Γλώσσα-πηγή ή γλώσσα-στόχος;

[Ambrose]

ΟΚ, θα την πω ευσχήμως. Καλά τα πτυχία τα εγγλέζικα, καλά και τα ΜΑ, καλά και τα προφίσεσα καλές και οι πομόνες. Όλα καλά, είτε ήταν η Royal Shakespeare Company, είτε τα ΙΕΚ Αυγερινοπούλου. Όμως το θέμα είναι η μετάφραση από τα Αγγλικά στα Ελληνικά. Και για να επιτευχθεί αυτό, κυρίαρχος παράγων είναι τα Ελληνικά. ΠΑΝΤΑ στη μετάφραση, η γνώση και η αίσθηση της γλώσσας-στόχος είναι σημαντικότερη κατά πολύ από τα αντίστοιχα της γλώσσας-πηγής. Αυτά ως συμβουλή και δη δωρεάν. :)

Δεν ισχύει. Η άριστη+ γνώση και των οι δύο γλωσσών είναι προϋπόθεση (για να πιάσεις τη βάση, ας πούμε).

Αν δεν ξέρει ο μεταφραστής τις λεπτές αποχρώσεις της γλώσσας από την οποία μεταφράζει, να μπορεί να διαβάζει δηλ. μεταξύ των γραμμών και να πιάσει το πνεύμα της κάθε λέξης και του συνόλου, δεν πρόκειται να κάνει σωστή δουλειά, θα είναι όλο το κατασκεύασμα στο περίπου, αλλά όχι ακριβώς. Σαν φωτογραφία φλου.

Εδωπέρα, υπάρχουν περιπτώσεις που πολλές φορές ούτε οι native speakers δεν μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν, πόσο μάλλον όλοι οι υπόλοιποι.

 

[dipylos]

Μα η σύγκριση δεν γίνεται με κάποιον που ξέρει και τις δύο γλώσσες εξίσου τέλεια! Προφανώς είναι καλύτερα να είσαι και υγιής και πλούσιος παρά άρρωστος και φτωχός. Το επιχείρημά μου λέει ότι, αν είναι να υπάρχουν ελλείψεις, καλύτερα να υπάρχουν στην πηγή παρά στο στόχο. Γιατί αυτές μπορούν να αναπληρωθούν πολύ ευκολότερα.

 

[Ambrose]

Ναι, αλλά εγώ λέω ότι δεν μπορούν να αναπληρωθούν. Δηλ. δεν υπάρχει ουσιαστικά τέτοιο δίλημμα: γλώσσα-πηγή ή γλώσσα-στόχος. Η μοναδική περίπτωση στην οποία κάποιος μπορεί να την σκαπουλάρει με ελλιπή γνώση της γλώσσας-πηγής, είναι αν κατέχει πάρα πολύ καλά το αντικείμενο που μεταφράζει.

 

[Alexandra]

Συμφωνώ με τον Ambrose. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπάρχει "μη χείρον". Μια μετάφραση μπορεί να είναι άριστη στα ελληνικά της, και να είναι για τα σκουπίδια από απόψης περιεχομένου, αν ο μεταφραστής δεν καταλάβαινε τι διάβαζε.

 

[dipylos]

Υποψιάζομαι ότι κρίνετε εξ ιδίων, εκτός και αν η μεταφραστική εξαντλείται στο να μεταφράζεις συμβόλαια, μπροσούρες και προσπέκτους. Αναφέρομαι στην σοβαρή μετάφραση σημαντικών έργων. Ας μην πάμε μακριά. Έχετε υπόψη σας μεταφράσεις του Σεφέρη στα Αγγλικά από Έλληνα, που να είναι καλύτερες των Sherrard/Keeley; Αντίστοιχα Καβάφη/Waugh; Προυστ/Ζάννα;

 

[Palavra]

Κατά τη γνώμη μου, η μετάφραση απαιτεί ένα σύνολο στοιχείων, από τα οποία έστω και ένα να λείπει το αποτέλεσμα μπορεί να είναι πολύ κακό. Απαιτείται φυσικά πολύ καλή γνώση της γλώσσας στόχου, όπως λες, Δίπυλε. Όμως, αν τα αγγλικά σου είναι επιπέδου Μι Τάρζαν γιου Τζέιν, δεν μπορείς να μεταφράσεις. Ομοίως, δεν μπορείς να μεταφράσεις αν νομίζεις ότι τα αγγλικά σου είναι επιπέδου Οξφόρδης και οι εγκυκλοπαιδικές σου γνώσεις ξεπερνούν σε μέγεθος τη Μπριτάνικα και το μισό ιντερνέτι, με αποτέλεσμα να μην καταδέχεσαι να ανοίξεις λεξικό, γραμματική ή εγκυκλοπαίδεια.

Νομίζω ότι απαιτείται συνδυασμός αυτών των τριών στοιχείων, δηλαδή καλή γνώση της γλώσσας πηγής, της γλώσσας στόχου αλλά και ενδιαφέρον, αμφισβήτηση, ψάξιμο. Αν λείπει το πρώτο και το τρίτο, όσο καλά και να μιλάς τα ελληνικά δε νομίζω ότι η μετάφραση θα είναι ποτέ καλή.

 

[Ambrose]

Υποψιάζομαι ότι κρίνετε εξ ιδίων, εκτός και αν η μεταφραστική εξαντλείται στο να μεταφράζεις συμβόλαια, μπροσούρες και προσπέκτους. Αναφέρομαι στην σοβαρή μετάφραση σημαντικών έργων. Ας μην πάμε μακριά. Έχετε υπόψη σας μεταφράσεις του Σεφέρη στα Αγγλικά από Έλληνα, που να είναι καλύτερες των Sherrard/Keeley; Αντίστοιχα Καβάφη/Waugh; Προυστ/Ζάννα;

Μα τι σχέση έχει το ένα με το άλλο; Εσύ άλλο είπες πριν και άλλο λες τώρα. Πριν, είπες ότι προτεραιότητα έχει η γλώσσα-στόχος. Τώρα λες ότι πρέπει να μεταφράζουμε μόνο προς τη μητρική μας. Ή όχι;

Εγώ υποψιάζομαι ότι τα έχεις μπλέξει λίγο.

:)

 

[Ambrose]

Μια μετάφραση μπορεί να είναι άριστη στα ελληνικά της, και να είναι για τα σκουπίδια από απόψης περιεχομένου, αν ο μεταφραστής δεν καταλάβαινε τι διάβαζε.

Και τώρα θυμήθηκα περίπτωση υποτιτλισμού από πολύ γνωστό υποτιτλιστή, που ενώ από άποψης Ελληνικών ήταν άψογη έως εξαιρετική, μεταφραστικά ήταν λάθος γιατί είχε παρανοήσει το Αγγλικό πρωτότυπο!

 

[dipylos]

Ο καθένας επιλέγει ως παραδείγματα τις περιπτώσεις που τον ενδιαφέρουν.

 

[curry]

Για μένα, το μεγαλύτερο προσόν σε ό,τι κι αν κάνουμε (δηλ. όχι μόνο στη μετάφραση) είναι η αντίληψη. Άμα δεν έχεις αντίληψη, βράσε ρύζι.
Και κάτι ακόμα, με παράδειγμα τους μουσικούς: κάποιοι έχουν τεχνική και γνώση φοβερή, που έχει αποκτηθεί με κόπους, βάσανα και ώρες ατέλειωτες πρόβας και μελέτης. Και σκάει ένας τεμπελάκος, που δεν έχει και μεγάλη ιδέα από τεχνικές και θεωρίες (γιατί τις βαριέται, αυτός θέλει να παίζει μόνο) και πιάνει το όργανο και ανατριχιάζεις από συγκίνηση. Αυτό κάποιοι το λένε και ταλέντο.

 

[anef]

Μα τι σχέση έχει το ένα με το άλλο; Εσύ άλλο είπες πριν και άλλο λες τώρα. Πριν, είπες ότι προτεραιότητα έχει η γλώσσα-στόχος. Τώρα λες ότι πρέπει να μεταφράζουμε μόνο προς τη μητρική μας. Ή όχι;

Εγώ υποψιάζομαι ότι τα έχεις μπλέξει λίγο.

:)

Νομίζω πως το μπλέξιμο στο οποίο αναφέρεται ο Ambrose προέρχεται από το γεγονός ότι η γνώση της γλώσσας-πηγής (συνήθως ξένη γλώσσα) και η γνώση της γλώσσας-στόχου (συνήθως η μητρική) έχουν διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Αυτό, βέβαια, δεν αναιρεί το γεγονός ότι η γνώση και των δύο είναι εξίσου σημαντική, αλλά και αναπληρώνεται, αλλιώς δεν θα είχε κανένα νόημα ούτε η διδασκαλία της γλώσσας (ξένης ή μητρικής) ούτε η διδασκαλία της μετάφρασης. Εξάλλου δεν λέμε και κάτι πολύ πρωτότυπο, η άποψη αυτή είναι κοινός τόπος στον κλάδο των μεταφραστικών σπουδών.

Εγώ θα ήθελα να επισημάνω ένα άλλο σημείο στο μήνυμα του Δίπυλου, την ταύτιση της μετάφρασης με τη μετάφραση της "σοβαρής", "υψηλής" λογοτεχνίας.
Η ταύτιση αυτή δεν είναι καθόλου αυτονόητη, και δεν τη συμμερίζεται η σύγχρονη θεωρία της μετάφρασης.
Κάθε κείμενο μπορεί, με βάση διάφορα κριτήρια, να θεωρηθεί ενδεχομένως λιγότερο ή περισσότερο σημαντικό σε σχέση με ένα άλλο. Το έργο της μετάφρασής τους όμως είναι εξίσου "σημαντικό" και δύσκολο, προϋποθέτει γνώσεις, συνεπάγεται κόπο, μπορεί να έχει εξίσου σημαντικές συνέπειες και κρίνεται αυτόνομα και ανεξάρτητα από το ίδιο το κείμενο.

 

[dipylos]

Όχι, δεν αναφέρομαι μόνο στην σοβαρή-υψηλή λογοτεχνία. Υπάρχει και η φιλοσοφία, η δοκιμιογραφία, η επιστήμη. Άντε μετάφρασε Καντ. Εφιάλτης!

 

[Palavra]

Άντε μετάφρασε Καντ. Εφιάλτης!

Εγώ συμφωνώ, επειδή δε μου αρέσει το αντικείμενο όμως. Είμαι σίγουρη ότι πολλοί θα διαφωνήσουν μαζί μου. Νομίζω ότι η δυσκολία ενός κειμένου φιλτράρεται πάντα μέσα από τις προσωπικές προτιμήσεις. Αν σου αρέσει κάτι, είσαι καλός και στη μετάφρασή του (αρκεί να συντρέχουν και οι απαραίτητες προϋποθέσεις που λίγο πολύ ανέφεραν όλοι), γιατί έχεις ήδη γνώση του αντικειμένου, έχεις διαβάσει σχετικά και ακόμα κι αν δεν έχεις, δε σε πειράζει αν χρειαστεί να διαβάσεις και κάτι παραπάνω. Αν πάλι δε σου αρέσει, άσ' τα να πάνε.

 

[nickel]

Καλημέρα / Καλησπέρα. Και χρόνια πολλά στους Γιάννηδες και τις Γιάννες. Αναδρομικά για τις Φωτεινές και τους Φώτηδες.

Για να αποκαταστήσω τις ισορροπίες του νήματος: Θα προτιμούσα να διαβάσω μια καλογραμμένη μετάφραση, ακόμα κι αν παρερμηνεύει κάποια στοιχεία του πρωτοτύπου (αρκεί να υπάρχει το νιονιό που λέει η Curry, να μη γίνονται παρερμηνείες τερατώδους διαφάνειας), παρά μια μετάφραση σε κακά ελληνικά που είναι απόλυτα πιστή στο πρωτότυπο (οξύμωρο; μπορούμε να μιλούμε για πιστή μετάφραση αν είναι κακά τα ελληνικά;). Η πρώτη μπορεί να ξεγελάσει (ίσως γι' αυτό είναι χειρότερη, θα πουν κάποιοι). Θα το διαβάσεις όμως το βιβλίο — απλώς μπορεί κάποιος να σου αποκαλύψει αργότερα ότι άλλο ήταν το βιβλίο στο πρωτότυπο και άλλο διάβαζες εσύ. Στη δεύτερη περίπτωση ο καλός αναγνώστης πετάει το βιβλίο αν σέβεται το χρόνο του και το αισθητήριό του.

Disclaimer: Η επιστήμη της μετάφρασης δεν κάνει εκπτώσεις. Τα θέλει τέλεια και τα δύο. Τα παραπάνω είναι προσωπική άποψη.

Edit: Δεύτερο disclaimer, μια και διευρύνθηκε η θεματική: Επιστημονική μετάφραση με παρερμηνείες δεν γίνεται δεκτή. Εκεί απαιτείται ακρίβεια. Καλύτερα να είναι κακά τα ελληνικά. Σημασία εκεί έχει να στείλεις το διαστημόπλοιο στον Άρη, εκεί που σου είπαν να το στείλεις, γιατί και ένα μηδέν να κάνεις λάθος θα το στείλεις στην Αφροδίτη.
__________________

 

[Ambrose]

Είτε όμως είναι καλογραμμένη η μετάφραση με παρανοήσεις, είτε κακογραμμένη χωρίς παρανοήσεις, δεν αποτυγχάνει στο σκοπό της και στις δύο περιπτώσεις;

Αν πρέπει οπωσδήποτε να διαλέξω, προτιμώ τη κακογραμμένη χωρίς παρανοήσεις, γιατί αν μη τι άλλο ελπίζω ότι θα μπορέσω να καταλάβω τι έλεγε στο πρωτότυπο (εφόσον μιλάω τη γλώσσα του πρωτοτύπου, βέβαια).

 

[nickel]

Είτε όμως είναι καλογραμμένη η μετάφραση με παρανοήσεις, είτε κακογραμμένη χωρίς παρανοήσεις, δεν αποτυγχάνει στο σκοπό της;

Ναι, αλλά αυτό πατάει στο disclaimer μου. Αυτό που λέω είναι ότι, αν μου βάλουν το μαχαίρι στο λαιμό, προτιμώ τη μετάφραση του επιστημονικού βιβλίου να είναι ακριβής και τη λογοτεχνική σε καλά ελληνικά. Ωστόσο, τον Καντ αν τον μεταφράσεις σε άψογα ελληνικά αλλά περιγράφεις δικές σου φιλοσοφίες, άσε καλύτερα. Τέρμα, με αμπελοφιλοσοφίες και οξύμωρα ασχολούμαστε. Η καλή μετάφραση απαιτεί καλή γνώση και των δύο γλωσσών: ερμηνευτική για τη γλώσσα-πηγή και παραγωγική για τη γλώσσα-στόχο αν πρέπει να κάνουμε διάκριση.

 

[Count Baltar]

Αφού προσυπογράψω και τα δύο disclaimer του Νίκελ, να πω ότι αν με άριστα το 100 ένας μεταφραστής έχει από 90 (άντε 85) και πάνω γνώση της γλώσσας πηγής δεν έγινε και τίποτα -- η μετάφραση κατά πάσα πιθανότητα θα είναι και απολαυστική και εντελώς απαλλαγμένη από παρανοήσεις. Αρκεί η γνώση της γλώσσας στόχου να βρίσκεται στο 100 (ή εκεί κοντά), και ο μεταφραστής να έχει όρεξη για ψάξιμο (και να ξέρει πώς να ψάχνει).