Οι νεολογισμοί της Ακαδημίας

nickel

Administrator
Staff member
Θα ξεκινήσω αυτό το νήμα με αναδημοσίευση αναδημοσίευσης. Για την ακρίβεια, θα μεταφέρω από την Ελευθεροτυπία το άρθρο της κ. Ν. Κοντράρου-Ρασσιά και από το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου τα σχόλιά του για τις πληροφορίες του άρθρου, που αναδημοσιεύεται κι εκεί. Και κάποιες άλλες πληροφορίες στη συνέχεια.

Λέξεις γεννιούνται, λέξεις κατασκευάζονται

Μη μου πείτε ότι δεν είναι πιο ωραία η έκφραση «καταιγισμός ιδεών» αντί της αγγλικής brainstorming ή η «ευρωστατιστική» αντί της Eurostat, που μας κάνει κάθε τόσο τη ζωή κόλαση με τα πορίσματά της για την ελληνική οικονομία.

Βεβαίως, δεν ξέρω αν κανείς θα διαλέξει τη λέξη «μεταδημοσκόπηση» από την πιο διαδεδομένη exit poll ή αν θα καταλάβει κάποιος τι του λες κάνοντας λόγο για τον «γραμμοκώδικα» αντί του γνωστού bar code. Και πολύ αμφιβάλλω ότι θα πει κανείς «χιονοσανίδα» το αγαπημένο του snowboard.

Η ελληνική γλώσσα, όπως κάθε γλώσσα, έχει τους δικούς της μηχανισμούς να ενσωματώνει ή να απορρίπτει νέους όρους. Το πρόβλημα είναι ότι η ταχύτητα εισαγωγής νέων όρων από τους τόπους παραγωγής των νέων τεχνολογιών είναι τέτοια, που δεν προλαβαίνει κανείς να σκεφθεί και να προωθήσει σε κοινή χρήση την ελληνική μετάφραση. Εδώ και μερικά χρόνια έχει αναλάβει αυτό τον ρόλο η Ακαδημία Αθηνών και το Κέντρο Ερεύνης Επιστημονικών Ορων και Νεολογισμών. Εκδίδει κάθε τόσο ένα είδος οδηγού για εκείνους που θέλουν να γνωρίσουν, και ενδεχομένως να υιοθετήσουν, την ελληνική εκδοχή νεοεισηγμένων όρων.

Στον καινούργιο διπλό τόμο (480 σελίδων), που κυκλοφόρησε με την επιστημονική επιμέλεια της διευθύντριας του Κέντρου Αναστασίας Χριστοφίδου, δημοσιεύονται 500 ελληνογενείς νεολογισμοί που δεν έχουν ενταχθεί ακόμη στα έγκυρα λεξικά της ελληνικής γλώσσας. Ανάμεσά τους η βιοτρομοκρατία, η ανθρωποδύναμη, η τηλεδίκη, η φοροκλίμακα κ.ά. Εντύπωση κάνει ότι σε αυτή την κατηγορία των «αθησαύριστων» λέξεων είναι και οι πασίγνωστες: αγροτοσυνδικαλιστής, ανθρωποβόρος, αντιγήρανση, αντιρυπογόνος, απένταξη, αποασύλωση, βιντεοπροβολή, νανοϊατρική κ.ά. Η καταγραφή τους έγινε με γνώμονα την αναφορά τους 50 φορές τουλάχιστον σε τρεις ημερήσιες εφημερίδες και τρεις κυριακάτικες, όπως και στο Google.

Μεγαλύτερο ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζει η πρόταση της Ακαδημίας για την ελληνική μεταφορά κάποιων ξένων όρων, όπως accumulation=συσσώρευση, back office=υποστηρικτική υπηρεσία, investment banking=επενδυτική τραπεζική, blocking minority=καθοριστική μειοψηφία, blue chip=μετοχή υψηλής κεφαλοποίησης κ.ά. Οι προτάσεις αυτές δεν προέκυψαν τυχαία. Μια επιτροπή ακαδημαϊκών κάθισε και σκέφτηκε την καλύτερη ελληνική απόδοσή τους. Στην επιτροπή μετείχαν οι κ.κ.: Σπ. Ιακωβίδης, Αθ. Καμπύλης, Κων. Δρακάτος, Ιάκ. Καμπανέλλης, Αντ. Κουνάδης, Βασ. Πετράκος, Μεν. Τουρτόγλου. Συνεπώς, αξίζει τον κόπο όσοι «δουλεύουν» καθημερινά με εργαλείο τους τη γλώσσα, όπως π.χ. οι δημοσιογράφοι, να ρίχνουν από καιρού εις καιρόν καμία ματιά σ' αυτές τις προτάσεις.

Τα σχόλια του Νίκου Σαραντάκου:

Το συγκεκριμένο σύγγραμμα δεν το έχω δει, έχω δει άλλες εκδόσεις του Κέντρου Ερεύνης Νεολογισμών της Ακαδημίας. Πιστεύω ότι είναι χρήσιμες, αν και ίσως στους ταχύρυθμους καιρούς που ζούμε να ήταν πιο πρακτικό η έκδοση να γίνεται σε σιντί και όχι σε βιβλίο 500 σελίδων.

Από το ρεπορτάζ βλέπει κανείς ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο συναφή αλλά διαφορετικά εγχειρήματα. Το ένα είναι να καταγραφούν όροι αθησαύριστοι, νεολογισμοί που έχουν γεννηθεί εγχώρια (κάποιοι απ’ αυτούς είναι μεταφραστικά δάνεια, άλλοι όχι), και που δεν έχουν ακόμα περιληφθεί στα λεξικά. Εδώ το κριτήριο που μπαίνει (50 εμφανίσεις σε σώμα επιλεγμένων εφημερίδων) είναι απλό και εύστοχο. Ελπίζω μόνο να δίνεται και η σημασία των όρων. Όμως, το “αποασύλωση” πρέπει να είναι λάθος της δημοσιογράφου, είναι λέξη που δεν έχει χρησιμοποιηθεί, η λέξη που χρησιμοποιείται είναι η “αποασυλοποίηση” (πιο μακρύ, το ξέρω). Κατά τα άλλα, αυτή η εργασία, της καταγραφής των αθησαύριστων, είναι εξαιρετικά χρήσιμη. Πολύ θα ήθελα να δω τον πλήρη κατάλογο των όρων. Με χαρά μου βλέπω ότι δεν αποκλείονται τα “νόθα υβρίδια” όπως ‘βιντεοπροβολή’. Επίσης, από περιέργεια, θα ήθελα να δω πόσες είναι αυτές οι λέξεις και πόσες από αυτές δεν είναι σύνθετες ή παράγωγες. Πάντως, πολύ χρήσιμη δουλειά.

Κάποιες διαφωνίες έχω με το δεύτερο σκέλος του εγχειρήματος, που είναι να αποδοθούν στα ελληνικά κάποιοι ξένοι όροι. Αυτό το σκέλος φαίνεται να χωρίζεται σε δύο περαιτέρω σκέλη, το ένα επιδιώκει τον εξελληνισμό ασυμμόρφωτων δάνειων νεολογισμών (έξιτ πολ, brainstorming, Eurostat), το άλλο απλώς να αποδώσει στα ελληνικά την επιστημονική ορολογία ενός τομέα (της τραπεζικής ίσως). Οι ενστάσεις μου βρίσκονται κυρίως στο πρώτο αυτό υπο-σκέλος.

Όπως συχνά συμβαίνει, οι “αποδόσεις εργαστηρίου” είναι δύσκολο να επικρατήσουν -πολύ περισσότερο όταν δεν είναι εύστοχες και όταν ο ξένος όρος έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον. Η “μεταδημοσκόπηση” είναι άστοχη για το πολυχρησιμοποιημένο “έξιτ πολ”, διότι στην επιστημονική ορολογία το πρόθεμα μετα- παραπέμπει αλλού (μεταδεδομένα, μετα-ανάλυση κτλ. ακόμα και… μεταμπλόγκιν). Η “ευρωστατιστική” είναι εντελώς άστοχη απόδοση, διότι η Eurostat είναι σύντομη ονομασία μιας υπηρεσίας της ΕΕ, που έχει αποδοθεί στα ελληνικά: Στατιστική Υπηρεσία της ΕΕ, ΣΥΕΕ, Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία, Ευρωστάτ. Διαλέγετε και παίρνετε. Η απόδοση ευρωστατιστική” μόνο μπέρδεμα προκαλεί, αφού η Ευρωστάτ επεξεργάζεται και δημοσιεύει ευρωστατιστικές.

Για την απόδοση των χρηματοοικονομικών όρων την οποία επιμελήθηκε η επιτροπή ακαδημαϊκών δεν έχω πολλές παρατηρήσεις στο μικρό δείγμα που βλέπω. Οι περισσότερες αποδόσεις φαίνονται αυτονόητες, πάντως η “καθοριστική μειοψηφία” δεν μου φαίνεται καλή απόδοση του blocking minority, πολύ περισσότερο που αυτό έχει ήδη αποδοθεί “αναστέλλουσα μειοψηφία”, όρος που χρησιμοποιείται π.χ. από τις υπηρεσίες της ΕΕ. Θέλω να πω, όταν θέλουμε να αποδώσουμε ήδη υπάρχοντες όρους καλό είναι να κοιτάμε μήπως έχουν ήδη αποδοθεί. (Η καθαυτό ενωσιακή απόδοση, που είναι κατοχυρωμένη στη Συνθήκη είναι ‘μειοψηφία αρνησικυρίας’, αλλά εδώ θέλουμε έναν όρο που να χρησιμοποιείται και ευρύτερα, π.χ. στο δίκαιο των εταιρειών).

Δύο λόγια για ξεκίνημα: είναι πολύ επιεικής ο Σαραντάκος. 500 νεολογισμοί στα πόσα χρόνια είναι αλήθεια από το προηγούμενο τεύχος; Που πολλοί απ' αυτούς έχουν ήδη ακυρωθεί από την πραγματικότητα; Και πόσο εύκολο θα είναι να τρέχουμε σε εξειδικευμένα βιβλιοπωλεία για να αποκτήσουμε το τεύχος και να ενημερωθούμε κι εμείς ποιες είναι οι προτάσεις τους και ποια τα ευρήματά τους στο Γκουγκλ; Πόσο εύχρηστο είναι σήμερα ένα τέτοιο βιβλίο; (Καθόλου. Έχω το συγκεντρωτικό, τεύχη 1-6, και ξέρω.) Γιατί να είναι το διαδίκτυο ο χώρος όπου αντλούν πληροφορίες και όχι και ο χώρος όπου θα τροφοδοτούν τη μεταφραστική κοινότητα, έγκαιρα, ενίοτε και έγκυρα; (Μέσα στη μεταφραστική κοινότητα βάζω και τους δημοσιογράφους που συνεχώς μας πλασάρουν νέους όρους.)

Τι λέει και ο Γιάννης Χάρης σε σημείωμά του του 2002;
Όμως σ’ αυτό ακριβώς το «ερήμην» έχει διαπρέψει ανέκαθεν η Ακαδημία Αθηνών [...] Τεράστιο το έργο, τεράστιο το ρίσκο, και είναι φυσικό να μη λείπουν οι αστοχίες. Φοβάμαι όμως ότι, πριν από τον όποιο συντηρητικό ιδεογλωσσικό προσανατολισμό, αυτό που υπόκειται σ’ όλη την όντως επίπονη προσπάθεια είναι μια γενική κίνηση αποβολής κάθε λογής δανείων, που σχεδιάζεται περίπου σε κενό αέρος, μέσα σ’ ένα γραφείο που κλείνει απέξω κάθε πραγματικότητα.

Πρόσφατα (24/10/2009) ο Διαγόρας ο Μήλιος αφιέρωσε ένα μεγάλο νήμα στο 6ο τεύχος του Δελτίου (του 1997). Σε σχόλιο που κατέθεσε εκεί (#7) η νυν Διευθύντρια του Κέντρου Επιστημονικής Ορολογίας και Νεολογισμών κυρία Αναστασία Χριστοφίδου, γράφει: «Κρίνουμε ότι η παρουσίαση στην ιστοσελίδα της Ακαδημίας είναι αρκετή για να βρεί ο πραγματικά ενδιαφερόμενος περαιτέρω πληροφορίες για το έργο μας. Η ίδια η ετεροχρονισμένη αναφορά σας στο Κέντρο μας αποδεικνύει ότι η μεταφορά της πληροφορίας από το Διαδίκτυο μέσω διαφόρων φορέων δεν είναι η πάντα η πιο ασφαλής».

Ποιοι θεωρείται ότι είναι οι «πραγματικά ενδιαφερόμενοι»; Και ποια παρουσίαση στην ιστοσελίδα της Ακαδημίας; Αυτή, αυτή ή αυτή; Με την ευκαιρία, διάβασα στην τρίτη ιστοσελίδα ότι: «Στο περιοδικό Έψιλον της ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ (10-1-2010) δημοσιεύθηκε εκτενές άρθρο αφιερωμένο στο Κέντρον Ερεύνης Επιστημονικών Όρων και Νεολογισμών. Σε αυτό αναπτύσσεται η ερευνητική δραστηριότητα του Κέντρου και προβάλλεται το έργο της Ακαδημίας Αθηνών μέσα από τη συνέντευξη της Διευθύντριας Αναστασίας Χριστοφίδου, με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του Δελτίου Επιστημονικής Ορολογίας και Νεολογισμών(τεύχος 9-10), Δημοσιογράφος Δημήτρης Αγγελίδης». Θα ψάξουμε να το βρούμε (ούτε το Έψιλον είναι στο διαδίκτυο).

Αλλά έπεται συνέχεια. Δεν μας βιάζει κανείς άλλωστε. Έχουμε πέντε χρόνια μπροστά μας μέχρι το επόμενο δελτίο.
 
Γιατί, ακόμα και αν πας εδώ ή εδώ, σάμπως θα δεις τίποτε παραπάνω; (Τα δοκίμασα και με Firefox αλλά και με Internet Explorer). Υπάρχει γενικά ένα χάσμα ανάμεσα στην Ακαδημία και εμάς τους υπόλοιπους. Ακόμα και να μην υπήρχε, οι ρυθμοί με τους οποίους κινούνται, όπως αναφέρεις κι εσύ, είναι πολύ αργοί και δεν μπορούν ν' ανταπεξέρθουν στις αλλαγές της τεχνολογίας και της γλώσσας ευρύτερα.
 
Πράγματι ήμουν επιεικής, συν τοις άλλοις επειδή δεν είχα δει την έντυπη έκδοση αλλά μόνο την ηλεκτρονική. Στην έντυπη έκδοση υπάρχει μια εικόνα με τίτλο "τι λέμε - τι θα 'πρεπε να λέμε" (καλά, αυτόν ας τον χρεώσουμε στην εφημερίδα) όπου:
το μόντεμ αποδίδεται μετατροπέας και το γκάτζετ... πρωτοποριακή μικροσυσκευή.
 

nickel

Administrator
Staff member
Ας μην τη στερηθεί, λοιπόν, το νήμα αυτή την πληροφορία. (Ανέβασα την εικόνα σε δημόσιο σέρβερ, οπότε μπορείς να τη χρησιμοποιήσεις κι εσύ.) Πάντως, δεν τα 'χω μαζί τους για τις όποιες αστοχίες στην απόδοση ή την καταγραφή όρων, αλλά με την όλη προσέγγιση στο θέμα.

 
Last edited:

nickel

Administrator
Staff member
Πρόσεξε κανείς ότι το gadget το έκαναν gadjet; :)
Ναι, αλλά μπορεί να είναι της εφημερίδας. Πάντως, δεν σκοπεύω να περιπτωσιολογήσω αν δεν πάρω το δελτίο στα χέρια μου. Ούτε να σχολιάσω πράγματα γνωστά. Από όσους έχουν πιάσει μόντεμ στα χέρια τους (πολλοί πια, έτσι;), πόσοι το έχουν πει μετατροπέα ή διαποδιαμορφωτή; Το να σχολιάζει κανείς τέτοιες αστοχίες, είναι σαν να κλέβει εκκλησιά.
 
Δεν ήθελα να διαλέξω συγκεκριμένη αστοχία και να μιλήσω μόνο για αυτό. Απλά μου χτύπησε στο μάτι (γιατί και λάθος της εφημερίδας να είναι δεν θα έπρεπε να είχε περάσει από έστω ένα τρίτο ζευγάρι μάτια;)
 

nickel

Administrator
Staff member
Πάσχει τόσο πολύ η ορθογραφία των αγγλικών στις εφημερίδες που προφανώς έχω γίνει πολύ επιεικής. :)
 
Τρίτο ζευγάρι μάτια σε εφημερίδα; Δεν έχεις ακούσει ότι ο τρίτος πεθαίνει;
 
Εγώ είμαι πολύ γκρινιάρης :) ή πράγματι υπάρχουν αστοχίες και τερατουργήματα;
Τί είναι δαύτη η μεταδημοσκόπηση και πώς μπορεί ένας άνθρωπος να καταλάβει από τέτοια κατασκευή τη σημασία που έχει το exit poll;
Γιατί "περιοδεία προβολής" το promo tour; Κι αυτό δεν προκαλεί σύγχυση;
"Κατώφλι" το "limit down"; Μήπως κάποιος τα μπέρδεψε; Γιατί αυτό ξεπερνά τη συνήθη σημασιολογική αλλοίωση (μάλλον για παραχάραξη πρόκειται).
Τέλος (προς το παρόν), αυτό το "Ευρωστατιστική" (επιλογή που φυσικά επικρίνει και ο sarant στο ιστολόγιό του) αντί της "Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας" τί είναι; Όχι μόνο είναι άστοχο και παραπλανητικό ως απόδοση, αλλά και αποδεικνύει ότι κανείς δεν έκανε τον κόπο να ψάξει αν υπάρχει ήδη παγιωμένη (και δη επίσημη) απόδοση του όρου.
 

nickel

Administrator
Staff member
Εγώ είμαι πολύ γκρινιάρης :) ...
Γκρινιάρης είσαι, αλλά γι' αυτό μας αρέσεις (ή και γι' αυτό).


"Κατώφλι" το "limit down"; Μήπως κάποιος τα μπέρδεψε;

Ο Σαραντάκος φταίει, με το χαμηλό ταβάνι του — εκεί έχει βάλει το κατώφλι.

Στο άρθρο είναι λίγο τουρλού τουρλού τα πράγματα, με όρους που έχουν διαφορετικές καθιερωμένες αποδόσεις εδώ και χρόνια δίπλα σε άστοχες προτάσεις δίπλα σε λανθασμένες αντιστοιχίες. Τι θα πει delivery = ταχυδιανομή;

Πού θα πάει όμως, θα βρούμε και το τεύχος. Κυρίως για να δούμε ποια είναι χρήσιμα, ώστε να τα κρατήσουμε.
 
) [sarant] Η “ευρωστατιστική” είναι εντελώς άστοχη απόδοση, διότι η Eurostat είναι σύντομη ονομασία μιας υπηρεσίας της ΕΕ, που έχει αποδοθεί στα ελληνικά: Στατιστική Υπηρεσία της ΕΕ, ΣΥΕΕ, Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία, Ευρωστάτ. Διαλέγετε και παίρνετε. Η απόδοση ευρωστατιστική” μόνο μπέρδεμα προκαλεί, αφού η Ευρωστάτ επεξεργάζεται και δημοσιεύει ευρωστατιστικές.
Όχι, να πάρει! Κρατήστε το όνομα. Κατατέθηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο για την επανασύσταση της Στατιστικής Υπηρεσίας, ως ανεξάρτητης Αρχής, υπό την επωνυμία, «Ελληνική Στατιστική» (ΕΛ.ΣΤΑΤ.)
(...) στη θέση της παλαιάς Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, μια ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή, η «Ελληνική Στατιστική»

Καθημ.
 

nickel

Administrator
Staff member
Από την παρουσίαση του Δελτίου στο σημερινό Βήμα:

Ανθρωποδύναμη. Προαυλισμός. Τηλεδίκη. Φοροκλίμακα. Ακόμη: Εxit poll. Βackup. Demo. Ρlacebo... Λέξεις που χρησιμοποιούνται καθημερινά στον προφορικό ή στον γραπτό λόγο θεωρούνται κατανοητές από τους περισσοτέρους, πλην όμως βρίσκονται ακόμη στην... παρανομία.

Η φωτογραφία, από επιλογές του Βήματος:



Είναι αδύνατο να αποφύγω τρία-τέσσερα σύντομα σχόλια (χωρίς να σταθώ σε λεπτομέρειες για ενωτικά που λείπουν κ.τ.ό.).

  1. Να μη λέμε «εκ του μακρόθεν», λέει το Δελτίο. Έκφραση η οποία έτσι ακριβώς βρίσκεται στο ΛΝΕΓ, το οποίο αναγνωρίζει την πλεοναστική χρήση. Ευρήματα, χιλιάδες!
  2. «Έξοδα που εκπίπτονται...» Το έχουμε σχολιάσει εδώ.
  3. Όχι «επ' ουδενί δεν δέχονται» αλλά «επ' ουδενί δέχονται»: Να το ξεχάσουν. Δεν λειτουργεί εδώ το «ουδείς» όπως σε εκφράσεις του είδους «τη δόξα ουδείς εμίσησε». Χρησιμοποιείται όπως το «με κανέναν τρόπο (δεν δέχονται)». Ευρήματα για: "επ' ουδενί δεν", "επ' ουδενί δε", "επουδενί δεν", "επουδενί δε".
  4. Να μη λέμε «σεισμογενής», αλλά να λέμε «σεισμογόνος». Μα άλλο το ένα και άλλο το άλλο. Γράφει στο ΛΚΝ:
    σεισμογενής -ής -ές [sizmojenís] E10 : 1. που δημιουργήθηκε από σεισμό: Σεισμογενή νησιά. 2. αντί του σεισμογόνος, χαρακτηρισμός περιοχής με υψηλό δείκτη σεισμικών δονήσεων.
    σεισμογόνος -ος / -α -ο [sizmoγónos] E14 : (για περιοχή) που έχει υψηλό δείκτη σεισμικών δονήσεων.

    Αλλά βλέπω αυτό να γίνεται νήμα. Ελπίζω στο Δελτίο να κάνουν τη διάκριση και να τους αδικώ.
 

pidyo

New member
Άρθρο του Ηλία Κανέλλη για το νέο Δελτίο.

Ορισμένοι όροι, όπως το ανεπιθύμητο δικτυομήνυμα (για το spam) είναι αριστούργημα...
 

nickel

Administrator
Staff member
Ευχαριστούμε, πιδύε. Εγώ, ακόμα το περιμένω το δελτίο (ακούς, σαλιγκαράκι;). Στο μεταξύ, δεν θέλω να πιστέψω στα μάτια μου: «ξεσηκωτική κωμωδία» η stand-up comedy; Έχουν αντιληφθεί ποιος είναι ο όρθιος σ' αυτή την περίπτωση;
 

daeman

Administrator
Staff member
[...]Στο μεταξύ, δεν θέλω να πιστέψω στα μάτια μου: «ξεσηκωτική κωμωδία» η stand-up comedy; Έχουν αντιληφθεί ποιος είναι ο όρθιος σ' αυτή την περίπτωση;

Οι τρίχες της κεφαλής μας, ίσως; :D
 

Alexandra

Super Moderator
Staff member
Χμμ... Μήπως έχουν προσλάβει κανέναν γλωσσομαθή που δούλευε πρώτα στον υποτιτλισμό; Γιατί τέτοια βλέπουμε σε υποτίτλους και έχουμε την τάση να τα αποδίδουμε στις χαμηλές αμοιβές στον υποτιτλισμό.
 
Top