Εντάξει, πολλοί τύποι της ελληνικής γλώσσας δεν έχουν ξεκαθαρίσει ποιο είναι το θηλυκό τους. Πολύ περισσότερο κάποιοι ξενόφερτοι, σωστά;
Ας δούμε όμως πρώτα πρώτα, τι είναι αυτοί οι τύποι. Οι ραγιάδες, το λένε και τα λεξικά, ήταν οι μη μουσουλμάνοι υπόδουλοι υπήκοοι της Οθωμανικής Aυτοκρατορίας: Xριστιανοί / Εβραίοι / Έλληνες / Aρμένιοι ραγιάδες. Ο όρος “ραγιάς” καταργήθηκε με σουλτανικό διάταγμα στα 1856 ως υβριστικός. Οι κλέφτες επροσκύνησαν και γίνηκαν ραγιάδες. || Επίσης, ως μειωτικό και υβριστικό: υπόδουλος, δούλος λέει το ΛΚΝ. Το ΛΝΕΓ προσθέτει και τη μεταφορική έννοια αυτός που έχει δουλοπρεπή στάση απέναντι σε κάποιον: μας θέλουν όλους ~, για να μας κάνουν ό,τι θέλουν!
Ετυμολογικά, η λέξη προέρχεται από το τουρκ.raya reaya, που έρχεται, με τη σειρά του, από τα αραβικά. Προσοχή: Ο μαχαραγιάς και η μαχαρανή του προέρχονται κατευθείαν από τα ινδικά.
Αντίθετα, ο πουρκουάς δεν υπάρχει στα λεξικά και εμφανίζεται σχετικά αραιά στο διαδίκτυο και στον γραπτό λόγο, γενικότερα. Pourquoi σημαίνει γιατί στα γαλλικά και ο όρος σχηματίστηκε για να χαρακτηρίσει ειρωνικά τους Γάλλους επειδή υποτίθεται ότι η αντιπολεμική στάση της κοινωνίας τους, ιδιαίτερα κατά τον Μεσοπόλεμο και λίγο πριν από την εισβολή των ναζί στην Πολωνία, οδήγησε στη συντριβή της Γαλλίας από τον μπλίτσκριγκ τον Ιούνιο του 1940, στην άμεση προσάρτηση μεγάλου μέρους της γαλλικής επικράτειας στη χιτλερική αυτοκρατορία και τη μετατροπή του υπόλοιπου σε ένα κράτος-ανδρείκελο, τη Γαλλία του Βισί. Η σημασία του όρου επεκτάθηκε μετά τον Β'ΠΠ και χρησιμοποιήθηκε επίσης ειρωνικά για τους φιλειρηνιστές και τους συνοδοιπόρους τους.
Αξίζει, νομίζω, να επισημάνω λίγα που μπόρεσα και περισσότερα που δεν μπόρεσα να βρω με τη μικρή μου έρευνα στο διαδίκτυο:
Το πρώτο είναι ότι, σε αντίθεση π.χ. με το «Κατηγορώ» του Εμίλ Ζολά για την υπόθεση Ντρέιφους, δεν βρήκα να υπάρχουν (προσοχή: στο διαδίκτυο!) κάποια ανάλογα άρθρα με κάποιο «Πουρκουά;». Αυτό ίσως οφείλεται στο ότι πρόκειται για προφορικό σύνθημα, όπως έγραψε π.χ. ο Γιάννης Σκαρίμπας για τους Γάλλους: ...κατά δε τις παραμονές του Β' Παγκόσμιου, εν όψει του επικείμενου πολέμου, ξεχύθηκαν στούς δρόμους της πρωτεύουσας κραυγάζοντες το ιστορικό κείνο «πουρκουά; — πουρκουά;» (= γιατί — γιατί). (Από: Το 1821 και η αριστοκρατία του). Ίσως οφείλεται στο ότι συνδυαζόταν και με την ερώτηση «για ποιον;», όπως αναφέρεται π.χ. σε αυτό το απόσπασμα: In terms of moral and social preparations for war, France, along with her chief ally, Great Britain, was in a lamentable state. Despite several revolutions since 1789, France during the 1930s was just as socially divided between Catholics and atheists, rich and poor, employers and workers as Spain before the civil war. Some members of the French right preferred the idea of being ruled by Hitler to French Communists. For their part the French left thought it futile to fight another costly war to protect the rich, daubing posters with the phrase “pour qui et pourquoi?” (William Mortimer Moore: Free France's Lion, The Life of Philippe Leclerc, de Gaulle's Greatest General). Κάποιοι, μάλιστα, το αποδίδουν ευθέως σε δηλώσεις του επικεφαλής του ΚΚ της Γαλλίας, του Μορίς Τορέζ, δηλώσεις που υποτίθεται ότι έγιναν μετά την υπογραφή του συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, δηλώσεις που όμως δεν μπόρεσα να εντοπίσω (αν υπήρξαν ποτέ) στο διαδίκτυο.
Το θέμα της αντιπολεμικής στάσης της γαλλικής κοινωνίας κατά τον Μεσοπόλεμο είναι τεράστιο και μολονότι έγινε άμεση προσπάθεια (από όλες τις πλευρές, γκολιστές και πετενικούς του Βισί) να ριχτούν εκεί όλες οι ευθύνες για τη στρατιωτική ήττα, νομίζω ότι η γαλλική ιστοριογραφία δεν έχει δώσει (τουλάχιστον ακόμη) το σαφές πόρισμά της για το θέμα αυτό (όπως και για πολλά άλλα θέματα που συνδέονται με τη στάση πολλών προπολεμικά και κατά τον πόλεμο). Επίσης, αν και υπάρχει ένα (ή μάλλον δύο) αντιπολεμικά κείμενα, η ανταλλαγή δύο επιστολών μεταξύ Αϊνστάιν-Φρόιντ που κυκλοφορούν με τίτλο Pourquoi la guerre? (Γιατί πόλεμος;), το πιο σημαντικό κείμενο σε σχέση με τους «πουρκουάδες» φαίνεται να είναι το άρθρο Mourir pour Danzig? (Να πεθάνουμε για το Ντάντσιχ;) που έγραψε ο Μαρσέλ Ντεά (Marcel Déat) στην εφημερίδα Λ' Εβρ (L'Œuvre) μετά τη συμφωνία του Μονάχου το 1938 για να την υποστηρίξει. Ενδιαφέρον είναι ότι ούτε το συγκεκριμένο άρθρο μπόρεσα να βρω στο διαδίκτυο, ούτε στα γαλλικά, ούτε στα αγγλικά ή τα γερμανικά.
Ο Ντεά ήταν χαρακτηριστικό δείγμα της πολιτικής θολούρας και έλλειψης προσανατολισμού της εποχής, καθώς ξεκίνησε από σοσιαλιστής και υποστηρικτής του Λαϊκού Μετώπου για να εξελιχτεί σε αντικομμουνιστή και συνεργάτη των Γερμανών μετά την ήττα. Το άρθρο του μεταφράστηκε στα αγγλικά ως Why Die for Danzig? και από τα πρώτα χρόνια του πολέμου υπάρχουν ήδη αναφορές στα αγγλικά που συνδέουν το άρθρο με την αντιπολεμική στάση των Γάλλων και την ήττα τους. Δεν μπορώ να αποκλείσω να έδωσε αυτό το Why στα αγγλικά του πολέμου τον χαρακτηρισμό Pourquoi για τους «προδότες» Γάλλους, όπως το Kraut για τους Γερμανούς, αλλά δεν μπόρεσα ούτε αυτό να το δέσω με κάποιο δημοσίευμα.
Σημειώνω εδώ, για να κλείσω το θέμα του άρθρου Mourir pour Danzig, ότι αυτό το Mourir pour/Why Die for/Sterben für (το αντίστοιχο γερμανικό) χρησιμοποιήθηκε ξανά λίγα χρόνια αμέσως μετά τον Β'ΠΠ, στην πρώτη κρίση και την αερογέφυρα του Βερολίνου και επαναλαμβάνεται από εκεί και πέρα τακτικά από τον διεθνή τύπο σε άρθρα που έχουν σχέση με πολεμικές κρίσεις ή στρατιωτικές αποφάσεις: Γιατί να πεθάνουμε για το Σουέζ και την Ινδοκίνα τη δεκαετία του 1950, για το Βιετνάμ τη δεκαετία του 1960, για την επέκταση του ΝΑΤΟ στα τέλη της δεκαετίας του 1990, για την Καμπούλ στις ημέρες μας.
Για τη χρήση στα ελληνικά, που αρχίζει μετά τον πόλεμο, από αντικομμουνιστικές πηγές, ορίστε και ενδεικτικές αναφορές σε άλλα βιβλία και αναφορές στο ιντερνέτι.
Για να ξαναγυρίσω όμως στην αρχική απορία. Ποιο είναι το θηλυκό του ραγιά και ποιο του πουρκουά; Το κλιτικό πρότυπο Ο1, στα οποία τα κατατάσσει το ΛΚΝ, δίνουν δύο δυνατότητες: τον λαϊκό τύπο σε -ού (π.χ. γλωσσάς - γλωσσού, μακαρονάς - μακαρονού, για να πιάσουμε ένα αντίστοιχο πολεμικό σκωπτικό για τους Ιταλούς) είτε τον τύπο σε -ισσα (π.χ. βασιλιάς - βασίλισσα).
Από τον ραγιά υπάρχει ήδη η ραγιαδοπούλα και νομίζω ότι, αφού δεν σχηματίστηκε τόσους αιώνες η *ραγιού, δεν υπάρχει λόγος να κάνουμε πειράματα τώρα. Η ραγιάδισσα θα μπορούσε να δώσει τη λύση, πολύ περισσότερο που ακουστικά υπάρχει ήδη, από τον αόριστο του υπαρκτού ρήματος ραγιαδίζω. Κατά συνέπεια, θα μπορούσαμε να σχηματίσουμε την πουρκουάδισσα (και την μπουρζουάδισσα, από το επίσης γαλλικής προέλευσης μπουρζουάς).
Μια τελευταία παρατήρηση: Συζητάμε συχνά την έλλειψη θηλυκού τύπου για πολλά ονόματα. Κάτι τέτοιο ισχύει προφανώς κι εδώ, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση, θα μου άρεσε να το θεωρήσω κάτι σαν διαχρονικό κομπλιμέντο της γλώσσας μας προς το γυναικείο φύλο.
Ας δούμε όμως πρώτα πρώτα, τι είναι αυτοί οι τύποι. Οι ραγιάδες, το λένε και τα λεξικά, ήταν οι μη μουσουλμάνοι υπόδουλοι υπήκοοι της Οθωμανικής Aυτοκρατορίας: Xριστιανοί / Εβραίοι / Έλληνες / Aρμένιοι ραγιάδες. Ο όρος “ραγιάς” καταργήθηκε με σουλτανικό διάταγμα στα 1856 ως υβριστικός. Οι κλέφτες επροσκύνησαν και γίνηκαν ραγιάδες. || Επίσης, ως μειωτικό και υβριστικό: υπόδουλος, δούλος λέει το ΛΚΝ. Το ΛΝΕΓ προσθέτει και τη μεταφορική έννοια αυτός που έχει δουλοπρεπή στάση απέναντι σε κάποιον: μας θέλουν όλους ~, για να μας κάνουν ό,τι θέλουν!
Ετυμολογικά, η λέξη προέρχεται από το τουρκ.
Αντίθετα, ο πουρκουάς δεν υπάρχει στα λεξικά και εμφανίζεται σχετικά αραιά στο διαδίκτυο και στον γραπτό λόγο, γενικότερα. Pourquoi σημαίνει γιατί στα γαλλικά και ο όρος σχηματίστηκε για να χαρακτηρίσει ειρωνικά τους Γάλλους επειδή υποτίθεται ότι η αντιπολεμική στάση της κοινωνίας τους, ιδιαίτερα κατά τον Μεσοπόλεμο και λίγο πριν από την εισβολή των ναζί στην Πολωνία, οδήγησε στη συντριβή της Γαλλίας από τον μπλίτσκριγκ τον Ιούνιο του 1940, στην άμεση προσάρτηση μεγάλου μέρους της γαλλικής επικράτειας στη χιτλερική αυτοκρατορία και τη μετατροπή του υπόλοιπου σε ένα κράτος-ανδρείκελο, τη Γαλλία του Βισί. Η σημασία του όρου επεκτάθηκε μετά τον Β'ΠΠ και χρησιμοποιήθηκε επίσης ειρωνικά για τους φιλειρηνιστές και τους συνοδοιπόρους τους.
Αξίζει, νομίζω, να επισημάνω λίγα που μπόρεσα και περισσότερα που δεν μπόρεσα να βρω με τη μικρή μου έρευνα στο διαδίκτυο:
Το πρώτο είναι ότι, σε αντίθεση π.χ. με το «Κατηγορώ» του Εμίλ Ζολά για την υπόθεση Ντρέιφους, δεν βρήκα να υπάρχουν (προσοχή: στο διαδίκτυο!) κάποια ανάλογα άρθρα με κάποιο «Πουρκουά;». Αυτό ίσως οφείλεται στο ότι πρόκειται για προφορικό σύνθημα, όπως έγραψε π.χ. ο Γιάννης Σκαρίμπας για τους Γάλλους: ...κατά δε τις παραμονές του Β' Παγκόσμιου, εν όψει του επικείμενου πολέμου, ξεχύθηκαν στούς δρόμους της πρωτεύουσας κραυγάζοντες το ιστορικό κείνο «πουρκουά; — πουρκουά;» (= γιατί — γιατί). (Από: Το 1821 και η αριστοκρατία του). Ίσως οφείλεται στο ότι συνδυαζόταν και με την ερώτηση «για ποιον;», όπως αναφέρεται π.χ. σε αυτό το απόσπασμα: In terms of moral and social preparations for war, France, along with her chief ally, Great Britain, was in a lamentable state. Despite several revolutions since 1789, France during the 1930s was just as socially divided between Catholics and atheists, rich and poor, employers and workers as Spain before the civil war. Some members of the French right preferred the idea of being ruled by Hitler to French Communists. For their part the French left thought it futile to fight another costly war to protect the rich, daubing posters with the phrase “pour qui et pourquoi?” (William Mortimer Moore: Free France's Lion, The Life of Philippe Leclerc, de Gaulle's Greatest General). Κάποιοι, μάλιστα, το αποδίδουν ευθέως σε δηλώσεις του επικεφαλής του ΚΚ της Γαλλίας, του Μορίς Τορέζ, δηλώσεις που υποτίθεται ότι έγιναν μετά την υπογραφή του συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, δηλώσεις που όμως δεν μπόρεσα να εντοπίσω (αν υπήρξαν ποτέ) στο διαδίκτυο.
Το θέμα της αντιπολεμικής στάσης της γαλλικής κοινωνίας κατά τον Μεσοπόλεμο είναι τεράστιο και μολονότι έγινε άμεση προσπάθεια (από όλες τις πλευρές, γκολιστές και πετενικούς του Βισί) να ριχτούν εκεί όλες οι ευθύνες για τη στρατιωτική ήττα, νομίζω ότι η γαλλική ιστοριογραφία δεν έχει δώσει (τουλάχιστον ακόμη) το σαφές πόρισμά της για το θέμα αυτό (όπως και για πολλά άλλα θέματα που συνδέονται με τη στάση πολλών προπολεμικά και κατά τον πόλεμο). Επίσης, αν και υπάρχει ένα (ή μάλλον δύο) αντιπολεμικά κείμενα, η ανταλλαγή δύο επιστολών μεταξύ Αϊνστάιν-Φρόιντ που κυκλοφορούν με τίτλο Pourquoi la guerre? (Γιατί πόλεμος;), το πιο σημαντικό κείμενο σε σχέση με τους «πουρκουάδες» φαίνεται να είναι το άρθρο Mourir pour Danzig? (Να πεθάνουμε για το Ντάντσιχ;) που έγραψε ο Μαρσέλ Ντεά (Marcel Déat) στην εφημερίδα Λ' Εβρ (L'Œuvre) μετά τη συμφωνία του Μονάχου το 1938 για να την υποστηρίξει. Ενδιαφέρον είναι ότι ούτε το συγκεκριμένο άρθρο μπόρεσα να βρω στο διαδίκτυο, ούτε στα γαλλικά, ούτε στα αγγλικά ή τα γερμανικά.
Ο Ντεά ήταν χαρακτηριστικό δείγμα της πολιτικής θολούρας και έλλειψης προσανατολισμού της εποχής, καθώς ξεκίνησε από σοσιαλιστής και υποστηρικτής του Λαϊκού Μετώπου για να εξελιχτεί σε αντικομμουνιστή και συνεργάτη των Γερμανών μετά την ήττα. Το άρθρο του μεταφράστηκε στα αγγλικά ως Why Die for Danzig? και από τα πρώτα χρόνια του πολέμου υπάρχουν ήδη αναφορές στα αγγλικά που συνδέουν το άρθρο με την αντιπολεμική στάση των Γάλλων και την ήττα τους. Δεν μπορώ να αποκλείσω να έδωσε αυτό το Why στα αγγλικά του πολέμου τον χαρακτηρισμό Pourquoi για τους «προδότες» Γάλλους, όπως το Kraut για τους Γερμανούς, αλλά δεν μπόρεσα ούτε αυτό να το δέσω με κάποιο δημοσίευμα.
Σημειώνω εδώ, για να κλείσω το θέμα του άρθρου Mourir pour Danzig, ότι αυτό το Mourir pour/Why Die for/Sterben für (το αντίστοιχο γερμανικό) χρησιμοποιήθηκε ξανά λίγα χρόνια αμέσως μετά τον Β'ΠΠ, στην πρώτη κρίση και την αερογέφυρα του Βερολίνου και επαναλαμβάνεται από εκεί και πέρα τακτικά από τον διεθνή τύπο σε άρθρα που έχουν σχέση με πολεμικές κρίσεις ή στρατιωτικές αποφάσεις: Γιατί να πεθάνουμε για το Σουέζ και την Ινδοκίνα τη δεκαετία του 1950, για το Βιετνάμ τη δεκαετία του 1960, για την επέκταση του ΝΑΤΟ στα τέλη της δεκαετίας του 1990, για την Καμπούλ στις ημέρες μας.
Για τη χρήση στα ελληνικά, που αρχίζει μετά τον πόλεμο, από αντικομμουνιστικές πηγές, ορίστε και ενδεικτικές αναφορές σε άλλα βιβλία και αναφορές στο ιντερνέτι.
Για να ξαναγυρίσω όμως στην αρχική απορία. Ποιο είναι το θηλυκό του ραγιά και ποιο του πουρκουά; Το κλιτικό πρότυπο Ο1, στα οποία τα κατατάσσει το ΛΚΝ, δίνουν δύο δυνατότητες: τον λαϊκό τύπο σε -ού (π.χ. γλωσσάς - γλωσσού, μακαρονάς - μακαρονού, για να πιάσουμε ένα αντίστοιχο πολεμικό σκωπτικό για τους Ιταλούς) είτε τον τύπο σε -ισσα (π.χ. βασιλιάς - βασίλισσα).
Από τον ραγιά υπάρχει ήδη η ραγιαδοπούλα και νομίζω ότι, αφού δεν σχηματίστηκε τόσους αιώνες η *ραγιού, δεν υπάρχει λόγος να κάνουμε πειράματα τώρα. Η ραγιάδισσα θα μπορούσε να δώσει τη λύση, πολύ περισσότερο που ακουστικά υπάρχει ήδη, από τον αόριστο του υπαρκτού ρήματος ραγιαδίζω. Κατά συνέπεια, θα μπορούσαμε να σχηματίσουμε την πουρκουάδισσα (και την μπουρζουάδισσα, από το επίσης γαλλικής προέλευσης μπουρζουάς).
Μια τελευταία παρατήρηση: Συζητάμε συχνά την έλλειψη θηλυκού τύπου για πολλά ονόματα. Κάτι τέτοιο ισχύει προφανώς κι εδώ, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση, θα μου άρεσε να το θεωρήσω κάτι σαν διαχρονικό κομπλιμέντο της γλώσσας μας προς το γυναικείο φύλο.
