Ο κρητικός πάπας Αλέξανδρος
Τις προάλλες άκουσα τον
Δημήτρη Καμπουράκη («Δ.Κ.») να αφηγείται στην εκπομπή του Βήμα FM «Μια σταγόνα ιστορία», με τον συναρπαστικό τρόπο του, τη μυθιστορηματική ιστορία ενός φτωχόπαιδου από τη Σητεία που έφτασε, την εποχή της Βενετοκρατίας, να γίνει σπουδαίος θεολόγος της Καθολικής εκκλησίας και, μάλιστα, να εκλεγεί πάπας με το όνομα Αλέξανδρος Ε’ από μια μεγάλη σύνοδο της Δυτικής εκκλησίας που είχε σκοπό να κλείσει την ιστορία με τους αντιμαχόμενους πάπες στη Ρώμη και στην Αβινιόν, οι οποίοι παραιτήθηκαν, και να επανενώσει τον καθολικισμό. Ο Δ.Κ. έκλεισε την αφήγηση λέγοντας ότι δυστυχώς ο Αλέξανδρος Ε’ πέθανε μετά από έναν χρόνο και δεν μπόρεσε να προσφέρει όσα θα μπορούσε, ίσως και μια καλύτερη επικοινωνία με το Βυζάντιο και γιατί όχι, μια άλλη ιστορική εξέλιξη. Μπορείτε να ακούσετε την εκπομπή ονλάιν (
αρχείο mp3).
Ομολογώ ότι έμεινα άφωνος. Δεν είχα ιδέα. Δεν είχα ξανακούσει τίποτε σχετικό. Επομένως, έσπευσα στη
Wikipedia για περισσότερες πληροφορίες. Και εκεί άρχισαν τα όργανα...
Υπήρχαν πολλά στοιχεία που συμφωνούν με την αφήγηση του ΔΚ, αλλά και κάποια που δεν ταίριαζαν. Ναι· ο Πέτρος Φίλαργος ή Φιλάργης καταγόταν από την Κρήτη και αναφερόταν συνήθως ως Πιέτρο ντι Κάντια. Ναι, η θητεία του διήρκεσε μόνο έντεκα μήνες και μάλιστα, λέγεται ότι δολοφονήθηκε από τον διάδοχό του. Ναι, εκλέχτηκε από τη Σύνοδο της Πίζας το 1409, αλλά δεν ήταν όμως γενικής αποδοχής, καθώς οι άλλοι δύο πάπες, της Ρώμης και της Αβινιόν δεν τον αναγνώρισαν. Στην ουσία, αποτέλεσε μαζί με τον διάδοχό του μια τρίτη σειρά, δύο παπών, της Πίζας, που θεωρήθηκαν αντίπαπες από τη Σύνοδο της Κωνσταντίας το 1418. Από την άλλη, ο επόμενος πάπας που πήρε το όνομα Αλέξανδρος, ο Ροδρίγο Βοργίας, αριθμήθηκε ως
Αλέξανδρος Στ'.
Όταν έχεις δύο διαφορετικές αφηγήσεις, ψάχνεις και για άλλα στοιχεία. Η
Θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα 1963 (τ. 2, σελ. 127) αφηγείται, πάνω κάτω, ό,τι και η Wikipedia. Ορίστε και το σχετικό λήμμα:
Ως πάπα δεν τον αναφέρει ούτε η Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (εδώ το
σχετικό λήμμα), που περιγράφει όμως τις ελπίδες που δημιούργησε η εκλογή του και την απογοήτευση από τη σύντομη θητεία του. Επιπλέον, εδώ συναντάμε μια τρίτη εκδοχή:
Whether or not Alexander was a true pope is a question which canonists and historians of the Schism still discuss. The Church has not pronounced a definite opinion nor is it at all likely that she will. The Roman "Gerarchia Cattolica", not an authoritative work, which prior to 1906 contained a chronological list of the popes, designated Alexander V as the 211th pope, succeeding Gregory XII, resigned.
Ωραίο, έτσι; Τουλάχιστον ήταν Έλληνας από την Κρήτη, ο πρώτος ελληνικής καταγωγής πάπας από τα χρόνια του Μεσαίωνα. Σε αυτό συμφωνούν όλοι. Όλοι;
Όχι ακριβώς. Σε
αυτήν εδώ τη διαδικτυακή έκδοση της Καθολικής Εγκυκλοπαίδειας, περιλαμβάνεται το εξής σημείωμα του εκδότη:
Editor's Note: A New Advent reader offers this information on Pope Alexander V: "Pope Alexander V was not born in the Island of Crete, which at that time bore the Venetian name of "Candia." He was born in the hamlet of Candia in Lomellina, south of Novara, which exists today in the Italian region of Piedmont, but at that time part of the Duchy of Milan. He was a Crusinallo from the Counts Crusinallo. Crusinallo is today a suburb of Omegna on the northern shore of Lake Orta, which is north of Novara. In the enclosed convent on the Island of S. Giulio, on Lake Orta, there is a fresco depicting Pope Alexander V enthroned, accompanied by the coat of arms of the Crusinallos and encircled by a Latin inscription which describes him as Pope Alexander V of the Crusinallo family."
Όπως θα διαπιστώσει εύκολα ο φιλομαθής και περίεργος αναγνώστης με ένα μόνο κλικ, το βικιπαιδικό λήμμα αναφέρει στα ένδοξα τέκνα της σημερινής κοινότητας τον αντίπαπα Αλέξανδρο Ε’...
Οπότε; Οπότε τίποτε. :) Δεν θα περιμένατε βέβαια να στείλει η Λεξιλογία ερευνητή στο περίκλειστο μοναστήρι στη λίμνη Όρτα, για να ελέγξει με τα μάτια του τον πιο πάνω ισχυρισμό. Προσωπικά, θα αρκεστώ στην ιστορία του φτωχόπαιδου από την ενετοκρατούμενη Κρήτη κι ας λέει το ξυράφι του Όκαμ ότι πιο πιθανό θα ήταν να κατάγεται ένας σπουδαίος θεολόγος που έγινε και πάπας ή αντίπαπας από ένα χωριό 50 χιλιόμετρα έξω από την Παβία, στην καρδία της Λομβαρδίας. Από την άλλη, πάλι...
Ευχαριστώ τους συλλεξιλόγους Bernardina, nickel και Rogerios για τη βοήθειά τους σε αυτή τη μικρή έρευνα.
