Η μοίρα του Καντιμήρη

[pidyo]

Ένα όχι πολύ σπάνιο ελληνικό επίθετο είναι Καντιμοίρης (ξέρω δυο ποδοσφαιριστές κι έναν μπάρμαν), γραμμένο έτσι, με -οι- που παραπέμπει στη μοίρα. Το επίθετο όμως δεν έχει καμιά σχέση με τη μοίρα, αλλά προφανώς προέρχεται από το όνομα του Δημητρίου Καντιμήρη, ή Ντιμίτριε Καντεμίρ ή Ντμίτρι Καντεμίρ, ή Ντιμίτρι Καντεμίρογλου, ανάλογα με τη γλώσσα των σημερινών εθνών που τον διεκδικούν ακόμη (αυτόν τον Μολδαβό, μεγαλωμένο με κλασική ελληνική παιδεία, έναν από τους καλύτερους πρώιμους ειδικούς της οθωμανικής ιστορίας και μουσικής, που κατέφυγε και σταδιοδρόμησε τελικά στη Ρωσία) όπως διαπίστωσα στα σχόλια του βίντεο που θ’ ανεβάσω οσονούπω.

Το 1698 δημοσίευσε στο Ιάσι το Kitâbu ‘Ilmi’l-Mûsikí alâ Vechi’l-Hurûfât, με καταγραφή οθωμανικής μουσικής (μ' όλα τα ρεύματα που συνέθεσαν την πολίτικη υψηλή μουσική) και δικές του συνθέσεις. Με βάση τις παρτιτούρες του έχουν γίνει διάφορες ηχογραφήσεις, με πιθανόν σημαντικότερη αυτή του συνόλου Hespèrion XXI, το 2009.

Περιεχόμενα:

0.00 1. Taksim (kanun, vièle, oud, kemence et tanbur) Improvisation
3:02 2. Der makām-ı ‘Uzzâl uşūleş Devr-i kebīr - Mss. Dimitri Cantemir (118) Anonym (ancien)
6:20 3. Los Paxaricos (Isaac Levy I.59) – Maciço de Rosas (I.Levy III.41) Sépharade (Turquie)
11:51 4. Taksim (Kanun) Improvisation
13:40 5. Der makām-ı Muhayyer uşūleş Muhammes (Mss. D.Cantemir 285) Kantemiroğlu
19:09 6. Chant et danse (2 duduk et percussion) Tradition arménienne
23:30 7. Taksim (oud) Improvisation
24:58 8. Der makām-ı Hüseynī Semâ’î (Mss. D.Cantemir 268) Baba Mest
33:25 9. El amor yo no savia (Isaac Levy II.80) Sépharade (Esmirna)
38:00 10. Taksim (lira) Improvisation
39:40 11. Der makām-ı Şūri Semâ’î (Mss. D.Cantemir 256) Anonyme (ancien)
43:26 12. Lamento: Ene Sarére (2 duduk) Barde Ashot (Arménien)
46:20 13. Madre de la gracia (Isaac Levy III.29) Sépharade (Turquie)
49:42 14. Taksim (kanun, tanbur, santur et oud) Improvisation
51:14 15. Der makām-ı [Hüseynī] uşūleş Çenber (Mss. D.Cantemir 96) Edirne’li Ahmed
54:07 16. Taksim (kemancha) et Makam «Esmkhetiet-Yis kou ghimeten-Tchim guichi» Barde Sayat Nova (Arménien)
1:02:09 17. Taksim (kanun, tanbur et oud) Improvisation
1:03:52 18. Der makām-ı ‘Uzzâl uşūleş Berevsan (Mss. D.Cantemir 148) ‘Alí H[SUP]w[/SUP]äce (Ali Hoca)
1:07:25 19. Venturoso Mançevo (Isaac Levy II.58) Sépharade (Esmirna)
1:12:28 20. Taksim (kemence, kanun, oud et tanbur) Improvisation
1:15:39 21. Der makām-ı Hüseynī Sakīl-i Ağa Rıżā (Mss. D. Cantemir 89) Anonyme (ancien)

 

[hellex]

Χαρούμενη και πιό Δημιουργική Χρονιά για όλους μας.
Τον μυράνανε οι μοίρες, τον Καντημήρη, με ταλέντο. Το σαντούρι, με το χαρακτηριστικό του ήχο, διαπεραστικό στη ψυχή, μπορεί να θεωρηθεί αποτέλεσμα της ελληνικής του παιδείας;
Πάντως, μύρανες το πρωϊνό μου, της νέας χρονιάς με μελωδίες από την Πόλη και με τις παιδικές μου αμφιβολίες, περί ορθογραφίας και όχι μόνο, που ευτυχώς με προβληματίζουν ακόμη και σήμερα.

 

[Earion]

Προσωπογραφία του Δημητρίου Καντεμίρη, από ανώνυμο ζωγράφο
(αποδίδεται στον Jean-Baptiste van Mour, 1671-1737).
Προέλευση : Μουσείο Καλών Τεχνών της Ρουέν

Ο υιός του Κωνσταντίνου βοεβόδα του Καντεμίρη, ο και αδελφός του Αντιόχου, Δημήτριος δηλαδή ο Καντεμίρης, εγεννήθη έτει σωτηρίω 1673, Οκτωβρίου κστ΄, όντος εισέτι του πατρός αυτού σερδάρη. Ηγεμόνευσας δε Κωνσταντίνος ο Καντεμίρης Μολδαβίας έτει 1684, και έχων τον υιόν του Αντίοχον όμηρον εις την Κωνσταντινούπολιν, ... έπεμψε μετά τρία έτη τον Δημήτριον εις τον τόπον του, διά να έλθει ο Αντίοχος εις το Γιάσι να τον ιδεί ο πατήρ του, έτει 1687. Ο Μπραγκοβάνος, εχθρός του Καντεμίρη, παρέδωκε τη οθωμανική αυλή ότι ο Δημήτριος ουκ έστιν υιός του Κωνσταντίνου Καντεμίρη, αλλ’ άλλος νέος πλαστός, σταλείς παρά του Καντεμίρη διά να απατήσει την βασιλείαν και να λυτρώσει εκείθεν τον γνήσιόν του υιόν Αντίοχον. Μεταπεμψάμενος ουν τον Δημήτριον ο βεζίρης και ιδών, έγνω την αλήθειαν.

Όθεν, διατρίβων εν τη Κωνσταντινουπόλει ο Δημήτριος μέχρις έτους 1691, εγκύπτει τη σπουδή της τουρκικής γλώττης επί μήνας οκτώ και της μουσικής διδάσκεται τα φιλοσοφικά παρά του Ιακώβου, του και Γιακουμή, του Μοραΐτου, διδασκάλου της εν Κωνσταντινουπόλει Φιλοσοφικής Σχολής, και την φιλοσοφίαν κατά το σύστημα του Θαλή, και παρά του Μελετίου του Άρτης είτα και Αθηνών μητροπολίτου, και τας πρώτας αρχάς της φιλοσοφίας παρά Ιερεμίου του Κακαβέλα μοναχού του Κρητός και ιεροκήρυκος του Οικουμενικού Θρόνου. Κτίζει παλάτιον ... παρά τη εκκλησία του Μουχλίου, το οποίον είχεν αρχίσει πρώτον ο πενθερός του Σερμπάν βόδας ο Καντακουζηνός να οικοδομήσει· και αφού εξωδίασε 35 χιλιάδας γρόσια εις την οικοδομήν, εμποδίσθη η οικοδομή, με το να έβλεπε μέσα εις το Σεράι, το λεγόμενον Αϊναλί Καβάκι και Τερσανά σεράι. Αλλ’ ο Δημήτριος Καντεμίρης, με το μέσον του επιτρόπου Αλή πασά, έλαβεν άδειαν παρά του σουλτάν Αχμέτη του Τετάρτου και ετελείωσε την οικοδομήν με τους μπαχτσέδες του, και μόλις τελειώσας εβιάσθη να το αφήσει, γενόμενος ηγεμών της Μολδαβίας.

Αλλά μάλλον πάντων επαιδεύθη τα μουσικά, έτη 15 σχολάσας αυτοίς, από διαφόρους διδασκάλους χανεντέδες και σαζεντέδες. Και σαζεντέδες μεν ήσαν ο Χαφίζ Κιομούρ, ο Μπουχουρτζόγλους Μεμής αγάς, ο Κιουτσούκ Μουεζίν, και ο Τεσπιχιτζή Εμίρ· χανεντέδες δε ήσαν ο Κιεμανή Αχμέτ, ο χριστιανός Αγγελής, ο Εβραίος Τσελεμπόσης, ο δερβίς Οσμάνης, ο Κουρσουντζόγλους, ο Τεστζόγλους Σενέκ Μεχμέτης, ο Μπαρντακτσή Μεχμέτ τσελεμπής, και ο Καμπός Μεχμέτ αγάς. Πάντες ούτοι ήσαν μαθηταί του Οσμάν εφένδη, όστις την μουσικήν εξίτηλον ούσαν ήδη ανενεώσατο επί του σουλτάν Μεχεμέτη του Τετάρτου και εις μεγάλην ακμήν παρήγαγε, λαβών τας αρχάς παρά του Χουσεΐνη.

Ο δε Δημήτριος Καντεμίρης ουτωσί προέκοψε κατά την μουσικήν ώστε και την θεωρίαν και την πράξιν αυτής πολλοίς άλλοις παρέδωκε, εν οις και Ευπραγιώτης Ραλλάκης και Νταούτ Ισμαήλ εφένδης, θησαυροφύλαξ της βασιλείας, και ο χαζναντάρης αυτού Λατίφ μπέης, και συνέθετο πρώτος σημεία εις την τουρκικήν μουσικήν διά την κατάληψιν και συνέχειαν των ήχων· την οποίαν μέθοδον οι Τούρκοι ουκ εγίνωσκον και ο Καντεμίρης εφεύρεν. Συνέθετο τουρκιστί και υπόμνημα περί της μουσικής και αφιερώσατο τω σουλτάν Αχμέτη τω Τετάρτω, δι’ ού αποδεικνύεται ότι η μουσική των Τούρκων είναι εντελεστέρα της εν τη Ευρώπη κατά τα μέτρα και κατά την αναλογίαν των φωνών, αλλά τοσούτον δύσκολος κατά την κατάληψιν, ώστε οπου μόλις ευρίσκονται τρεις ή τέσσαρες άνθρωποι εις όλην την Κωνσταντινούπολιν οπου να γνωρίζουν εις βάθος τας αρχάς και τας ηδύτητας της τέχνης αυτής εν τοσούτοις εν αυτή μουσικοίς.

Είναι δυσκολοτάτη εις την μουσικήν των Τουρκών η κατάληψις όλων των μερών των κατά τους ήχους, οπου οι Άραβες ονομάζουν τερκίπ. Ο Χοτζά Μουσικάρ με τον Πτολεμαίον λέγει ότι αναρίθμητα εισί τα τοιαύτα μέρη και η σύνθεσις των φωνών απέραντος. Οι Οθωμανοί κατ’ αρχάς ήσαν αδόκιμοι ενόσω οι βασιλείς αυτών δεν εσυλλογίζοντο άλλο τι ει μη την έκτασιν των συνόρων της βασιλείας των. Αλλά τούτου γενομένου, αι τέχναι, καρπός συνήθης της ειρήνης, εφάνησαν αρεσταί εις αυτούς, και η χρηστοήθεια την σήμερον εις τους περισσοτέρους αυτών ούτως επικρατεί, ώστε να μη φαίνεται ουδέν σημείον της παλαιάς αυτών αμαθείας. Συνέθετο δε ο Δημήτριος πολλά συνθέματα μουσικά, οίον πεστρέφια και πεστάδες, μέχρι τούδε παρά Τούρκοις πολλού τιμώμενα. ...

Τω δε έτει 1693, θανόντος του ηγεμόνος και πατρός του ... και γενομένης εκλογής υπέρ αυτού διά την ηγεμονίαν και αποτυχούσης, ήλθεν εις την Κωνσταντινούπολιν και συνώκει συν τω αδελφώ Αντιόχω ... Γίνεται ο αδελφός του ηγεμών της Μολδαβίας έτει 1700· απέρχεται συν αυτώ εις το Γιάσι, λαμβάνει εις γυναίκα την Κασσάνδρα, θυγατέρα του Σερμπάν βόδα του Καντακουζηνού, ηγεμόνος ποτέ της Βλαχίας. Εξούται μετά μικρόν ο Αντίοχος της ηγεμονίας και έρχεται πάλιν ο Δημήτριος ... Και λέγουν αυτώ ότι ενόσω αυθεντεύει εις την Μολδαβίαν δεν θέλει πληρώσει ούτε πεσκέσι ουδ’ άλλην τινά τελεσφορίαν ... Μόλις έφθασεν εις την Μολδαβίαν, τον γράφει ο κεχαγιάς ... να στείλει το πεσκέσι ... τω βεζίρη. Αγανακτήσας ο Δημήτριος επί τούτω, αποφασίζει να προσηλωθεί τω Πέτρω. Αφού ανεχώρησεν εις την Μοσκοβίαν με τον Πέτρον, τα σπίτια του εδημεύθησαν και τα έγγραφα και βιβλία του έλαβεν ο μέγας ερμηνεύς Ιωάννης ο Μαυροκορδάτος.

Αθανασίου Κομνηνού Υψηλάντου Εκκλησιαστικών τε και πολιτικών των εις δώδεκα, το δωδέκατον και τελευταίον, εκλογαί. Εκδίδοντος αρχιμ. Γερμανού Αφθονίδου Σιναΐτου. Εν Κωνσταντινουπόλει: Τυπογρ. Ι. Α. Βρετού, 1870, σ. 183-185.

 

[sarant]

Tι ωραίο!

Καλή χρονιά με τέτοια άρθρα!

 

[Marinos]

Αυτό που ξεχνάει να γράψει ο Αθανάσιος Κομνηνός Υψηλάντης (#3) είναι ότι έχει αντιγράψει μεγάλο μέρος (ακόμα και τυπογραφικά λάθη!) του δικού του έργου (Τα μετά την Άλωσιν) από τη μνημειώδη ιστορία του Καντεμίρ, βασική πηγή της ευρωπαϊκής οθωμανολογίας για πάνω από έναν αιώνα (μέχρι να την υποσκελίσει εκείνη του βαρόνου Χάμμερ-Πούργκσταλ)... Ολόκληρη εδώ: https://books.google.gr/books?id=q3NUAAAAYAAJ&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false

Καλή χρονιά!

 

[Earion]

Πείτε μου οι τουρκομαθείς: εκεί στα περιεχόμενα του σιντί, στο 18, που γράφουν ‘Alí H^äce (Ali Hoca) αυτό το H^äce μάλλον είναι τυπογραφικό λάθος, ε;

 

[Marinos]

Λοιπόν, το ^ είναι σχεδόν τυπογραφικό λάθος, δηλαδή είναι εκθέτης. Αυτό το Η με ένα μικρό a σαν εκθέτη είναι το περσικό khwa που προφέρεται kha (δηλαδή χα). Παράδειγμα, η Χωρεσμία που κατά τους Αγγλοσάξονες γράφεται Khwarezm ενώ προφέρεται Χαρέζμ. Χατζέ είναι η περσική μορφή της λέξης, που στα τουρκικά εξελίχθηκε σε χότζα.

 

[Marinos]

Λοιπόν, το ^ είναι σχεδόν τυπογραφικό λάθος, δηλαδή είναι εκθέτης. Αυτό το Η με ένα μικρό a σαν εκθέτη είναι το περσικό khwa που προφέρεται kha (δηλαδή χα). Παράδειγμα, η Χωρεσμία που κατά τους Αγγλοσάξονες γράφεται Khwarezm ενώ προφέρεται Χαρέζμ. Χατζέ είναι η περσική μορφή της λέξης, που στα τουρκικά εξελίχθηκε σε χότζα.

Βλακεία έγραψα παραπάνω. Το σωστό είναι Η (ή Kh) με εκθέτη το w, και μετά κανονικό a και ό,τι ακολουθεί (παράδειγμα).

 

[Earion]

Ωραία. Διευθετήθηκε.