...
Άλλο οι λαχανίδες κι άλλο οι λανθανίδες. Κι άλλο το «λάθος είδες». Όποιος έχει πολλά νι βάζει και στα λάχανα λαθέματα. A cryptic comment from the Knights who say Ni, hidden in the shrubbery.
Κι αυτή είναι η μόνη φράση όπου βρίσκω γλῶττα ή γλῶσσα λανθάνουσα. Στον Μένανδρο αποδίδονται κάποια γνωμικά για τη γλώσσα σε βυζαντινά γνωμολόγια αλλά κανένα σχετικό. Θέλει όντως ψάξιμο. Το ΛΚΝ σημειώνει τη φράση ως "απαρχ.", άρα μάλλον ως νεότερο κατασκεύασμα.
Ουπς, είχα ξεχάσει την εκδοχή με το αμαρτάνουσα. Αποδίδεται πράγματι στον Μένανδρο σε βυζαντινά γνωμολόγια, χωρίς αυτό φυσικά να σημαίνει τίποτε. Η σχετική συλλογή είναι πολύ ύστερη (παλαιότερη πηγή στον 3ο μ.Χ. αι., άλλες έως και τον 7ο).
Στον Πολίτη όμως θα δεις ότι υπάρχει "λανθάνουσα" στον Γρηγορά (14ος αιώνας) που είναι θαρρώ ακριβώς αυτό που ψάχνουμε:
ἐν οἷς ἐνίοτε καὶ ἡ γλῶττα λανθάνουσα προδότις ἀκούσιος γίνεται τῶν τῆς ψυχῆς ἀπορρήτων ἀρρωστημάτων,
(που βέβαια το είχε επισημάνει ο π2 πολύ νωρίτερα... παραβλέψτε το σχόλιό μου)
Το παρακάτω περιστατικό συνέβη σε συνέλευση συλλόγου. Μια κυρία, φιλόλογος με ειδίκευση στην ιστορία και μεταφράστρια ιστορικών βιβλίων για πανεπιστημιακές εκδόσεις, απευθυνόμενη σε άλλο μέλος του συλλόγου και σχολιάζοντας την άποψη που μόλις είχε εκφράσει, του είπε "Λανθάνετε" εννοώντας ότι έκανε λάθος. Εμένα μου γρατζούνισε τα αυτιά, αλλά μου φάνηκε άστοχο να διακόψω για να τη διορθώσω. Φοβήθηκα λιγάκι και τυχόν αντιδράσεις ή αντιρρήσεις*, μια που δεν είχα λεξικό αγκαλιά, φοβήθηκα και μην εκτραπεί η συζήτηση, σκέφτηκα ότι δεν είχε σημασία και το άφησα να περάσει έτσι. Η κυρία το επανέλαβε για έμφαση, "Λανθάνετε", και το άλλο μέλος απάντησε "Δεν λανθάνω", πιάνοντας έτσι το μπαλάκι του λάθους. Δεν γνωρίζω αν θα είχε χρησιμοποιήσει αυθορμήτως τη λέξη με τον τρόπο αυτόν, ωστόσο την άκουσε δυο φορές και όχι μόνο δεν του φάνηκε λάθος, αλλά την επανέλαβε - που σημαίνει πως είτε είχε κι εκείνος καταχωρημένη μέσα στο κεφάλι του τη λέξη με τη σημασία "κάνω λάθος" είτε την καταχώρησε εκείνη τη στιγμή.
Υποθέτω πως βρέθηκα για άλλη μια φορά μάρτυρας σε ένα στιγμιότυπο εξέλιξης της ζωντανής μας γλώσσας.
Και μια που το αναφέραμε, τι ξέρουμε για την προέλευση της φράσης "Γλώσσα λανθάνουσα τα αληθή λέγει"; Είναι η μόνη περίπτωση που το ρήμα "λανθάνω" χρησιμοποιείται με την έννοια "κάνω λάθος" κι αυτό μου φαίνεται πολύ παράξενο. Η έκφραση συμπεριλαμβάνεται στο ΛΚΝ και στο Μπαμπινιώτη (με αναφορά στον Μένανδρο), αλλά στο ρήμα αυτό καθαυτό δεν αποδίδεται τέτοια έννοια, παρά μόνο όταν απαντάται στην έκφραση αυτή. Πού οφείλεται αυτό το παράδοξο; Και πώς το ρήμα δεν πήρε και την άλλη σημασία, αφού οι χρήστες της γλώσσας φαίνεται να έχουν τάση να το χρησιμοποιήσουν έτσι;
*
Ήμουν κάποτε σε μια παραλία νύχτα και κάναμε φύλαξη της περιοχής με άλλους δυο εθελοντές της Ορνιθολογικής Εταιρείας στα πλαίσια ενός προγράμματος προστασίας. Η ώρα δεν περνούσε και χαζεύαμε τα αστέρια και μια κοπέλα είπε "Να η μεγάλη άρκτος". "Όχι", είπα εγώ, "αυτή δεν είναι η άρκτος". Η άλλη επέμενε, επέμεινα κι εγώ, η άρκτος δεν φαινόταν εκείνη τη στιγμή για να της τη δείξω, χάρτη ή άλλα ντοκουμέντα δεν είχα μαζί μου, έτσι είχαμε μόνο το δικό μου λόγο και τον δικό της. Τελικά αναγκαστήκαμε να συμφωνήσουμε ότι διαφωνούσαμε και ότι θα το κοιτάζαμε κάποια άλλη στιγμή.
Εκείνη εκεί η αίσθηση, του να ξέρω με μεγάλη βεβαιότητα ότι έχω δίκιο (όπως αποδείχτηκε αργότερα όντως είχα δίκιο) αλλά να μην μπορώ να το τεκμηριώσω και να αναγκαστώ να αντιμετωπίσω μια λάθος γνώμη ως να υπήρχε περίπτωση να είναι σωστή, ήταν πολύ δυσάρεστη. Ομολογώ ότι καθόλου δεν ήθελα να το ξαναπεράσω, και μάλιστα μπροστά σε τόσο κόσμο, κι έχοντας διακόψει τη συζήτηση.
Και μια που το αναφέραμε, τι ξέρουμε για την προέλευση της φράσης "Γλώσσα λανθάνουσα τα αληθή λέγει"; Είναι η μόνη περίπτωση που το ρήμα "λανθάνω" χρησιμοποιείται με την έννοια "κάνω λάθος" κι αυτό μου φαίνεται πολύ παράξενο.
Ξεχνάμε ότι το κόρπους των αρχαίων κειμένων που διασώζονται είναι κάτι σαν την αφρόκρεμα της γραπτής παραγωγής των αρχαίων. Η εντύπωσή μου (ιδίως από κάποιες τραβηγμένες αρχαίες ετυμολογίες και από κάτι αναλυτικούς γραμματικούς κανόνες που διασώζονται) είναι ότι αφενός το σπορ της λατρείας της προαιώνιας γλώσσας (της ομηρικής π.χ.) ήταν διαδεδομένο και στους ΑΗΠ, αφ' ετέρου η γλώσσα μεταβαλλόταν και τότε, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλοί που την πάταγαν με ελληνικούρες ή απλώς έκαναν λάθος.
Νομίζω όμως ότι και η ερμηνεία του τσιτάτου από τον Μένανδρο θα μπορούσε να είναι και ότι «η αφηρημένη γλώσσα λέει την αλήθεια»...
Κι αυτή είναι η μόνη φράση όπου βρίσκω γλῶττα ή γλῶσσα λανθάνουσα. Στον Μένανδρο αποδίδονται κάποια γνωμικά για τη γλώσσα σε βυζαντινά γνωμολόγια αλλά κανένα σχετικό. Θέλει όντως ψάξιμο. Το ΛΚΝ σημειώνει τη φράση ως "απαρχ.", άρα μάλλον ως νεότερο κατασκεύασμα.
μπορούμε να αναρωτηθούμε κατά πόσο είναι σωστή η συσχέτιση με τη «γλώσσα που κάνει λάθος»; Γιατί εγώ το απόσπασμα αυτό ποτέ δεν θα το ερμήνευα με «γλώσσα που κάνει λάθος» αλλά με «αφηρημένη γλώσσα»... Αφού το εξηγεί: «προδότις ακούσιος γίνεται», πόσο πιο καθαρά να το πει δηλαδή;
