Το πού έπεφτε ο τόνος στα αρχαία είχε να κάνει με μακρόχρονες και βραχύχρονες συλλαβές. Κάποια στιγμή έπαψαν να ισχύουν τα μακρά και τα βραχέα, αλλά άφησαν την κληρονομιά τους σε διάφορες τονικές μας συνήθειες, π.χ. το δίκαιο, του δικαίου, η τελεία κ.λπ.
Πολλές φορές, όταν έχουμε να κάνουμε με λόγιους τονισμούς, μας καταλαμβάνει αμηχανία, νιώθουμε σαν καλεσμένοι σε επίσημο δείπνο που δεν ξέρουμε τι ακριβώς να κάνουμε με τα μαχαίρια και τα πιρούνια, και στο τέλος την κάνουμε την γκάφα.
Θα πάρω την περίπτωση του επιθέτου επιστάμενος, αλλά ελπίζω να σκεφτώ κι άλλες γκάφες που ανήκουν στην ίδια κατηγορία παρατονισμών εξαιτίας της λόγιας παράδοσης.
Στη δημοτική, τα επίθετα κλίνονται χωρίς να ανεβοκατεβαίνει ο τόνος, δηλ. επιστάμενος, επιστάμενου, επιστάμενο, επιστάμενοι, επιστάμενων, επιστάμενους / επιστάμενη, επιστάμενης, επιστάμενες / επιστάμενο, επιστάμενα (παραλείπω τα ευκόλως εννοούμενα). Στη λόγια κλίση, που παραμένει και πιο συνηθισμένη, ο τόνος κατεβαίνει όταν η λήγουσα είναιβραχύχρονη μακρόχρονη (–ου, –η, –ω): επισταμένου, επισταμένη, επισταμένων.
Το ΛΝΕΓ σαν να μη δέχεται τη μη λόγια κλίση: γράφει «επιστάμενος, επισταμένη, –ο». Το επίρρημα είναι επισταμένως, με τόνο κατεβασμένο λόγω του «ω». Στην «επισταμένη» και το «επισταμένως» πρέπει να αποδώσουμε τις γκάφες.
Η δημοτική σέβεται το κατέβασμα του τόνου στα επιρρήματα σε –ως· έτσι γίνεται η διάκριση από το επίθετο σε –ος, π.χ. ομολογουμένως, ενδεχομένως. Όταν όμως προτιμάμε το επίρρημα σε –α, πρέπει να θυμηθούμε πώς τονίζεται το επίθετο όταν η κατάληξη είναι βραχύχρονη (βραχύχρονο είναι το –α των επιρρημάτων). Το επίρρημα στη δημοτική είναι επιστάμενα και όχι *επισταμένα.
Δείτε τώρα πόσα λάθη έχουμε αν πιστέψουμε τα νούμερα του Altavista:
επιστάμενη έρευνα 13
επισταμένη έρευνα 775
επιστάμενες έρευνες 25
*επισταμένες έρευνες 348 (λάθος, αφού το «ε» είναι βραχύ)
επισταμένως 15.300
επιστάμενα 112
*επισταμένα 9.140
Γιά σκεφτείτε κι εσείς κανέναν τέτοιο παρατονισμό.
................................................................................................................
Το λήμμα στο ΛΚΝ κάνει καλά που γράφει «και επισταμένη».
επιστάμενος -η -ο θηλ. και επισταμένη : που γίνεται λεπτομερώς, σε βάθος και πολύ προσεκτικά: ~ έλεγχος. Απατείται (sic) επισταμένη έρευνα / μελέτη της υποθέσεως. επισταμένως EΠIPP: O γιατρός εξέτασε ~ τον ασθενή. [λόγ. < αρχ. ἐπιστάμενος ‘που ξέρει, επιδέξιος’• λόγ. < αρχ. ἐπισταμένως]
Πολλές φορές, όταν έχουμε να κάνουμε με λόγιους τονισμούς, μας καταλαμβάνει αμηχανία, νιώθουμε σαν καλεσμένοι σε επίσημο δείπνο που δεν ξέρουμε τι ακριβώς να κάνουμε με τα μαχαίρια και τα πιρούνια, και στο τέλος την κάνουμε την γκάφα.
Θα πάρω την περίπτωση του επιθέτου επιστάμενος, αλλά ελπίζω να σκεφτώ κι άλλες γκάφες που ανήκουν στην ίδια κατηγορία παρατονισμών εξαιτίας της λόγιας παράδοσης.
Στη δημοτική, τα επίθετα κλίνονται χωρίς να ανεβοκατεβαίνει ο τόνος, δηλ. επιστάμενος, επιστάμενου, επιστάμενο, επιστάμενοι, επιστάμενων, επιστάμενους / επιστάμενη, επιστάμενης, επιστάμενες / επιστάμενο, επιστάμενα (παραλείπω τα ευκόλως εννοούμενα). Στη λόγια κλίση, που παραμένει και πιο συνηθισμένη, ο τόνος κατεβαίνει όταν η λήγουσα είναι
Το ΛΝΕΓ σαν να μη δέχεται τη μη λόγια κλίση: γράφει «επιστάμενος, επισταμένη, –ο». Το επίρρημα είναι επισταμένως, με τόνο κατεβασμένο λόγω του «ω». Στην «επισταμένη» και το «επισταμένως» πρέπει να αποδώσουμε τις γκάφες.
Η δημοτική σέβεται το κατέβασμα του τόνου στα επιρρήματα σε –ως· έτσι γίνεται η διάκριση από το επίθετο σε –ος, π.χ. ομολογουμένως, ενδεχομένως. Όταν όμως προτιμάμε το επίρρημα σε –α, πρέπει να θυμηθούμε πώς τονίζεται το επίθετο όταν η κατάληξη είναι βραχύχρονη (βραχύχρονο είναι το –α των επιρρημάτων). Το επίρρημα στη δημοτική είναι επιστάμενα και όχι *επισταμένα.
Δείτε τώρα πόσα λάθη έχουμε αν πιστέψουμε τα νούμερα του Altavista:
επιστάμενη έρευνα 13
επισταμένη έρευνα 775
επιστάμενες έρευνες 25
*επισταμένες έρευνες 348 (λάθος, αφού το «ε» είναι βραχύ)
επισταμένως 15.300
επιστάμενα 112
*επισταμένα 9.140
Γιά σκεφτείτε κι εσείς κανέναν τέτοιο παρατονισμό.
................................................................................................................
Το λήμμα στο ΛΚΝ κάνει καλά που γράφει «και επισταμένη».
επιστάμενος -η -ο θηλ. και επισταμένη : που γίνεται λεπτομερώς, σε βάθος και πολύ προσεκτικά: ~ έλεγχος. Απατείται (sic) επισταμένη έρευνα / μελέτη της υποθέσεως. επισταμένως EΠIPP: O γιατρός εξέτασε ~ τον ασθενή. [λόγ. < αρχ. ἐπιστάμενος ‘που ξέρει, επιδέξιος’• λόγ. < αρχ. ἐπισταμένως]
Last edited:
