Κριτική μεταφράσεων: Ο Τζούλιαν Μπαρνς για τη νέα μετάφραση τής "Madame Bovary" στα αγγλικά

[newtonian]

Χαίρετε.
Μπορείτε να απολαύσετε εδώ

http://www.lrb.co.uk/v32/n22/julian-barnes/writers-writer-and-writers-writers-writer

μια εμπεριστατωμένη και ψύχραιμη κριτική του Julian Barnes για την τελευταία μετάφραση της Μαντάμ Μποβαρύ από την Lydia Davis. Οποία διαφορά με τις "κριτικές" που γράφονται στον τύπο για μεταφρασμένα λογοτεχνικά βιβλία στην καθ' ημάς Ανατολή!

 

[nickel]

Είμαι στη δεύτερη παράγραφο και νιώθω ήδη την ανάγκη να σε ευχαριστήσω! ;)

 

[newtonian]

Χαίρομαι για τη μεγάλη ανταπόκριση που είχε η ανάρτηση αυτού του νήματος.

 

[nickel]

Δεν θα σου πω ακριβώς να περιμένεις να πέσει το μήλο από τη μηλιά, newtonian, αλλά να περιμένεις. Εγώ που είμαι προκομμένος και όλα τα σφάζω όλα τα μαχαιρώνω, έχω μείνει στην τρίτη παράγραφο. Η χρησιμότητα μιας ανάρτησης δεν κρίνεται από τον αριθμό ή την ποιότητα των απαντήσεων ή των σχολίων (έχω ανοίξει νήματα του ενός μηνύματος πιο πολλές φορές απ' όσα φύλλα είχε ανοίξει η μάνα μου, που άνοιγε και συχνά).

 

[anef]

Εγώ έχω μείνει δυο παραγράφους πριν το τέλος :)
Αλλά θα το διαβάσω, πού θα πάει; (Αξίζει, όντως.)

 

[sarant]

Πολύ καλό ήταν το άρθρο, πάντως. Δεν θυμάμαι να έχω δει κάτι ανάλογο στα ελληνικά για μυθιστόρημα (Συγκρίσεις μεταφράσεων έχει κάνει κάμποσες ο Κοκόλης, αλλά για ποιήματα, που δεν είναι το ίδιο -και εκείνες ανήκαν πιο πολύ στη μεταφρασεολογία, ενώ εδώ έχουμε κριτική σε έντυπο).

 

[arberlis†]

Ευχαριστώ τον newtonian για την ανάρτηση του κειμένου του Τζούλιαν Μπαρνς. (Ο Μπαρνς, σημειωτέον, έχει μεταφράσει στα αγγλικά Αλφόνσο Ντωντέ και είναι μεγάλος φίλος της γαλλικής λογοτεχνίας.) Θα έλεγα ότι η κριτική του είναι υποδειγματική. Παράλληλα με την επισταμένη ανάγνωση της μετάφρασης έναντι του πρωτοτύπου, θέτει γενικότερα ερωτήματα αναφορικά με τη μετάφραση ενός κλασικού κειμένου σε μια σύγχρονη γλώσσα (όταν μάλιστα έχουν προηγηθεί άλλες δεκαπέντε μεταφράσεις). Δυστυχώς, δυστυχέστατα, η κριτική των μεταφράσεων όπως ασκείται στην Ελλάδα έχει πολύ δρόμο να διανύσει για να φτάσει σε τέτοιες νηφάλιες εκτιμήσεις. Υπάρχουν και κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις. Για παράδειγμα η πρόσφατη εμπεριστατωμένη κριτική της Μαρίας Παπαδήμα για τη μετάφραση των "Εκλάμψεων" του Ρεμπώ από τον Στρατή Πασχάλη, στο τελευταίο τεύχος της Athens Review of Books.
Συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όσους μεταφράζουν λογοτεχνία ή κρίνουν μεταφράσεις να διαβάσουν προσεκτικά το άρθρο του Μπαρνς. Είναι από τα κείμενα που διδάσκουν.

 

[nickel]

Λοιπόν, να ευχαριστήσω κι εγώ τον newtonian που μας έστειλε να το διαβάσουμε. Και, με την ευκαιρία, να ευχαριστήσουμε και κάθε φίλο που μέσα σ' αυτό τον κυκεώνα των πληροφοριών μάς βοηθάει να φτάσουμε σε κείμενα αξιόλογα — ακόμα κι αν ξεχνάμε να ευχαριστήσουμε κάθε φορά ή να σχολιάσουμε.

Θεωρώ ότι αυτό το άρθρο του Μπαρνς είναι από τα πιο αξιόλογα που έχω διαβάσει για την τέχνη της μετάφρασης. Παρότι απευθύνεται στους αναγνώστες μεταφρασμένων έργων (περισσότερο παρά στους αναγνώστες της συγκεκριμένης μετάφρασης) με σκοπό να τους εξοικειώσει με τα προβλήματα που συναντά ο μεταφραστής, είναι μια απολαυστική ανακεφαλαίωση ακόμα και για τον έμπειρο μεταφραστή, που έχει φάει και τη θεωρία με το κουτάλι. (Στενά προσωπικές οι απόψεις μου — ούτε έμπειρο θεωρώ τον εαυτό μου στο είδος της μετάφρασης που τον απασχολεί ούτε καλό γνώστη της θεωρίας.) Πάντως, καθώς διάβαζα το άρθρο και παρότι έφτανα στο τέλος, ακόμα και στις τελευταίες παραγράφους σκεφτόμουν: Μα και γι' αυτό θυμήθηκε να γράψει; Μα και για τούτο; Έμεινα με την εντύπωση ότι δεν άφησε πρόβλημα που να μην το φωτίσει, κατά κανόνα με μια φράση πυκνή και λακωνική, συχνά με πολύ εύστοχα παραδείγματα.

Θέλω να επιστρέψω στη συζήτηση με λεπτομέρειες, τώρα πρέπει να φύγω, αλλά: το κείμενο πρέπει να αξιοποιείται σε όλες τις σχολές μετάφρασης — είτε πριν από τη διδασκαλία της θεωρίας είτε μετά, δεν έχει σημασία.

 

[arberlis†]

Πέρα από τη σωστή αξιολόγηση του Nickel, ας σκεφτούμε το εξής. Ο Μπαρνς δεν είναι μεταφρασεολόγος, είναι κορυφαίος σύγχρονος μυθιστοριογράφος και, προφανώς, έχει δουλειά δική του να κάνει: να βγάζει νέο βιβλίο κάθε ένα-δυο χρόνια (όπως όλοι οι συνάδελφοί του ανταγωνιστές του, και όπως τον πιέζουν ο εκδότης του και ο ατζέντης του). Ωστόσο, όταν αποφασίζει να κάνει κριτική μιας μετάφρασης, στρώνεται κάτω και δουλεύει σκληρά. Αυτό είναι άλλο ένα μάθημα επαγγελματικής συνείδησης για μας.

 

[nickel]

Σε άλλη πιο βολική στιγμή θα ήθελα να καταθέσω κάποιες σκέψεις που έκανα διαβάζοντας τον Μπαρνς, αλλά με τρώει η ζήλια που αυτός τόσο άνετα και απερίφραστα, με μία φράση μέσα σε παρένθεση, ξεμπέρδεψε με τη σύγκριση δύο γλωσσών. Δεν έβγαλε καμιά μεζούρα να μετρά ποιανού είναι μεγαλύτερο το λεξιλόγιο· κατέθεσε απλώς την πληροφορία, σχεδόν σαν κοινότοπη πληροφορία, και προχώρησε.

Further, no two languages’ grammars match, and their vocabularies diverge (English having many more words and choices than French).

Για να είμαστε σίγουροι ότι δεν θα ψάχνουμε κάποια μέρα το κείμενο, το προσθέτω εδώ σε μορφή PDF.

 

[Themis†]

Να προσθέσω κι εγώ τις ευχαριστίες μου στον newtonian για το εξαιρετικό αυτό άρθρο. Αλλά υπάρχει κι εκείνο το "‘Translation is a strange business,’ Rutherford noted in his introduction, ‘which sensible people no doubt avoid.’"

 

[newtonian]

Να ευχαριστήσω κι εγώ για τη θετική ανταπόκριση που είχε η ανάρτηση του νήματος.

Τώρα, επειδή είμαι φύσει και θέσει γκρινιάρης, σε σχέση με όσα σχετλιαστικά έγραψα παραπάνω για την καθ' ήμάς Ανατολή, εφιστώ την προσοχή σας στο εξής δείγμα:
Σήμερα, στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, η κ. Αλεξάνδρα Δεληγιώργη, πανεπιστημιακός, παρουσιάζει εκτενώς το "Εμβατήριο του Ραντέτσκυ" του Joseph Roth που κυκλοφόρησε πέρυσι σε μετάφραση Μαρίας Αγγελίδου από τις Εκδόσεις Άγρα. Γράφει πολλά για το έργο και τίποτα απολύτως για τη μετάφραση, ωσάν να διάβασε το έργο στο πρωτότυπο (μολονότι στην αρχή, στην ταυτότητα του κρινόμενου βιβλίου, αναφέρεται η συγκεκριμένη μετάφραση). Σημειωτέον ότι πέρυσι κυκλοφόρησε σχεδόν ταυτόχρονα μετάφραση του ίδιου έργου (μεταφραστής Δημήτρης Δημοκίδης) από τις Εκδόσεις Ροές. Το ενδεδειγμένο ή και αυτονόητο θα ήταν η φιλόλογος-κριτικός να αναφερθεί και στις δύο μεταφράσεις, να τις συγκρίνει και να τις αξιολογήσει, όταν μάλιστα πρόκειται για κλασικό έργο. Αμ δε. Περιορίζεται σε γενικές πληροφορίες για την πλοκή του έργου κλπ., πληροφορίες που μπορεί άνετα να τις αλιεύσει κανείς από το διαδίκτυο, και αυτές και περισσότερες. Δυστυχώς δεν είναι το μόνο δείγμα ερασιτεχνισμού και απαξίωσης του μόχθου του μεταφραστή από όσους γράφουν για μεταφρασμένη λογοτεχνία στον τύπο. Αυτό είναι ο κανόνας. Αν πω Άει σιχτίρ, μη μου πείτε πάλι ότι βρίζω.
Συμπέρασμα: Η χρεωκοπία της χώρας δεν είναι μόνο οικονομική, είναι σε όλα τα μέτωπα και παντού. Δεν βλέπω πώς μπορούμε να βγούμε από την κρίση, κι αν ακόμη πάρουμε παράταση ή επιμήκυνση του χρέους.

 

[arberlis†]

Συμφωνώ και επαυξάνω. Έχω πολλά τέτοια δείγματα να αναφέρω, πλήρους αποσιώπησης του έργου που επιτέλεσε ή δεν επιτέλεσε ο μεταφραστής και απαξίωσης της προσπάθειας και του μόχθου του από τους δημοσιογραφούντες "κριτικούς". Αυτό που λέει ο newtonian, ότι γράφουν για το έργο ωσάν να αναφέρονται στο πρωτότυπο (ενώ διάβασαν τη μετάφραση) είναι κανόνας. Και κάτι άλλο: Όταν ο μεταφραστής έχει εισαγωγή ή επίμετρο, ο "κριτικός" παίρνει πολλά ή και τα πάντα από εκεί, χωρίς να αναφέρει την πηγή του, ή, στις σπάνιες φορές που αναφέρεται ("καθώς λέει ο μεταφραστής στην εισαγωγή του"), αναφέρεται σε ένα μόνο επιλεγμένο στοιχείο ενώ στην πραγματικότητα τα έχει πάρει όλα. Αυτά τα έχω υποστεί προσωπικά επί δεκαετίες. Θα πρότεινα να αντιδρούμε και να καταγγέλουμε τέτοιες περιπτώσεις. Τα δικαιώματά μας ως μεταφραστών δεν είναι μόνο οικονομικά, είναι πρωτίστως πνευματικά, και τα οικονομικά συνάπτονται με τα πνευματικά και εξαρτώνται από αυτά απολύτως. Καιρός είναι να αρχίσει μια δημόσια συζήτηση για αυτά τα θέματα, ειδάλλως είμαστε άξιοι της μοίρας μας. Αυτά συμβαίνουν μόνο στην Ελλάδα. Ποτέ δεν διάβασα σε αγγλικό ή αμερικανικό έντυπο κριτική για μεταφρασμένο λογοτεχνικό βιβλίο χωρίς εκτενή αναφορά στη μεταφραστική προσπάθεια, θετική είτε επιφυλακτική.

 

[anef]

Προς διαχειριστές: μήπως αυτό το νήμα θάβεται σ' αυτή την ενότητα; Πού θα ήταν πιο λογικό να μπουν οι κριτικές μεταφράσεων; Θα μπορούσαμε ίσως στο μέλλον να αναφέρουμε κι άλλες κριτικές που βρίσκουμε στον τύπο ή να αναφέρουμε π.χ. προλόγους ή σημειώματα των ίδιων των μεταφραστών από βιβλία, ώστε να μπορεί κανείς να ανατρέχει σ' αυτά πιο εύκολα. Ή ίσως να ανέβει τουλάχιστον το άρθρο στην ενότητα Translation των Άρθρων; Ήθελα να βρω το άλλο άρθρο που είχε ανεβάσει νομίζω πάλι ο newtonian για τη δημιουργικότητα στη μετάφραση, αλλά δεν θυμάμαι τίποτα τώρα. Γι' αυτό όλος αυτός ο προβληματισμός. :)

Ωραία, ευχαριστώ. Έτσι βρήκα και το άλλο άρθρο.

 

[agezerlis]

Πέρα από τη σωστή αξιολόγηση του Nickel, ας σκεφτούμε το εξής. Ο Μπαρνς δεν είναι μεταφρασεολόγος, είναι κορυφαίος σύγχρονος μυθιστοριογράφος και, προφανώς, έχει δουλειά δική του να κάνει: να βγάζει νέο βιβλίο κάθε ένα-δυο χρόνια (όπως όλοι οι συνάδελφοί του ανταγωνιστές του, και όπως τον πιέζουν ο εκδότης του και ο ατζέντης του). Ωστόσο, όταν αποφασίζει να κάνει κριτική μιας μετάφρασης, στρώνεται κάτω και δουλεύει σκληρά. Αυτό είναι άλλο ένα μάθημα επαγγελματικής συνείδησης για μας.

Μόλις τώρα κατάφερα να διαβάσω το κείμενο του Μπαρνς. Συμφωνώ με τους προλαλήσαντες ότι είναι αξιόλογο: αποτέλεσμα προσεκτικής δουλειάς αλλά και καλογραμμένο.

Ωστόσο, γράφω για να σημειώσω ότι o Μπαρνς δεν είναι υπεράνθρωπος: 2.5 δεκαετίες νωρίτερα έγραψε τον Παπαγάλο του Φλωμπέρ, οπότε το αντικείμενο προφανώς ανήκει στα αγαπημένα του.

Με άλλα λόγια, είναι π.χ. σαν τα κείμενα που γράφει ο John Banville (ή ο J. M. Coetzee) για τον Μπέκετ: δουλεμένα, αλλά δεν είναι συμπτωματικό το γεγονός ότι το αποτέλεσμα είναι πιο εντυπωσιακό όταν ξαναγυρνούν σε παρεμφερή θέματα ανά τα χρόνια.