Προτού αναδημοσιεύσω την κριτική του Στάντη Αποστολίδη για τη μετάφραση του έργου του Ταρν, να ενημερώσω όσους δεν το ξέρουν ότι τη Δευτέρα που μας πέρασε ο Μέγας Αλέξανδρος αναδείχτηκε ο μεγαλύτερος Έλληνας όλων των εποχών, συγκεντρώνοντας 127.011 ψήφους, κατά την τελική τηλεοπτική ψηφοφορία της παραγωγής «Μεγάλοι Έλληνες» του ΣΚΑΙ (με δεύτερο στην κατάταξη τον Γεώργιο Παπανικολάου). [Ξενομανία; Θαυμάζουμε όσους έχουν διεθνή προβολή και αναγνώριση;] Περισσότερα εδώ.
Η δεκάτομη σειρά Μεγάλοι Έλληνες που εξέδωσε ο Σκάι (στην οποία ανήκει και ο τόμος για τον Μέγα Αλέξανδρο) επιχορηγήθηκε από την Εθνική Τράπεζα και είχε επιμελητές. Υποψιάζομαι ωστόσο ότι έγινε οικονομία χρόνου και χρημάτων σε σχέση με τη μετάφραση. Και ο επιμελητής αποκλείεται να βρήκε και να έδωσε το χρόνο για σωστή επιμέλεια.
Ένας Μέγας Αλέξανδρος που «εποφθαλμιούσε το πετρέλαιο»!
Από τον Στάντη Ρ. Αποστολίδη
W. W. Tarn
Μέγας Αλέξανδρος
Μεγάλοι Έλληνες
έγχρωμη εικονογράφηση, εκδόσεις Σκάι, σ. 212, 9,90 ευρώ
Η δεκάτομη σειρά Μεγάλοι Έλληνες που εξέδωσε ο Σκάι (στην οποία ανήκει και ο τόμος για τον Μέγα Αλέξανδρο) επιχορηγήθηκε από την Εθνική Τράπεζα και είχε επιμελητές. Υποψιάζομαι ωστόσο ότι έγινε οικονομία χρόνου και χρημάτων σε σχέση με τη μετάφραση. Και ο επιμελητής αποκλείεται να βρήκε και να έδωσε το χρόνο για σωστή επιμέλεια.
Ένας Μέγας Αλέξανδρος που «εποφθαλμιούσε το πετρέλαιο»!
Από τον Στάντη Ρ. Αποστολίδη
W. W. Tarn
Μέγας Αλέξανδρος
Μεγάλοι Έλληνες
έγχρωμη εικονογράφηση, εκδόσεις Σκάι, σ. 212, 9,90 ευρώ
Ο γνωστός διαγωνισμός για τον «μεγαλύτερο Έλληνα» —εγχείρημα πολύ αμφίβολης αξίας, γιατί πώς να σταθμιστεί η μεγαλοσύνη τόσων και τόσων διαφορώτατων μορφών, σαλτιμπάγκοι ανάμεικτοι με ιδιοφυΐες και καπεταναίοι της Επανάστασης δίπλα στον Αισχύλο, τον Βέγγο και τον Παπαδόπουλο;— αναζωπύρωσε, έστω και με την μπακαλίστικη λογική της ζυγαριάς, το πάθος των Ελλήνων για την «Ιστορία» τους. Και για να περιβληθεί με το απαραίτητο επιστημονικό κύρος η όλη προσπάθεια, κυκλοφορούν για τους 10 σημαντικότερους αντίστοιχοι τόμοι, από ειδήμονες που τεκμηριώνουν τη σπουδαιότητα καθενός. Για τον Μεγαλέξανδρο («φαβορί» αδιαφιλονίκητο απ’ την αρχή), επιλέχτηκε η μονογραφία του W. Tarn, ενός κορυφαίου της αγγλικής ιστοριογραφίας, που γράφτηκε αρχικά ως κεφάλαιο στην εγκυρότατη Cambridge Ancient History, και κατόπιν κυκλοφόρησε αυτοτελώς.
Εκπρόσωπος της ιδεαλιστικής σχολής, ο Tarn ξέρει να χαράζει με καθαρές γραμμές τη μοναδική προσωπικότητα του μεγάλου στρατηλάτη, του ηγέτη, του πολιτικού, του οραματιστή του νέου κόσμου, ενίοτε και υπερβάλλοντας στον θαυμασμό του, μα δίχως ποτέ ν’ αλλοιώνει, να ενδίδει στον μύθο, να ξεπέφτει στο γαργαλιστικό κουτσομπολιό ή να μαγαρίζει άκριτα ό,τι μοιάζει άπιαστο με σημερινά μέτρα και σταθμά, όπως συνηθίζουν οι «μινιμαλιστές» στα χρόνια μας. Στυλίστας στο γράψιμο, δεν ξεχνάει ούτε στιγμή την αγγλική του ταυτότητα, διατηρεί άγρυπνη την κριτική ματιά του, κι ακόμα και στα λιγοστά που διαφωνείς, δεν μπορείς παρά να δεχτείς πως είναι εμπνευστικός χειραγωγός και μύστης.
Όμως το πρόβλημα δεν έγκειται στο τι λέει ο Tarn, αλλά τι θα διαβάσουν οι πολλοί, μικροί και ανώνυμοι Έλληνες ότι λέει ο Tarn! Γιατί, δυστυχώς, ο δαίμονας της προχειρότητας, της αγραμματοσύνης, της βιασύνης και της ανικανότητας έχει κάνει πάλι το θαύμα του. Έχει όμως τόσο πέσει το επίπεδο του αναγνωστικού κοινού, ώστε διαβάζουν, δεν καταλαβαίνουν και προχωράνε! Γυρίζουν σελίδα και δεν σταματάνε στην απορία τους. Αντιλαμβάνονται πως το ’χασαν το ένα, το άλλο, το παράλλο, πλην δεν ανησυχούν!.. Νομίζουν πως αν συνεχίσουν, θα πιάσουν ίσως την... «υπόθεση» παρακάτω. Ή καταντούν να πιστεύουν πως «υπάρχουν και μερικές άχρηστες λέξεις ή φράσεις σε κάθε σελίδα» — για παραγέμισμα προφανώς, όπως στις σχολικές εκθέσεις! Υποτάσσονται στην ιδέα πως τ’ «ακατανόητα» πρέπει να τα προσπερνάς σαν τους πίνακες αφηρημένης τέχνης σ’ ένα μουσείο, μη δείχνοντας καν την απαρέσκειά σου, μπας και φανείς εσύ μονάχα αδαής...
Εμείς, με τον τόμο του Αλέξανδρου στο χέρι, σταματήσαμε αρχή αρχή κιόλας, στη σελ. 35, όπου για την εκστρατεία στα Βαλκάνια λέγεται ότι: «κατέλαβε τον παραλιακό δρόμο ανατολικά από την Αμφίπολη, έριξε τη Ροδόπη και προχώρησε βόρεια»! Πώς όμως τον «κατέλαβε», αφού ανατολικά της Αμφίπολης βρίσκονταν οι Φίλιπποι και ο δρόμος, επομένως, ήταν εντός της μακεδονικής επικράτειας; Και παραπέρα: Πώς «ρίχνει» άραγε κανείς ένα βουνό; Με φτυάρια; Με δυναμίτες; Τι γράφει το πρωτότυπο; Πολύ απλά: «Πήρε τον δρόμο ανατολικά απ’ την Αμφίπολη και παρέκαμψε τη Ροδόπη» (took the road ... turned Rhodope).
Στην πολιορκία της Τύρου (σ. 66), που ’γινε ως γνωστόν απ’ τη θάλασσα, ο Αλέξανδρος εμφανίζεται σε κάποια επιχείρηση με πλοία «να ανακόπτει την πορεία δύο εκ των ταγμάτων (των Τυρίων) που επέστρεφαν»! Ποιων «ταγμάτων» όμως, αφού οι Τύριοι ήταν πάνω στο νησί τους και μόνον αν περπατούσαν σαν τον Χριστό στα κύματα θα μπορούσαν να στείλουν «τάγματα» κατά των Μακεδόνων; Τι γράφει ο έρμος ο Tarn; Ότι ο Αλέξανδρος «έπιασε δύο πλοία απ’ τη μοίρα του στόλου των Τυρίων που επέστρεφαν» (cut off two of the returning squadron)!
Αν όμως τόσο εύκολα γίνηκαν τα πλοία «τάγματα», είναι ν’ απορεί κανείς όταν στη σ. 72 εμφανίζεται ο Αλέξανδρος να επιλέγει το πεδίο της μάχης στα Γαυγάμηλα και να «λειαίνει όλα τα εμπόδια πριν από τη γραμμή του για να δώσει κάθε ευκαιρία στα άρματα»! Μα οι Έλληνες δεν διάλεξαν το πεδίο, οι Πέρσες το διάλεξαν κι εκείνοι λείαναν το έδαφος για τα δικά τους άρματα (οι Έλληνες δεν είχαν!) και ο Tarn σωστά τα γράφει όλα, μόνον που οι μεταφραστές έχασαν το υποκείμενο και τα φόρτωσαν στον Αλέξανδρο! Αλλά κι αν υπέθετε κανείς πως πρόκειται γι’ απλή αβλεψία κι εννοούνται οι Πέρσες, επέρχεται η τελική έκπληξη, μετά τη λείανση που ’καναν του πεδίου: «Έτσι η γραμμή τους αιχμαλωτίστηκε»! Δηλαδή προετοίμασαν το έδαφος οι δύσμοιροι και προκάλεσαν την αιχμαλωσία τους; Ή παρά τις προπαρασκευές αιχμαλωτίστηκαν; Ούτε το ’να, ούτε τ’ άλλο! Ο Tarn ξεκινάει με μια εξεζητημένη έκφραση (Their order of battle was subsequently captured), δηλαδή: «Ακολούθως (μετά τη λείανση του πεδίου), συγκροτήθηκε η περσική παράταξη μάχης» και προχωρεί σε απαρίθμηση των επιμέρους στρατευμάτων του Δαρείου. Για αιχμαλωσίες ούτε λέξη! Άλλα μαγείρεψε όμως η αχαλίνωτη φαντασία των μεταφραστών...
Στη σ. 92, διασκεδαστικότερα περιμένουν τον αναγνώστη: οι Μακεδόνες μπρος στον Ώξο ποταμό, μην έχοντας πλεούμενα ή γέφυρες, «πέρασαν πάνω από δέρματα γεμισμένα με άχυρα και δοκάρια»! Πώς μπορεί κανείς να περάσει πάνω από δέρματα δεν αναρωτήθηκαν οι συντάκτες της ελληνικής αυτής έκδοσης, ούτε πώς είναι δυνατόν να γεμίσει κανείς με ...δοκάρια τα δέρματα! Μόνος αρωγός και πάλι το αγγλικό κείμενο, όπου διαβάζουμε λογικότατα πως πέρασαν «ξαπλώνοντας πάνω σε δέρματα παραγεμισμένα μ’ άχυρο και κάνοντας κουπί»! (lying flat on skins stuffed with rushes and paddling.) Τα δοκάρια από πού προέκυψαν, ακόμα το ψάχνουμε!...
Μα, στοιχειώδης κοινός νους θα είχε προφυλάξει από απίστευτα λάθη που βγάζουν μάτι και στον πιο ανίδεο ακόμη, όπως στη σελ. 96, όπου ο Αλέξανδρος χαρακτηρίζεται «ο πρώτος γνωστός Ευρωπαίος που... εποφθαλμιούσε το πετρέλαιο» (στη θέση του απλούστατου: set eyes upon = «αντίκρισε»)! Ή στη σ. 129, όπου μαθαίνουμε πως ο Σπιταμένης, που πολέμησε τον Μεγαλέξανδρο, «είχε καταγωγή από τους Σελευκίδες βασιλιάδες», των οποίων, ωστόσο, η δυναστεία αρχίζει ως γνωστόν κάμποσα χρόνια αργότερα! (His blood continued in the line of the Seleucid kings έγραφε ο Tarn, αλλά πού μυαλό οι μεταφραστές!)
Τέλος, σαν έφτασε ο στρατηλάτης στους Ιχθυοφάγους, οι Έλληνες αντίκρισαν έναν «πληθυσμό της παλαιολιθικής εποχής, με ξύλινα σπαθιά»! Μα είναι δυνατόν ν’ αποδίδεται το: «wooden spear» ως «ξύλινα σπαθιά»; Ως και οι πρωτόγονοι το ξέρουν πως τα ξύλινα σπαθιά δεν κάνουν παρά για παιδικά παιχνίδια, ενώ οι ξύλινες λόγχες κάνουν και παρακάνουν τη δουλειά τους!
Περαιτέρω απαρίθμηση παρόμοιων τερατωδών λαθών περιττεύει. Διαβεβαιώνω και τον πιο δύσπιστο πως δίνεται μοναχά η κορυφή του παγόβουνου. Ενός παγόβουνου ασυνειδησίας, βαθύτατης άγνοιας και ασυγχώρητης αμέλειας. Οι μεταφραστές μιλάνε για «συντονισμό ετερογενούς μάζας δικαιωμάτων»(!), αποδίδουν την πορφύρα ως «μωβ βαφές», δεν έχουν ιδέα στρατιωτικής και ιστορικής ορολογίας και ονομάζουν τα στρατιωτικά σώματα ή φάλαγγες: «κολόνες», «στήλες», ή «σειρές»(!), αγνοούν το νόημα του ρήματος «detach» (=αποσπώ) και το μεταφράζουν ως «αποκόπτω» και δώσ’ του «αποκόπτω», με αποτέλεσμα ο Αλέξανδρος ν’ «αποκόπτει» διαρκώς τον Παρμενίωνα κι άλλους στρατηγούς του. Παρανοούν τα στοιχειώδη της πολεμικής τακτικής, οι Ελληνοβακτριανοί διαστρεβλώνονται ως «Γραικοβακτριανοί»(!) κ’ επιπλέον ο λόγος βρίθει άστοχων εκφράσεων, σολοικισμών και βαρβαρισμών, από κείνους που και οι σχολικές Γραμματικές σημειώνουν με μαύρα γράμματα ως παραδείγματα προς αποφυγήν!
Το μεγαλύτερο πανηγύρι, όπως αναμενόταν άλλωστε, βρίσκεται στις υποσημειώσεις: Γίνονται συνεχώς παραπομπές «στο Αρριανός» και «στο Διόδωρος», «στο Στράβων», διότι όλ’ αυτά είναι, ως γνωστόν, αμετάφραστα! [ΣημΝ: εννοεί εδώ «άκλιτα», παρακάτω είναι τα αμετάφραστα] («Το Αρριανός».) Αλλού, Έλληνες συγγραφείς και κείμενα, όπως το Λίνδιο Χρονικό, παρουσιάζονται με την αγγλική τους μεταμφίεση («Lindian Chronicle»), αλλού η Πολιτεία του Πλάτωνος και ο Πανηγυρικός του Ισοκράτη και συγγράμματα του Αριστοτέλη με λατινικούς τίτλους, αλλού υποσημειώσεις πετσοκόβονται ή και παραλείπονται ολάκερες κι αλλού πληροφορούμαστε ότι ο Πλούταρχος απηύθυνε κάποιο έργο του «κατά των στωικών και των ...περιπατητών»!!! Μάλλον όμως περιπατητές είν’ αυτοί που σκάρωσαν τέτοια προχειρογραφήματα...
Ύστερα απ’ όλα τούτα μοιάζει επουσιώδες ότι ο χάρτης του αγγλικού πρωτοτύπου ωμά παραλείφθηκε (κ’ έτσι κυκλοφορεί ένα βιβλίο για τον Μεγαλέξανδρο δίχως χάρτη των εκστρατειών του καν!) [ΣημΝ: Έχει δίκιο ο Στάντης: δείτε το χάρτη και θα καταλάβετε πόση δουλειά θέλει για να εξελληνιστεί], ενώ στη θέση του προστέθηκε ένα φωτογραφικό παράρτημα, μαζεμένο όπως όπως, με εικόνες ώς και από παιδικά βιβλία (!) και με λανθασμένες λεζάντες, όπου η εικόνα δείχνει, λ.χ., την αναρρίχηση του Μεγαλέξανδρου στην πόλη των Μαλλών και η λεζάντα μιλάει για την πολιορκία της Γάζας, ή αλλού παριστάνεται ο Αλέξανδρος να πίνει φάρμακο που του ’δωσε ο γιατρός του σαν αρρώστησε στην Ταρσό και ο υπότιτλος παραπλανά μιλώντας για ποτά στις γαμήλιες γιορτές του Φίλιππου στη Μακεδονία!
* * *
Στον τόμο προτάσσονται τα τρία βιογραφικά των συγγραφέων: του Tarn, του προλογίσαντος Μ. Χατζόπουλου και —το μεγαλύτερο— του Θ. Βερέμη, επιστημονικού συμβούλου της έκδοσης: καθηγητής και στο Πρίστον [sic] και στο Χάρβαρντ και στην Αθήνα και Karamanlis Professsor (!) στο Fletcher School of Law. Και πρόεδρος σε Ιδρύματα. Και πρόεδρος στο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας. Όμως εκτός από ένα σημείωμα, που δεν ξεπερνάει τη μισή σελίδα (και ούτε τον διπλάσιο αριθμό λέξεων απ’ το προαναφερθέν βιογραφικό) δεν είναι ορατή καμία άλλη συνεισφορά του! Το βιβλίο δεν είχε τον καιρό να το διαβάσει; Ή το διάβασε και το βρήκε καλό; Καθεμιά απ’ τις παραπάνω εκδοχές συνεπάγεται και αντίστοιχες ευθύνες! Και μιας και περί ευθυνών ο λόγος, το έργο επιδοτείται από την Εθνική Τράπεζα, και μάλιστα υπάρχει και σελίδα ολάκερη για το «ευ» και τη σημασία της «ευθύνης» και το «πρόγραμμα εταιρικής δράσης» της, «με ηθική και υλική υποστήριξη ενεργειών και δραστηριοτήτων κοινού οφέλους» κ.λπ. Ολ’ αυτά πώς συμβαδίζουν με την τυφλή επιχορήγηση τέτοιων τσαπατσουλογραφημάτων; Η Εθνική διαθέτει ένα Μορφωτικό Ίδρυμα με σπάνια επιτεύγματα στον εκδοτικό χώρο και δεν είχε έναν άνθρωπο να ελέγξει τι επιχορηγείται; Μήπως τα ηχηρά ονόματα οργανισμών και επιχειρήσεων με το αυτονόητο (όσο και αόριστο) κύρος τους θάμπωσαν τα κριτήρια;
Οι Αθηναίοι άρχοντες, υπεύθυνοι απέναντι στον Δήμο, δεν στεφανώνονταν αν δεν απέδιδαν πρώτα «ευθύνες» με τη λήξη της θητείας τους, αν δεν λογοδοτούσαν. Άρα το στεφάνι εδώ δεν θα ’πρεπε να έχει δοθεί!
Εκπρόσωπος της ιδεαλιστικής σχολής, ο Tarn ξέρει να χαράζει με καθαρές γραμμές τη μοναδική προσωπικότητα του μεγάλου στρατηλάτη, του ηγέτη, του πολιτικού, του οραματιστή του νέου κόσμου, ενίοτε και υπερβάλλοντας στον θαυμασμό του, μα δίχως ποτέ ν’ αλλοιώνει, να ενδίδει στον μύθο, να ξεπέφτει στο γαργαλιστικό κουτσομπολιό ή να μαγαρίζει άκριτα ό,τι μοιάζει άπιαστο με σημερινά μέτρα και σταθμά, όπως συνηθίζουν οι «μινιμαλιστές» στα χρόνια μας. Στυλίστας στο γράψιμο, δεν ξεχνάει ούτε στιγμή την αγγλική του ταυτότητα, διατηρεί άγρυπνη την κριτική ματιά του, κι ακόμα και στα λιγοστά που διαφωνείς, δεν μπορείς παρά να δεχτείς πως είναι εμπνευστικός χειραγωγός και μύστης.
Όμως το πρόβλημα δεν έγκειται στο τι λέει ο Tarn, αλλά τι θα διαβάσουν οι πολλοί, μικροί και ανώνυμοι Έλληνες ότι λέει ο Tarn! Γιατί, δυστυχώς, ο δαίμονας της προχειρότητας, της αγραμματοσύνης, της βιασύνης και της ανικανότητας έχει κάνει πάλι το θαύμα του. Έχει όμως τόσο πέσει το επίπεδο του αναγνωστικού κοινού, ώστε διαβάζουν, δεν καταλαβαίνουν και προχωράνε! Γυρίζουν σελίδα και δεν σταματάνε στην απορία τους. Αντιλαμβάνονται πως το ’χασαν το ένα, το άλλο, το παράλλο, πλην δεν ανησυχούν!.. Νομίζουν πως αν συνεχίσουν, θα πιάσουν ίσως την... «υπόθεση» παρακάτω. Ή καταντούν να πιστεύουν πως «υπάρχουν και μερικές άχρηστες λέξεις ή φράσεις σε κάθε σελίδα» — για παραγέμισμα προφανώς, όπως στις σχολικές εκθέσεις! Υποτάσσονται στην ιδέα πως τ’ «ακατανόητα» πρέπει να τα προσπερνάς σαν τους πίνακες αφηρημένης τέχνης σ’ ένα μουσείο, μη δείχνοντας καν την απαρέσκειά σου, μπας και φανείς εσύ μονάχα αδαής...
Εμείς, με τον τόμο του Αλέξανδρου στο χέρι, σταματήσαμε αρχή αρχή κιόλας, στη σελ. 35, όπου για την εκστρατεία στα Βαλκάνια λέγεται ότι: «κατέλαβε τον παραλιακό δρόμο ανατολικά από την Αμφίπολη, έριξε τη Ροδόπη και προχώρησε βόρεια»! Πώς όμως τον «κατέλαβε», αφού ανατολικά της Αμφίπολης βρίσκονταν οι Φίλιπποι και ο δρόμος, επομένως, ήταν εντός της μακεδονικής επικράτειας; Και παραπέρα: Πώς «ρίχνει» άραγε κανείς ένα βουνό; Με φτυάρια; Με δυναμίτες; Τι γράφει το πρωτότυπο; Πολύ απλά: «Πήρε τον δρόμο ανατολικά απ’ την Αμφίπολη και παρέκαμψε τη Ροδόπη» (took the road ... turned Rhodope).
Στην πολιορκία της Τύρου (σ. 66), που ’γινε ως γνωστόν απ’ τη θάλασσα, ο Αλέξανδρος εμφανίζεται σε κάποια επιχείρηση με πλοία «να ανακόπτει την πορεία δύο εκ των ταγμάτων (των Τυρίων) που επέστρεφαν»! Ποιων «ταγμάτων» όμως, αφού οι Τύριοι ήταν πάνω στο νησί τους και μόνον αν περπατούσαν σαν τον Χριστό στα κύματα θα μπορούσαν να στείλουν «τάγματα» κατά των Μακεδόνων; Τι γράφει ο έρμος ο Tarn; Ότι ο Αλέξανδρος «έπιασε δύο πλοία απ’ τη μοίρα του στόλου των Τυρίων που επέστρεφαν» (cut off two of the returning squadron)!
Αν όμως τόσο εύκολα γίνηκαν τα πλοία «τάγματα», είναι ν’ απορεί κανείς όταν στη σ. 72 εμφανίζεται ο Αλέξανδρος να επιλέγει το πεδίο της μάχης στα Γαυγάμηλα και να «λειαίνει όλα τα εμπόδια πριν από τη γραμμή του για να δώσει κάθε ευκαιρία στα άρματα»! Μα οι Έλληνες δεν διάλεξαν το πεδίο, οι Πέρσες το διάλεξαν κι εκείνοι λείαναν το έδαφος για τα δικά τους άρματα (οι Έλληνες δεν είχαν!) και ο Tarn σωστά τα γράφει όλα, μόνον που οι μεταφραστές έχασαν το υποκείμενο και τα φόρτωσαν στον Αλέξανδρο! Αλλά κι αν υπέθετε κανείς πως πρόκειται γι’ απλή αβλεψία κι εννοούνται οι Πέρσες, επέρχεται η τελική έκπληξη, μετά τη λείανση που ’καναν του πεδίου: «Έτσι η γραμμή τους αιχμαλωτίστηκε»! Δηλαδή προετοίμασαν το έδαφος οι δύσμοιροι και προκάλεσαν την αιχμαλωσία τους; Ή παρά τις προπαρασκευές αιχμαλωτίστηκαν; Ούτε το ’να, ούτε τ’ άλλο! Ο Tarn ξεκινάει με μια εξεζητημένη έκφραση (Their order of battle was subsequently captured), δηλαδή: «Ακολούθως (μετά τη λείανση του πεδίου), συγκροτήθηκε η περσική παράταξη μάχης» και προχωρεί σε απαρίθμηση των επιμέρους στρατευμάτων του Δαρείου. Για αιχμαλωσίες ούτε λέξη! Άλλα μαγείρεψε όμως η αχαλίνωτη φαντασία των μεταφραστών...
Στη σ. 92, διασκεδαστικότερα περιμένουν τον αναγνώστη: οι Μακεδόνες μπρος στον Ώξο ποταμό, μην έχοντας πλεούμενα ή γέφυρες, «πέρασαν πάνω από δέρματα γεμισμένα με άχυρα και δοκάρια»! Πώς μπορεί κανείς να περάσει πάνω από δέρματα δεν αναρωτήθηκαν οι συντάκτες της ελληνικής αυτής έκδοσης, ούτε πώς είναι δυνατόν να γεμίσει κανείς με ...δοκάρια τα δέρματα! Μόνος αρωγός και πάλι το αγγλικό κείμενο, όπου διαβάζουμε λογικότατα πως πέρασαν «ξαπλώνοντας πάνω σε δέρματα παραγεμισμένα μ’ άχυρο και κάνοντας κουπί»! (lying flat on skins stuffed with rushes and paddling.) Τα δοκάρια από πού προέκυψαν, ακόμα το ψάχνουμε!...
Μα, στοιχειώδης κοινός νους θα είχε προφυλάξει από απίστευτα λάθη που βγάζουν μάτι και στον πιο ανίδεο ακόμη, όπως στη σελ. 96, όπου ο Αλέξανδρος χαρακτηρίζεται «ο πρώτος γνωστός Ευρωπαίος που... εποφθαλμιούσε το πετρέλαιο» (στη θέση του απλούστατου: set eyes upon = «αντίκρισε»)! Ή στη σ. 129, όπου μαθαίνουμε πως ο Σπιταμένης, που πολέμησε τον Μεγαλέξανδρο, «είχε καταγωγή από τους Σελευκίδες βασιλιάδες», των οποίων, ωστόσο, η δυναστεία αρχίζει ως γνωστόν κάμποσα χρόνια αργότερα! (His blood continued in the line of the Seleucid kings έγραφε ο Tarn, αλλά πού μυαλό οι μεταφραστές!)
Τέλος, σαν έφτασε ο στρατηλάτης στους Ιχθυοφάγους, οι Έλληνες αντίκρισαν έναν «πληθυσμό της παλαιολιθικής εποχής, με ξύλινα σπαθιά»! Μα είναι δυνατόν ν’ αποδίδεται το: «wooden spear» ως «ξύλινα σπαθιά»; Ως και οι πρωτόγονοι το ξέρουν πως τα ξύλινα σπαθιά δεν κάνουν παρά για παιδικά παιχνίδια, ενώ οι ξύλινες λόγχες κάνουν και παρακάνουν τη δουλειά τους!
Περαιτέρω απαρίθμηση παρόμοιων τερατωδών λαθών περιττεύει. Διαβεβαιώνω και τον πιο δύσπιστο πως δίνεται μοναχά η κορυφή του παγόβουνου. Ενός παγόβουνου ασυνειδησίας, βαθύτατης άγνοιας και ασυγχώρητης αμέλειας. Οι μεταφραστές μιλάνε για «συντονισμό ετερογενούς μάζας δικαιωμάτων»(!), αποδίδουν την πορφύρα ως «μωβ βαφές», δεν έχουν ιδέα στρατιωτικής και ιστορικής ορολογίας και ονομάζουν τα στρατιωτικά σώματα ή φάλαγγες: «κολόνες», «στήλες», ή «σειρές»(!), αγνοούν το νόημα του ρήματος «detach» (=αποσπώ) και το μεταφράζουν ως «αποκόπτω» και δώσ’ του «αποκόπτω», με αποτέλεσμα ο Αλέξανδρος ν’ «αποκόπτει» διαρκώς τον Παρμενίωνα κι άλλους στρατηγούς του. Παρανοούν τα στοιχειώδη της πολεμικής τακτικής, οι Ελληνοβακτριανοί διαστρεβλώνονται ως «Γραικοβακτριανοί»(!) κ’ επιπλέον ο λόγος βρίθει άστοχων εκφράσεων, σολοικισμών και βαρβαρισμών, από κείνους που και οι σχολικές Γραμματικές σημειώνουν με μαύρα γράμματα ως παραδείγματα προς αποφυγήν!
Το μεγαλύτερο πανηγύρι, όπως αναμενόταν άλλωστε, βρίσκεται στις υποσημειώσεις: Γίνονται συνεχώς παραπομπές «στο Αρριανός» και «στο Διόδωρος», «στο Στράβων», διότι όλ’ αυτά είναι, ως γνωστόν, αμετάφραστα! [ΣημΝ: εννοεί εδώ «άκλιτα», παρακάτω είναι τα αμετάφραστα] («Το Αρριανός».) Αλλού, Έλληνες συγγραφείς και κείμενα, όπως το Λίνδιο Χρονικό, παρουσιάζονται με την αγγλική τους μεταμφίεση («Lindian Chronicle»), αλλού η Πολιτεία του Πλάτωνος και ο Πανηγυρικός του Ισοκράτη και συγγράμματα του Αριστοτέλη με λατινικούς τίτλους, αλλού υποσημειώσεις πετσοκόβονται ή και παραλείπονται ολάκερες κι αλλού πληροφορούμαστε ότι ο Πλούταρχος απηύθυνε κάποιο έργο του «κατά των στωικών και των ...περιπατητών»!!! Μάλλον όμως περιπατητές είν’ αυτοί που σκάρωσαν τέτοια προχειρογραφήματα...
Ύστερα απ’ όλα τούτα μοιάζει επουσιώδες ότι ο χάρτης του αγγλικού πρωτοτύπου ωμά παραλείφθηκε (κ’ έτσι κυκλοφορεί ένα βιβλίο για τον Μεγαλέξανδρο δίχως χάρτη των εκστρατειών του καν!) [ΣημΝ: Έχει δίκιο ο Στάντης: δείτε το χάρτη και θα καταλάβετε πόση δουλειά θέλει για να εξελληνιστεί], ενώ στη θέση του προστέθηκε ένα φωτογραφικό παράρτημα, μαζεμένο όπως όπως, με εικόνες ώς και από παιδικά βιβλία (!) και με λανθασμένες λεζάντες, όπου η εικόνα δείχνει, λ.χ., την αναρρίχηση του Μεγαλέξανδρου στην πόλη των Μαλλών και η λεζάντα μιλάει για την πολιορκία της Γάζας, ή αλλού παριστάνεται ο Αλέξανδρος να πίνει φάρμακο που του ’δωσε ο γιατρός του σαν αρρώστησε στην Ταρσό και ο υπότιτλος παραπλανά μιλώντας για ποτά στις γαμήλιες γιορτές του Φίλιππου στη Μακεδονία!
* * *
Στον τόμο προτάσσονται τα τρία βιογραφικά των συγγραφέων: του Tarn, του προλογίσαντος Μ. Χατζόπουλου και —το μεγαλύτερο— του Θ. Βερέμη, επιστημονικού συμβούλου της έκδοσης: καθηγητής και στο Πρίστον [sic] και στο Χάρβαρντ και στην Αθήνα και Karamanlis Professsor (!) στο Fletcher School of Law. Και πρόεδρος σε Ιδρύματα. Και πρόεδρος στο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας. Όμως εκτός από ένα σημείωμα, που δεν ξεπερνάει τη μισή σελίδα (και ούτε τον διπλάσιο αριθμό λέξεων απ’ το προαναφερθέν βιογραφικό) δεν είναι ορατή καμία άλλη συνεισφορά του! Το βιβλίο δεν είχε τον καιρό να το διαβάσει; Ή το διάβασε και το βρήκε καλό; Καθεμιά απ’ τις παραπάνω εκδοχές συνεπάγεται και αντίστοιχες ευθύνες! Και μιας και περί ευθυνών ο λόγος, το έργο επιδοτείται από την Εθνική Τράπεζα, και μάλιστα υπάρχει και σελίδα ολάκερη για το «ευ» και τη σημασία της «ευθύνης» και το «πρόγραμμα εταιρικής δράσης» της, «με ηθική και υλική υποστήριξη ενεργειών και δραστηριοτήτων κοινού οφέλους» κ.λπ. Ολ’ αυτά πώς συμβαδίζουν με την τυφλή επιχορήγηση τέτοιων τσαπατσουλογραφημάτων; Η Εθνική διαθέτει ένα Μορφωτικό Ίδρυμα με σπάνια επιτεύγματα στον εκδοτικό χώρο και δεν είχε έναν άνθρωπο να ελέγξει τι επιχορηγείται; Μήπως τα ηχηρά ονόματα οργανισμών και επιχειρήσεων με το αυτονόητο (όσο και αόριστο) κύρος τους θάμπωσαν τα κριτήρια;
Οι Αθηναίοι άρχοντες, υπεύθυνοι απέναντι στον Δήμο, δεν στεφανώνονταν αν δεν απέδιδαν πρώτα «ευθύνες» με τη λήξη της θητείας τους, αν δεν λογοδοτούσαν. Άρα το στεφάνι εδώ δεν θα ’πρεπε να έχει δοθεί!
