Όπως όλοι ξέρουμε, ένα λογοπαίγνιο μπορεί να γίνει ο εφιάλτης του μεταφραστή. Μερικές φορές η λύση μπορεί να είναι σχετικά απλή, ενώ άλλες φορές απλά δεν υπάρχει. Για παράδειγμα, ο Άντον Χερτ της ελληνικής μετάφρασης του Τομ Ριντλ, ήταν φιάσκο διπλής κατεύθυνσης (περισσότερα ο Σαραντάκος, εδώ). Θα μπορούσε να αποδοθεί είτε το λογοπαίγνιο με το Riddle και να αλλάξει το όνομα του ήρωα είτε ο αναγραμματισμός, με διατήρηση του ονόματος. Τελικά επιλέχθηκε να μην γίνει τίποτα απ' τα δυο.
Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις που είναι φύσει αδύνατον να μεταφερθεί ένα λογοπαίγνιο και μια τέτοια περίπτωση θέλω να παρουσιάσω. Για να προλογίσω λίγο, το λογοπαίγνιο βρίσκεται σε μια ιστορία κόμικς του Ντίσνεϋ, από το πενάκι του Ντον Ρόσα, με ήρωες τον Σκρουτζ και τα ανίψια του. Η ιστορία αυτή δημοσιεύθηκε το 1988, με τίτλο "His Fortune on the Rocks", προφανώς λογοπαίγνιο με το "on the rocks" που σημαίνει "με πάγο". Ο τίτλος που δόθηκε στα ελληνικά (Κόμιξ, τ. 192, 2004) είναι "Το Χρήμα Πάει στα Βουνά", μια απόδοση που είναι καλή, αν και θα προτιμούσα κάτι σε "Τύχη Βουνό" (σημ.: η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα βουνό, όπου οι ήρωες έχουν πάει για να αναζητήσουν πολύτιμα πετρώματα).
Το λογοπαίγνιο που θέλω να εστιάσω, βρίσκεται στην σελίδα 10:
Είναι κάτι παραπάνω από εμφανές ότι αυτό το λογοπαίγνιο δεν μεταφράζεται, γιατί βασίζεται στην ηχητική ταύτιση των λέξεων gneiss-nice· ζεύγος που στα ελληνικά είναι γνεύσιος-ωραίο. Τι έκανε λοιπόν ο μεταφραστής; Άλλαξε τελείως το κείμενο. Η συζήτηση πλέον είναι:
Ντόναλντ: Βλέπω κάτι παράξενες κοτρόνες. Τι είναι;
Χιούη: Γρανίτες είναι, θείε.
Ντ: Μπα; Υπάρχουν και φυσικές γρανίτες; Τι γεύση έχουν;
Χ: Δεν είναι τέτοιες γρανίτες. Είναι τα γνωστά, σκληρά, πυριγενή πετρώματα.
Ντ: Πω πω! Παγωτά μπόμπα δηλαδή! Δεν νομίζω, όμως, ότι θα ενδιαφέρουν τον θείο.
Το κείμενο είναι τελείως διαφορετικό και μεταφέρεται μόνο η αίσθηση λογοπαιγνίου, με έναν ευφυή τρόπο, κατά την γνώμη μου. Από ομόηχες λέξεις, το λογοπαίγνιο μετατρέπεται σε χρήση ομόηχων και ομόγραφων, με την βοήθεια της γραμματικής (η γρανίτα-ο γρανίτης). Για να γίνει αυτό, ο αριθμός άλλαξε σε πληθυντικό. Ο μεταφραστής πήρε την ελευθερία να αλλάξει την εξέλιξη διαλόγου τριών καρέ, αλλά η εναλλακτική του ήταν να μην υπάρχει καθόλου λογοπαίγνιο.
Ένα πιο εύκολο λογοπαίγνιο ήταν η απόδοση ενός ήρωα μιας άλλης ιστορίας του Ντον Ρόσα, του Nostrildamus, μιας γουρουνόμορφης εκδοχής του Νοστράδαμου (Nostradamus), με μεγάλα ρουθούνια (nostrils). Στα ελληνικά αποδόθηκε ως Νοστραμουσούδαμος.
Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις που είναι φύσει αδύνατον να μεταφερθεί ένα λογοπαίγνιο και μια τέτοια περίπτωση θέλω να παρουσιάσω. Για να προλογίσω λίγο, το λογοπαίγνιο βρίσκεται σε μια ιστορία κόμικς του Ντίσνεϋ, από το πενάκι του Ντον Ρόσα, με ήρωες τον Σκρουτζ και τα ανίψια του. Η ιστορία αυτή δημοσιεύθηκε το 1988, με τίτλο "His Fortune on the Rocks", προφανώς λογοπαίγνιο με το "on the rocks" που σημαίνει "με πάγο". Ο τίτλος που δόθηκε στα ελληνικά (Κόμιξ, τ. 192, 2004) είναι "Το Χρήμα Πάει στα Βουνά", μια απόδοση που είναι καλή, αν και θα προτιμούσα κάτι σε "Τύχη Βουνό" (σημ.: η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα βουνό, όπου οι ήρωες έχουν πάει για να αναζητήσουν πολύτιμα πετρώματα).
Το λογοπαίγνιο που θέλω να εστιάσω, βρίσκεται στην σελίδα 10:
Είναι κάτι παραπάνω από εμφανές ότι αυτό το λογοπαίγνιο δεν μεταφράζεται, γιατί βασίζεται στην ηχητική ταύτιση των λέξεων gneiss-nice· ζεύγος που στα ελληνικά είναι γνεύσιος-ωραίο. Τι έκανε λοιπόν ο μεταφραστής; Άλλαξε τελείως το κείμενο. Η συζήτηση πλέον είναι:
Ντόναλντ: Βλέπω κάτι παράξενες κοτρόνες. Τι είναι;
Χιούη: Γρανίτες είναι, θείε.
Ντ: Μπα; Υπάρχουν και φυσικές γρανίτες; Τι γεύση έχουν;
Χ: Δεν είναι τέτοιες γρανίτες. Είναι τα γνωστά, σκληρά, πυριγενή πετρώματα.
Ντ: Πω πω! Παγωτά μπόμπα δηλαδή! Δεν νομίζω, όμως, ότι θα ενδιαφέρουν τον θείο.
Το κείμενο είναι τελείως διαφορετικό και μεταφέρεται μόνο η αίσθηση λογοπαιγνίου, με έναν ευφυή τρόπο, κατά την γνώμη μου. Από ομόηχες λέξεις, το λογοπαίγνιο μετατρέπεται σε χρήση ομόηχων και ομόγραφων, με την βοήθεια της γραμματικής (η γρανίτα-ο γρανίτης). Για να γίνει αυτό, ο αριθμός άλλαξε σε πληθυντικό. Ο μεταφραστής πήρε την ελευθερία να αλλάξει την εξέλιξη διαλόγου τριών καρέ, αλλά η εναλλακτική του ήταν να μην υπάρχει καθόλου λογοπαίγνιο.
Ένα πιο εύκολο λογοπαίγνιο ήταν η απόδοση ενός ήρωα μιας άλλης ιστορίας του Ντον Ρόσα, του Nostrildamus, μιας γουρουνόμορφης εκδοχής του Νοστράδαμου (Nostradamus), με μεγάλα ρουθούνια (nostrils). Στα ελληνικά αποδόθηκε ως Νοστραμουσούδαμος.
Attachments
-
gneiss.jpg
