννήσια
πριγκιπόπουλο
ρήγαινα
ρήγας
ρηγάτο
ρήγισσα
ρηγόπουλο
χαρτομάντιλο (με –η– στο Σχολικό)
ποντίφηξ, ο (pontifex) (αρχ.)· ο επικεφαλής τής θρησκευτικής οργάνωσης και τής δημόσιας λατρείας στην Ρώμη. Για την αρχική σημασία τού αξιώματος δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ τών ερευνητών. Οι ποντίφηκες ήταν ίσως ένα συμβουλευτικό σώμα (collegium) που βοηθούσε τον ανώτατο άρχοντα στα θρησκευτικά του καθήκοντα. όπως προκύπτει από το γεγονός ότι ως τόπος συνάθροισής τους αναφέρεται η Regia (Ρηγία). Τα μέλη τού σώματος ήταν τρία, αλλά έγιναν διαδοχικά έξι, εννέα, δεκαπέντε και, τελικά, την εποχή τού Καίσαρος, δεκαέξι.
Μέσα σ’ αυτή την παράγραφο προσέξτε τρεις λέξεις: pontifex > ποντίφηξ, Regia > Ρηγία, collegium. Και οι τρεις λέξεις είναι λατινικές: pontifex είναι ο γεφυροποιός, η regia (από rex «βασιλιάς») είναι βασιλική κατοικία, βασιλική αυλή και Ρηγία (για την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ), και το collegium συναρχία — και παρακάτω θα δούμε λέξεις που προέρχονται απ’ αυτό.
Τι πονοκέφαλος κι αυτό το λατινικό –e– που, εκτός από –ε–, πότε γίνεται –η– και πότε –ι–.
Γράφει εδώ ο Γιώργος Παπαναστασίου σχετικά με την ιστορική ορθογραφία και τις απλοποιήσεις της:
δ) δάνειες λέξεις από την ελληνιστική εποχή και μετά ορθογραφούνται απλοποιημένες. O κανόνας αυτός ισχύει και για τα ελληνιστικά δάνεια από τα λατινικά ή από άλλες γλώσσες, π.χ. καβαλάρης (<ελνστ. καβαλλάριος <λατ. caballarius), ροδάκινο (<μσν. ροδάκινον <ελνστ. δωράκινον <λατ. duracinum) […]. Eξαίρεση αποτελούν ελληνιστικά δάνεια από τα εβραϊκά, καθώς η ελληνιστική γραφή τους παγιώθηκε λόγω της ευρείας χρήσης τους στην εκκλησιαστική γλώσσα, π.χ. Σάββατο (<ελνστ. Σάββατον <εβρ. shabbãth).
Περισσότερες λεπτομέρειες έχει στο βιβλίο του Νεοελληνική ορθογραφία (σελ. 199-203), αλλά από πρόσθετες λέξεις που μας ενδιαφέρουν εδώ βρήκα μόνο το μαντίλι, τον πρίγκιπα και το καντήλι. (Θυμάστε εσείς καμιά άλλη;)
Ας δούμε πού βρίσκονται τα πράγμα με καθεμιά απ’ αυτές τις λέξεις. Αργότερα μπορούμε να δούμε και λεπτομέρειες σχετικά με την καταγωγή τους.
- Το μαντίλι είναι απλοποιημένο στη σχολική ορθογραφία, αλλά το ΛΝΕΓ κρατά το παραδοσιακό μαντήλι. Το δεύτερο είναι και το πιο διαδεδομένο στο διαδίκτυο.
- ΛΚΝ και ΛΝΕΓ συμφωνούν ότι θα γράφουμε καντήλι, αλλά το Αντίστροφο υιοθετεί τη γραφή καντίλι!
- Ο πρίγκιπας, από princeps, η πριγκίπισσα, ο πριγκιπικός, το πριγκιπάτο πρέπει να γράφονται με –ι–. Συμφωνούν τα λεξικά και η ιστορία, αλλά το παλιότερο πρίγκηψ έχει αφήσει γερό αποτύπωμα με αποτέλεσμα 3-4 στους 10 να γράφουν ακόμα πρίγκηπας.
- Ο ρήγας, το ρηγόπουλο και το ρηγάτο: με –η–, δεν υπάρχουν διαφωνίες.
- Για τον ποντίφικα (από pontifex) συμφωνούν επίσης τα λεξικά και η ιστορία: με –ι– . Κυκλοφορεί ακόμα και ο ποντίφηκας, αλλά σε πολύ μικρότερη σχέση απ’ ό,τι ο πρίγκηπας.
- Και έμεινε το κολέγιο, το οποίο προέρχεται από το αγγλικό college και το γράφουμε απλοποιημένο, με ένα –λ– πια. Από λατινικές λέξεις έχουμε τον κολίγα και την κολεγιά. Το ΛΝΕΓ, για λόγους που θα εξηγήσουμε άλλη φορά, προτείνει να γράφουμε: κολλήγας, κολλεγιά, κολλέγιο. Επειδή αυτές ήταν και οι παλιότερες ορθογραφίες, στο διαδίκτυο τα πράγματα είναι κάπως μοιρασμένα.
Σε επόμενο διάλειμμα θα πιάσω και τις λέξεις σε –ήσιος ή –ίσιος (που είχα την εντύπωση ότι τις είχαμε ήδη συζητήσει).
Προς το παρόν, αν θέλετε να ακολουθείτε τις επίσημες (σχολικές) ορθογραφίες, αυτές δηλαδή που θα βρούμε στο ΛΚΝ και το Σχολικό, γράφουμε:
καντήλα
καντηλανάφτης
καντηλέρι
καντήλι
κολεγιά
κολεγιακός
κολέγιο
κολεγιόπαιδο
κολίγας
κολίγος
μαντίλα (με –η– στο Σχολικό)
μαντίλι (με –η– στο Σχολικό)
ποντίφικας
ποντιφικός
πρίγκιπας
πριγκιπάτο
πριγκιπέσα (*πριγκιπέσσα στο Σχολικό από λάθος)
πριγκιπικός
πριγκίπισσα
Πριγκιπονήσια ή Πριγκιποννήσια
πριγκιπόπουλο
ρήγαινα
ρήγας
ρηγάτο
ρήγισσα
ρηγόπουλο
χαρτομάντιλο (με –η– στο Σχολικό)
