Θεία - hala - خالة - خاله

[nikosl]

Στα αραβικά, τουρκικά και περσικά έχουμε διαφορετική λέξη για τη θεία από τη μεριά του πατέρα και για τη θεία από τη μεριά της μητέρας. Στα αραβικά η αδερφή της μητέρας λέγεται خالة (χάλα). Στα περσικά παρομοίως είναι خاله (χαλέ). Από ό,τι βλέπω στο wiktionary, την ίδια έννοια είχε και στα οθωμανικά τουρκικά η λέξη. Στα τουρκικά όμως η λέξη hala έχει την έννοια της αδερφής του πατέρα. Έχει συναντήσει κανείς καμιά εξήγηση γι'αυτή την παράξενη μετατόπιση;

 

[nickel]

Καλημέρα. Μέχρι να έρθει κάποιος που θα μπορεί να ξεμπερδέψει αυτόν το γόρδιο δεσμό, επιτρέψτε μου να αντιγράψω ένα κείμενο που ήταν διαφωτιστικό στην άγνοιά μου:

In English we do not have specific words to differentiate between maternal and paternal relations. An aunt is simply that, no matter which side of the family they are related to. But in Turkish family structure, as I have discovered, the exact nature of the relationship is of utmost importance and any inadvertent slips can cause hurt feelings as a misused title may be construed as an intended insult.
Shortly before our son was born, I asked my sister-in-law how she felt about becoming an aunt again. Unfortunately, my Turkish was not up to snuff (and still isn’t) and I used the word teyze rather than hala. Teyze denotes an aunt from the mother’s side, while hala is used for an aunt from the father’s side of the family. Drawing herself up to her full five-foot-three height and facing my six-foot frame towering over her, my sister-in-law made it very clear that she was not by any means a teyze. She was the hala and would always be just that. Her reaction was surprising, since to me an aunt is simply an aunt and no further delineation is needed. To her, however, this was a very important matter and she was very upset that I had inadvertently used the incorrect term in referring to her position within the family structure.

The words for the immediate family are fairly straightforward. Anne (mother), baba (father), kız çocuk (daughter), erkek çocuk (son), ağabey (older brother), abla (older sister), erkek kardeş (brother) and kız kardeş (sister). But, when referring to relations beyond the immediate familial circle, it gets a little more complicated for many foreigners.

On the maternal side there is anneanne (grandmother), dede (grandfather), teyze (aunt) and dayı (uncle). Added to those terms are indicators further related to family ties. Enişte (the maternal aunt’s husband), yenge (the uncle’s wife), yeğen (nephew or niece), and kuzen (cousin). Yeğen, kuzen and enişte are used for both maternal and paternal relatives. Yenge, also, does not just apply to a maternal link. It is also used to indicate a woman married to the brother on both the maternal and paternal side, as well as a foreign woman who has married into a Turkish family. When used by someone outside of the family, the term yenge is used to recognize the fact that a foreign woman has married into the larger family of Turks in general. On the paternal side there are just a couple more words to learn the correct usage for in order to avoid problems. On the father’s side there is: babaanne (grandmother), büyükbaba (grandfather), hala (aunt) and amca (uncle).

In addition to these expressions, there are more complicated ones to be added to the mix. Elti means sister-in-law and refers to the relationship between two brother’s wives. Baldız is another term for sister-in-law, but is only for use in reference to the wife’s sister while bacanak is the husband of the wife’s sister. The wife’s brother is kayınço, and the husband’s sister is görümce. Finally, the mother-in-law is kayınvalide or kaynana, and the father-in-law is kayınpeder or kaynata. Trying to learn all the different terms and when it is appropriate to use each one can make a foreigner throw their hands up in despair.

Just when you think you have titles and connections under control, there are more to be thrown into the pot. Children of close friends may refer to older people as teyze, amca, abla and abi. This denotes a close personal tie and is a sign of respect, even though there are no family connections. Shopkeepers will use these terms often.

Even in business transactions titles are used alongside names. It is common to hear the word hanım following a woman’s first name, as in Kathy Hanım. Bayan is also added sometimes to a woman’s first name, but usually before the name, as in Bayan Kathy. For men it is easier, as you will usually only hear the word bey added to the man’s first name, for example, Abdullah Bey.

One explanation about the use in Turkey of titles to indication relationships both inside and outside the family structure is that this practice is a hold-over from times before the surname law was enacted. Prior to 1934, Turks did not have surnames and so titles were a way of establishing a person’s place within the family unit, as well as their place in society. While the custom continues and is a way to show respect to others, it is an often confusing mine field for non-Turkish speakers to navigate. My sister-in-law was surprised when I explained that we do not have specific terminology denoting maternal and paternal ties. Eventually I was forgiven for my transgression of accidentally demoting her, in her eyes, from the status of belonging to the paternal side of the family to the possibly dubious grouping into the foreign contingent. It was a tricky way to learn about family relations.
http://www.turkeycentral.com/forum/index.php?/topic/1315-whos-who-in-turkish-families/​

Είμαι περήφανος γιατί διόρθωσα τον μπατζανάκη (τον είχε *banacak), αλλά δεν ξέρω αν έχει άλλα λάθη.

 

[Alexandra]

Baldız is another term for sister-in-law, but is only for use in reference to the wife’s sister while bacanak is the husband of the wife’s sister. The wife’s brother is kayınço, and the husband’s sister is görümce.

Για τον αγγλόφωνο θεωρούνται μπερδεμένα αυτά, ενώ για μας είναι μεταφραστικός γρίφος το brother-in-law και το sister-in-law. Είναι γαμπρός/νύφη ή κουνιάδος/κουνιάδα; Όταν πρόκειται για υπαρκτά πρόσωπα, καταφεύγω στην έρευνα για να βρω από το βιογραφικό τους την πραγματική συγγενική σχέση, αλλά όταν είναι φανταστικά πρόσωπα, το ρίχνω κορόνα-γράμματα, εφόσον δεν προκύπτει από καμιά άλλη αναφορά.

 

[nickel]

Πιστεύω ότι και για τους αγγλόφωνους αυτά αποτελούν έναν πραγματολογικό γρίφο. Σου συστήνουν κάποιον: «And here is my brother-in-law». Δεν μένει ένα ερωτηματικό στα μάτια σου; Είναι της γυναίκας του ο αδελφός; Είναι της αδελφής του ο άντρας; Είναι του αδελφού του ο άντρας; Οι σχέσεις πληθαίνουν ενώ οι λέξεις μένουν απελπιστικά μονοδιάστατες!

 

[nikosl]

Πάντως και το δικό μας γαμπρός έχει το ίδιο πρόβλημα. Δεν ξέρεις αν είναι άντρας της κόρης ή της αδερφής σου. Αντίστοιχα το νύφη.

 

[Farofylakas]

Φαντάζομαι πως υπάρχουν πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις στις διάφορες γλώσσες. Στα Ολλανδικά, για παράδειγμα, neef σημαίνει καί ανεψιός (γιος από αδέρφι) καί ξάδερφος (γιος από θείο ή θεία) και αντίστοιχα nicht σημαίνει ανεψιά αλλά και ξαδέρφη.

 

[SBE]

Αν κατάλαβα καλά, εκεί που υπάρχει διαφορά οι συγγενείς από τη μεριά της μάνας είναι κατώτεροι (ή και ανώτεροι) ιεραρχικά από τους συγγενείς από τη μεριά του πατέρα. Ενώ σ' εμάς όλοι οι θείοι κι οι θείες, παππούδες και γιαγιάδες κλπ είναι το ίδιο;
Από την άλλη, πάντα πρέπει να σκεφτώ τι είναι οι μπατζανάκηδες κι οι συννυφάδες ενώ οι γαμπροί κι οι νύφες άμα δεν αναφέρονται στον/ στην σύζυγο του παιδιού αυτουνού που μιλάει είναι κι αυτοί μπερδεμένοι.
Από την άλλη οι αγγλόφωνοι δουλεύουν με τη λογική ότι οι δυο οικογένειες γίνονται μία, οπότε όλοι είναι αδέρφια, όπως οι δηλώσεις πρόσφατα του πρίγκιπα Ερρίκου, αναφερόμενος στον αρραβώνα του αδερφού του, ότι χαίρεται που θα αποκτήσει νέα αδερφή. Καλή θεωρία, αλλά στην πράξη δεν εφαρμόζεται.

 

[Marinos]

Τώρα με πετύχατε χωρίς κανένα, μα κανένα από τα λεξικά μου, τι να πω. Ελπίζω να το θυμηθώ σε καμιά δεκαριά μέρες... (καλή χρονιά με την ευκαιρία!)

 

[nikosl]

Τώρα με πετύχατε χωρίς κανένα, μα κανένα από τα λεξικά μου, τι να πω. Ελπίζω να το θυμηθώ σε καμιά δεκαριά μέρες... (καλή χρονιά με την ευκαιρία!)

Υπομονή έχουμε μπόλικη.... Καλή χρονιά.

 

[Palavra]

The words for the immediate family are fairly straightforward. Anne (mother), baba (father), kız çocuk (daughter), erkek çocuk (son), ağabey (older brother), abla (older sister), erkek kardeş (brother) and kız kardeş (sister).

Μία διόρθωση: σωστά είναι τα ονόματα των παιδιών, αλλά πολύ επίσημα. Συνήθως χρησιμοποιείται το kız, kızım (κορίτσι/κόρη και κόρη μου) για τα κορίτσια και το oğul, oğlum (γιος και γιος μου) για τα αγόρια. Ίσως κάποιοι αναγνωρίζετε το oğlu των επιθέτων, που σημαίνει «ο γιος του» (π.χ. Papazoğlu, ο γιος του παπά).

Για το hala, αυτό εδώ το ετυμολογικό λεξικό λέει ότι χρησιμοποιείται έτσι μόνο στα τουρκικά. Δε βρίσκω πουθενά στο ίντερνετ να εξηγείται γιατί έγινε η αλλαγή της σημασίας (από αδερφή της μητέρας σε αδερφή του πατέρα), ωστόσο βρήκα εδώ ότι η λέξη ακόμα χρησιμοποιείται όπως και στα αραβικά σε κάποια μέρη της Τουρκίας.

The wife’s brother is kayınço,

Αυτό δεν το έχω ξανακούσει (αυτό όμως δε λέει και τίποτα, αφήστε που το έχει και το λεξικό), ωστόσο έχω ακούσει το kayınbirader για την ίδια χρήση.

Even in business transactions titles are used alongside names.

Duh! Στα αγγλικά δηλαδή δε λέμε mister;

It is common to hear the word hanım following a woman’s first name, as in Kathy Hanım. Bayan is also added sometimes to a woman’s first name, but usually before the name, as in Bayan Kathy. For men it is easier, as you will usually only hear the word bey added to the man’s first name, for example, Abdullah Bey.

Το ζεύγος bey - hanım ήταν τίτλοι της οθωμανικής αυτοκρατορίας, και σήμερα σημαίνουν μονάχα «κύριος» και «κυρία» αντίστοιχα. Στην προσπάθεια εκτουρκισμού της γλώσσας ωστόσο που ξεκίνησε περί τα 1928, δημιουργήθηκαν και τα bay - bayan («κύριος» και «κυρία» ομοίως), με σκοπό να αντικαταστήσουν τα πρώτα. Η προσπάθεια δεν έπιασε, και τώρα υπάρχουν και οι δύο τίτλοι, με τους δεύτερους να είναι ελάχιστα πιο σεβαστικοί από τους πρώτους.

(Νομίζω ότι έχω υλικό να γράψω σεντόνι, οπότε σταματάω εδώ, γιατί ήδη μαγάρισα αρκετά το νήμα του nikosl).

 

[Marinos]

Υπάρχει και η διαφορά ότι ο ένας τίτλος χρησιμοποιείται με μικρά και ο άλλος με επώνυμα. Το Bayan Kathy του παραδείγματος είναι λάθος, θα πεις ή Kathy Hanım ή ξέρω γω Bayan Brown (παρομοίως π.χ. Tayyip Bey / Bay Erdoğan).

 

[Palavra]

Πάντως, το χρησιμοποιούν και έτσι, το έχω ακούσει δηλαδή, αν και συμφωνώ με την παρατήρηση του Μαρίνου. Επίσης, το χρησιμοποιούν και ως προσφώνηση, μου έχει τύχει δηλαδή να με φωνάξει ο λουκουμάς bayan αντί για, π.χ., hanımefendi ή κάτι άλλο.

 

[Zazula]

Δεν έχω απάντηση για το κεντρικό ερώτημα του nikosl, αλλά επειδή αναφερθήκαμε στη διαφοροποίηση των θείων και θειών:

• θεία (αδελφή τού πατέρα) = πατραδέλφη (διαλεκτικά χρησιμοποιείται η άμια, η οποία αρχικά ήταν η πατραδέλφη και σήμερα 1. η θεία, 2. η γιαγιά, 3. η γριά)
• θεία (αδελφή τής μητέρας) = μητραδέλφη
• θείος (αδελφός τού πατέρα) = πατράδελφος, πατρόθειος
• θείος (αδελφός τής μητέρας) = μητράδελφος, μητρόθειος

Και η διαφοροποίηση των κουνιάδων και κουνιάδων:

• κουνιάδα (αδελφή τού συζύγου) = ανδραδέλφη
• κουνιάδα (αδελφή τής συζύγου) = γυναικαδέλφη
• κουνιάδος (αδελφός τού συζύγου) = ανδράδελφος
• κουνιάδος (αδελφός τής συζύγου) = γυναικάδελφος

Για τη θέση τού τόνου (παροξύτονα τα θηλυκά, προπαροξύτονα τα αρσενικά) να θυμάστε τα εξαδέλφη / εξάδελφος.

 

[drsiebenmal]

Από συνέντευξη του νέου ποδοσφαιρικού αστεριού του Ολυμπιακού, του Αγγλοτουρκοκύπριου Κόλιν Καζίμ Ρίτσαρντς:

Έχω αντιμετωπίσει πολλά εμπόδια. Όταν ήμουν τριών ετών έχασα τον ένα μου αδελφό ο οποίος ήταν μόλις 8 μηνών. Επίσης, από τα 16 μέχρι και τα 21 κάθε χρόνο πέθαινε και από ένας ξαδερφός μου. Από την πλευρά του πατέρα μου έχω 36 ξαδέρφια και περίπου το ίδιο και από την πλευρά της μαμάς. Είμαστε δε όλοι περίπου στην ίδια ηλικία. Έξι-εφτά από εμάς τα αγόρια ήμασταν και στην ίδια χρονιά στο σχολείο. Ο ένας από τους ξαδέρφους μου λοιπόν πέθανε από έμφραγμα στο γήπεδο ενώ έπαιζε ποδόσφαιρο, ήταν μόλις 16. Ένας άλλος στο μπάνιο από ανεύρυσμα, 20 ετών και ένας τρίτος επειδή κάποιος του πείραξε το ποτό του σε ένα μπαρ ένα βράδυ, έτσι, χωρίς λόγο.

Είναι να μη χρειάζεσαι ιδιαίτερα συστήματα αναφοράς μετά;

 

[pidyo]

του Αγγλοτουρκοκύπριου Κόλιν Καζίμ Ρίτσαρντς

Αγγλοαντιγκουατουρκοκυπριοτούρκου: μπαμπάς από την Αντίγκουα, μαμά τουρκοκύπρια, γεννηθείς στην Αγγλία, Τούρκος διεθνής. Ακόμα και με το όνομά του μπάχαλο έγινε: τον δήλωσε ως Κόλιν-Καζίμ Ρίτσαρντς ο μπαμπάς, έγινε λάθος στο ληξιαρχείο και έβαλαν το Καζίμ ως δεύτερο επίθετο αντί για δεύτερο όνομα, οπότε έγινε Κόλιν Καζίμ-Ρίτσαρντς, έγινε Καζίμ Καζίμ στην Τουρκία, δήλωνε Τούρκος εκεί, εδώ δηλώνει Άγγλος, η φανέλα του γράφει C. Kazim R., τα πάντα όλα το 'να τ' άλλο.

 

[Palavra]

Μα ναι, αφού το kuzen, ξάδερφος, είναι μάλλον αστικής χρήσης και όχι και πολύ ξεκάθαρο, μιας και είναι δάνειο από τα γαλλικά. Για πιο συγκεκριμένα, λένε dayımın oğlu (ο γιος του θείου μου που είναι αδερφός της μάνας μου), ή halamın kızı (η κόρη της θείας μου που είναι αδερφή του πατέρα μου) κτλ.