Γ. Παπαναστασίου, Νεοελληνική ορθογραφία: ιστορία, θεωρία, εφαρμογή

[Zazula]

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Έκδοση 2008, σελ. 541.

Αβγό ή αυγό; τρένο ή τραίνο; αγόρι ή αγώρι; Παρόμοια ερωτήματα βρίσκουν τις απαντήσεις τους στις σελίδες αυτού του βιβλίου, το οποίο λειτουργεί ως Ορθογραφικός Οδηγός, καθώς εξετάζει τις σχέσεις της νεοελληνικής γραφής με καθένα από τα βασικά επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία, μορφολογία, σημασιολογία / λεξικολογία, σύνταξη). Ειδικά κεφάλαια αφιερώνονται στον τρόπο γραφής των κυρίων ονομάτων, στην παράσταση του τόνου και στη χρήση κεφαλαίου αρκτικού γράμματος.
Το βιβλίο, όμως, δεν εξαντλείται σε αυτό τον καθαρά χρηστικό χαρακτήρα. Διαβάζοντας το ο αναγνώστης θα λύσει και άλλες απορίες του: Γιατί κάποιες γραφές θεωρούνται σωστότερες από άλλες; Πώς καθιερώνεται ο ορθός τρόπος γραφής των λέξεων; Ποιος τον αποφασίζει; Πότε και από ποιους ρυθμίστηκε η νεοελληνική ορθογραφία; Μπορεί να αλλάξει στο μέλλον; Και ακόμη, πώς οι επιστημονικοί προβληματισμοί συμπλέκονται με ιδεολογικούς παράγοντες και όλοι μαζί προσδιορίζουν τη σημερινή μορφή της νεοελληνικής ορθογραφίας - αλλά και της ορθογραφίας όλων των γλωσσών;
Για να απαντηθούν όλα αυτά τα ερωτήματα, προτάσσεται μια γενική εισαγωγή στη σχέση της γλώσσας με τη γραφή, και το πρώτο μέρος του βιβλίου αφιερώνεται στην περιγραφή των διαφορετικών συστημάτων που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της ιστορίας του ανθρώπινου πολιτισμού. Στη συνέχεια το βάρος δίνεται, όπως είναι φυσικό, στην ελληνική γλώσσα και στους διάφορους τρόπους καταγραφής της. Ξεκινάμε από τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες της αρχαίας ελληνικής με τη γραμμική Β, περνάμε στη δημιουργία του ελληνικού αλφαβήτου, την εξέλιξη του και τον τρόπο με τον οποίο αυτό αναπαρέστησε την αρχαία, την ελληνιστική και τη μεσαιωνική ελληνική, και φτάνουμε ως τους προβληματισμούς που σχετίζονται με τον τρόπο γραφής της νέας ελληνικής, τις πρόσφατες απόψεις για την τονική μεταρρύθμιση και τις σύγχρονες συζητήσεις για το πόσο ιστορική πρέπει να είναι η νεοελληνική ορθογραφία. Και τα greeklish;
Ο Γ. Παπαναστασίου είναι επίκουρος καθηγητής στον Τομέα Γλωσσολογίας του Α.Π.Θ.

 

[anef]

Ωραίο, ευχαριστούμε!

 

[nickel]

Εξαιρετική δουλειά, πολύ κέντημα, και θα αρχίσω να ανεβάζω κάποια κομμάτια, πρώτα σε θέματα που έχουμε συζητήσει και εδώ. Λέω να κάνω αρχή από τη μεταγραφή των ξένων κύριων ονομάτων.

 

[Pericles]

Πριν λίγες εβδομάδες το βιβλίο μοιράστηκε με το "Βήμα", και το διαβάσαμε κι όσοι δεν το ξέραμε.

Σηκώνει πολλή συζήτηση. Αφενός, συμβάλλει σημαντικά στη γνώση κατά το ότι συγκεντρώνει ιστορικά όλες τις διάφορες ορθογραφικές μεταρρυθμίσεις που έχουν γίνει, ακόμη και όσες προτάθηκαν και δεν εφαρμόστηκαν. Επίσης, τις θεωρητικοποιεί: κάθε ορθογραφική επιλογή, μαθαίνουμε, είναι δυνατόν να ακολουθεί μία από τρεις βασικές αρχές, την ιστορική, την αρχή της απλούστερης γραφής (χρηστική, σχετική με την ευκολία εκμάθησης) και την αναλογική. Οι τρεις αρχές είναι σε κάποιο βαθμό αλληλοαποκλειόμενες, και η ισορροπία απαιτεί να υποχωρήσει άλλοτε η μία και άλλοτε η άλλη. Η φύση της κάθε γλώσσας δίνει σε κάποιαν από τις τρεις αρχές, εκάστοτε, το προβάδισμα. Όλα τα κατά καιρούς ορθογραφικά συστήματα που εξετάζονται στο βιβλίο αναλύονται ως προς το αν ακολουθούν περισσότερο τη μία ή την άλλη αρχή, και αν έχουν συνέπεια σ' αυτή την επιλογή.

Μέχρι εδώ καλά. Όμως, ενώ το βιβλίο εξηγεί πόσα συναισθηματικά και ιδεολογικά πάθη είναι δυνατόν να εγείρει το ζήτημα της ορθογραφίας, και παρά την τόσο επιστημονική -άρα κατά τεκμήριο ψύχραιμη- βάση όπου θέτει το όλο ζήτημα, εντούτοις δεν υπολείπεται παθών και το ίδιο. Ήδη από τον πρόλογο διακρίνεται ένας έντονος αντιμπαμπινιωτισμός, πολύ πριν αναφερθεί για πρώτη φορά το όνομα. Όταν φτάνουμε στο όνομα, εξαπολύονται βαρύτατες κατηγορίες (πολύ χειρότερες από την απλή άρνηση μιας ετυμολογίας ή ορθογραφίας που προτείνει ο Μπ.) που, αν υιοθετηθούν από την Ιστορία, θα τον καταδικάσουν στο μαύρο σκοτάδι. Και όμως, όταν έρθει η ώρα της κριτικής του ισχύοντος συστήματος και των προτάσεων, ο Παπαναστασίου δεν κάνει τίποτε διαφορετικό από τον Μπαμπινιώτη: συλλέκτης εξαιρέσεων, ανθυποπεριπτώσεων, απολύτως μη προφανών λόγων να ξεχάσουμε αυτά που ξέραμε, με ορισμένα κολλήματα που λες και ξέχασε ότι τα 'χει ήδη αναφέρει καμιά δεκαριά φορές, και χωρίς καμία διάθεση να εκμεταλλευτεί ό,τι καλό υπάρχει σ' ένα ισχύον σύστημα που μπορεί να μην είναι τέλειο αλλά τουλάχιστον είναι εμπεδωμένο από μερικές γενιές Ελλήνων και αποτελεί κοινό κώδικα.

Το διάβασα σαν μυθιστόρημα. Τα πρώτα κεφάλαια με είχαν ενθουσιάσει. Στην πορεία όλο και μετριαζόταν ο ενθουσιασμός μου. Μέχρι το τέλος, είχα φτάσει να βάζω στοίχημα με τον εαυτό μου: «μόλις γυρίσω αυτή τη σελίδα, θα το πετάξει!». Και συνήθως το πετάει.

Παρά ταύτα έχουμε πολλά να ωφεληθούμε από αυτό το βιβλίο. Στήνει μια θεωρητική βάση που δεν ξέρω αν την έχω ξαναδεί ποτέ διατυπωμένη με τόση διαύγεια. Η διαπραγμάτευση δε στέκεται μεν στο ύψος αυτής της θεωρητικής βάσης, αλλά αυτό δε θίγει την αξία της ίδιας της βάσης. Μπορεί πολλά προβλήματα να μην τα λύνει ή και να τα περιπλέκει χειρότερα, μας δίνει όμως τον τρόπο με τον οποίο θα μπορέσουν ίσως να λυθούν μελλοντικά.

 

[Earion]

Δεν θα το πιστέψεις, Περικλή, αλλά εγώ τη χαρακτηρίζω ενθουσιώδη την παρουσίασή σου. Πολύ σπουδαίο βιβλίο λοιπόν. Δεν απομένει παρά να πιάσουμε ένα ένα τα σημεία που κατά τη γνώμη σου χρειάζονται συζήτηση.