Πού βρίσκονται τα όρια μεταξύ κυριολεκτικής και μεταφορικής σημασίας;

[Zazula]

Στο χθεσινοβραδινό κεντρικό δελτίο ειδήσεων της ΝΕΤ, και κατά τη διάρκεια περιγραφής καταστροφικών πλημμυρών στις Η.Π.Α., λέει η Μαρία Χούκλη ότι "ξεριζώθηκαν σπίτια".

Το ερώτημά μου είναι: Εδώ είναι σωστή η χρήση τού "ξεριζώνομαι"; Διότι, ούτε για αμιγώς κυριολεκτική χρήση πρόκειται (αφού το σπίτι δεν έχει ρίζες), ούτε για αμιγώς μεταφορική (που συνήθως χρησιμοποιείται είτε για ανθρώπους -μεμονωμένους ή ομάδες αυτών, όπως οι λαοί- είτε για αφηρημένες έννοιες - όπως οι συνήθειες). Μπορούμε λοιπόν να πούμε για ένα σπίτι που παρασύρεται από χείμαρρο ή εκθεμελιώνεται για οποιονδήποτε λόγο ότι "ξεριζώνεται";

Συναφώς να προσθέσω ότι ο Βοσταντζόγλου στο ξερίζωμα παραθέτει τέσσερις σημασίες: βίαιη αφαίρεση, βίαιη εξαγωγή, εκρίζωση, καταστροφή - αλλά πουθενά δεν αφήνει να εννοηθεί ότι θα μπορούσαμε να πούμε για ένα σπίτι ότι "ξεριζώνεται".

 

[sarant]

Για σπίτι της υπαίθρου, που ξεθεμελιώνεται ολόκληρο και παρασέρνεται, διατηρώντας όμως κάπως τη μορφή του, τη βρίσκω την εικόνα παραστατική, δεν μενοχλεί.

 

[ClockworkPlum]

Από το Λεξικό της Νέας Ελληνικής του Γ. Μπαμπινιώτη:

2. αποσπώ (κάτι) βίαια, το βγάζω εντελώς από τη θέση του: αν ξαναμιλήσεις, θα σου ξεριζώσω τ' αφτιά || 3. εξαλείφω, αφανίζω (κάτι)ολοκληρωτικά: προκαταλήψεις ετών δεν ξεριζώνονται από τη μία μέρα στην άλλη ΣΥΝ. καταστρέφω

Άρα μπορείς να πεις "ξεριζώθηκαν σπίτια", με την έννοια "καταστράφηκαν σπίτια". Νομίζω πως το είχα ξανακούσει, δεν μου έκανε εντύπωση.

 

[nickel]

Όσο δεν μιλάμε για «ρίζες» σπιτιών, είναι φυσιολογικό να ξενίζει το ξερίζωμά τους. Στον sarant αρέσει η εικόνα του σπιτιού που ξεριζώνεται σα δέντρο, αλλά, αν ξεφύγεις για μια στιγμή από την εικόνα και πας στη γλώσσα, αποζητάς το «ξεθεμελιώνεται».

Δεν μπορούμε εύκολα να φτιάχνουμε εκφράσεις με στήριγμα τους ορισμούς των λεξικών. Οι οικογένειες ξεριζώνονται γιατί έχουν ρίζες, αλλά οι δεινόσαυροι, ας πούμε, δεν ξεριζώθηκαν, απλώς αφανίστηκαν.

 

[ClockworkPlum]

Τα αφτιά έχουν ρίζες και ξεριζώνονται; ;)

 

[nickel]

Τα αφτιά έχουν ρίζες και ξεριζώνονται; ;)

Αμέ! Και μάλιστα λέγεται και ριζάφτι (λέξη για τον κρόταφο). ;)

Το βέβαιο είναι ότι δεν έχουν θεμέλια!

Το γλωσσικό ξένισμα του Zaz ήταν επειδή η γλωσσική του θεμελίωση ήταν ριζωμένη στα «θεμέλια» του σπιτιού και δεν μπορούσε εύκολα να ξεριζωθεί αποκεί και να πάει σε μεταφορά για τα δέντρα. Την εικοστή φορά που θα τ' ακούσει από τη Χούκλη θα του κάτσει εντελώς φυσιολογικά στο αφτί.

 

[Zazula]

Το γλωσσικό ξένισμα του Zaz ήταν επειδή η γλωσσική του θεμελίωση ήταν ριζωμένη στα «θεμέλια» του σπιτιού και δεν μπορούσε εύκολα να ξεριζωθεί αποκεί και να πάει σε μεταφορά για τα δέντρα. Την εικοστή φορά που θα τ' ακούσει από τη Χούκλη θα του κάτσει εντελώς φυσιολογικά στο αφτί.

Μπα, δεν νομίζω - τ' αφτιά μου ξεριζώθηκαν ήδη απ' την πρώτη φορά που τ' άκουσα... και τα φυλλορρόησα...

 

[ClockworkPlum]

Την εικοστή φορά που θα τ' ακούσει από τη Χούκλη θα του κάτσει εντελώς φυσιολογικά στο αφτί.

Μάλλον το πρόβλημά μου είναι πως ό,τι ακούω από τη Χούκλη το παίρνω για σωστό χωρίς να το πολυσκέφτομαι :)

Λοιπόν... Τα σπίτια ξεθεμελιώθηκαν. Τελεία και παύλα

 

[Gutbucket]

Yes, but when Χούκλη talks about, say, 'skyscrapers' (dead metaphor) nobody turns a hair (live metaphor).