Το πολύτομο λεξικό του Δημητράκου (1936-1950) δεν περιλαμβάνει τους όρους γενοκτονία και εθνοκάθαρση. Είναι μεταφραστικά δάνεια: η γενοκτονία από το genocide (το οποίο μπήκε στο αγγλικό και διεθνές λεξιλόγιο το 1944) και η εθνοκάθαρση από το ethnic cleansing του 1991.
Ορισμοί και λίγα από τα παραδείγματα στο OED:
Πλούσια λήμματα περιέχει η Wikipedia και για τους δύο όρους:
https://en.wikipedia.org/wiki/Genocide
https://en.wikipedia.org/wiki/Ethnic_cleansing
Στο δεύτερο απ’ αυτά βλέπουμε, αρχή αρχή, σύντομη ενότητα για τη διαφορά των δύο όρων:
Τα αντίστοιχα ελληνικά λήμματα είναι (αυτή τη στιγμή) λιτά και αμερόληπτα.
Η γενοκτονία δεν υπάρχει στο λεξικό του Σταματάκου (1952), αλλά υπάρχει στο επίτομο του Δημητράκου (1957) (ορισμός: «προσπάθεια προς εξόντωσιν γένους, έθνους, φυλής τινος») και στο Αντιλεξικό (1962). Ας δούμε τους ορισμούς στα νεότερα λεξικά:
ΛΚΝ:
[Το ΛΚΝ εκδόθηκε το 1998, αλλά δεν περιλαμβάνει την εθνοκάθαρση, αν και ήδη κυκλοφορούσε, ακόμα και σε βιβλία.]
ΛΝΕΓ:
Χρηστικό:
Νομίζω ότι καλά τα πάνε τα λεξικά μας, αν και υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα «προσπάθεια προς εξόντωσιν» ή το «έγκλημα που διαπράττεται» και την απολυτότητα της «ολοκληρωτικής εξόντωσης». Υπάρχει πρόβλημα: Στην αδελφοκτονία έχουμε έναν νεκρό αδελφό, ενώ στις γενοκτονίες και «γενοκτονίες» που ξέρουμε δεν έχουμε ένα αφανισμένο γένος. Ο όρος δεν μπορεί παρά να αναφέρεται σε ολοκληρωτική εξόντωση, αλλά η χρήση του αφορά την απόπειρα εξόντωσης.
Βέβαια, η συζήτηση των ημερών δεν αφορά τη σημασιολογική διαφορά, αλλά το κατά πόσο τα όσα έγιναν σε βάρος των Ελλήνων του Πόντου περιγράφονται ακριβέστερα από τον έναν ή τον άλλον όρο, το κατά πόσο είναι αρμοδιότητα εθνικού κοινοβουλίου να ορίζει και να επιβάλλει έστω στην εθνική επικράτεια τη χρήση όρων του διεθνούς δικαίου, το κατά πόσο η ανακίνηση του θέματος ήταν άκαιρη αφέλεια ή σκόπιμη ενέργεια και άλλα όλο και πιο μικροπολιτικά. Αν και το νήμα αυτό δεν ενδιαφέρεται για την πολιτική διάσταση της επικαιρότητας, θα το κλείσω με αναδημοσίευση επιστολής του Ανδρέα Ανδριανόπουλου που διάβασα στην Καθημερινή:
Ορισμοί και λίγα από τα παραδείγματα στο OED:
genocide The deliberate and systematic extermination of an ethnic or national group.
1944 R. Lemkin Axis Rule in Occupied Europe ix. 79 By ‘genocide’ we mean the destruction of a nation or of an ethnic group. 1945 Sunday Times 21 Oct. 7 The United Nations' indictment of the 24 Nazi leaders has brought a new word into the language—genocide. It occurs in Count 3, where it is stated that all the defendants ‘conducted deliberate and systematic genocide—namely, the extermination of racial and national groups.‥’ 1951 Amer. Jrnl. Psychiatry Feb. 595/1 Genocide as defined by the United Nations is the direct physical destruction of another racial or national group.
ethnic cleansing The purging, by mass expulsion or killing, of one ethnic or religious group by another, esp. from an area of former cohabitation.
Originally used of (and afterwards most strongly associated with) the actions of the various nationalities in the wars of the Yugoslav succession of the 1990s. This and associated terms are often regarded as simple euphemisms.
Originally used of (and afterwards most strongly associated with) the actions of the various nationalities in the wars of the Yugoslav succession of the 1990s. This and associated terms are often regarded as simple euphemisms.
1991 Washington Post 2 Aug. a22/5 The Croatian political and military leadership issued a statement Wednesday declaring that Serbia's ‘aim‥is obviously the ethnic cleansing of the critical areas that are to be annexed to Serbia’.
Πλούσια λήμματα περιέχει η Wikipedia και για τους δύο όρους:
https://en.wikipedia.org/wiki/Genocide
https://en.wikipedia.org/wiki/Ethnic_cleansing
Στο δεύτερο απ’ αυτά βλέπουμε, αρχή αρχή, σύντομη ενότητα για τη διαφορά των δύο όρων:
The crimes committed during an ethnic cleansing are similar to those of genocides, but while genocide includes an intent at complete or partial destruction of the target group, ethnic cleansing may involve murder only to the point of mobilizing the target group out of the territory. Hence there may be varied degrees of mass murder in an ethnic cleansing, often subsiding when the target group appears to be leaving the desired territory, while during genocide the mass murder is ubiquitous and constant throughout the process, continuing even while the target group tries to flee.
Ethnic cleansing is not to be confused with genocide; however, academic discourse considers both as existing in a spectrum of assaults on nations or religio-ethnic groups. Ethnic cleansing is similar to forced deportation or population transfer whereas genocide is the intentional murder of part or all of a particular ethnic, religious, or national group. Some academics consider genocide as a subset of "murderous ethnic cleansing." Thus, these concepts are different, but related; "literally and figuratively, ethnic cleansing bleeds into genocide, as mass murder is committed in order to rid the land of a people."
Ethnic cleansing is not to be confused with genocide; however, academic discourse considers both as existing in a spectrum of assaults on nations or religio-ethnic groups. Ethnic cleansing is similar to forced deportation or population transfer whereas genocide is the intentional murder of part or all of a particular ethnic, religious, or national group. Some academics consider genocide as a subset of "murderous ethnic cleansing." Thus, these concepts are different, but related; "literally and figuratively, ethnic cleansing bleeds into genocide, as mass murder is committed in order to rid the land of a people."
Τα αντίστοιχα ελληνικά λήμματα είναι (αυτή τη στιγμή) λιτά και αμερόληπτα.
Η γενοκτονία δεν υπάρχει στο λεξικό του Σταματάκου (1952), αλλά υπάρχει στο επίτομο του Δημητράκου (1957) (ορισμός: «προσπάθεια προς εξόντωσιν γένους, έθνους, φυλής τινος») και στο Αντιλεξικό (1962). Ας δούμε τους ορισμούς στα νεότερα λεξικά:
ΛΚΝ:
γενοκτονία έγκλημα που διαπράττεται με σκοπό τη συστηματική εξόντωση μιας ομάδας ανθρώπων που ανήκουν στο ίδιο έθνος, στην ίδια φυλή ή στην ίδια θρησκεία: H γενοκτονία των Εβραίων από τους ναζί. H γενοκτονία των Αρμενίων από τους Τούρκους.
[Το ΛΚΝ εκδόθηκε το 1998, αλλά δεν περιλαμβάνει την εθνοκάθαρση, αν και ήδη κυκλοφορούσε, ακόμα και σε βιβλία.]
ΛΝΕΓ:
γενοκτονία η προσχεδιασμένη, συστηματική και ολοκληρωτική εξόντωση φυλής ή έθνους: η γενοκτονία των Αρμενίων από τους Τούρκους | η γενοκτονία των Εβραίων.
εθνοκάθαρση η μαζική εκδίωξη των μελών μιας εθνότητας από μια περιοχή ή/και ο αφανισμός τους, με σκοπό συνήθ. τη βίαιη εξασφάλιση πληθυσμιακής ομοιογένειας σε μία γεωγραφική περιοχή για γεωπολιτικούς σκοπούς ΣΥΝ. εθνική εκκαθάριση /κάθαρση.
εθνοκάθαρση η μαζική εκδίωξη των μελών μιας εθνότητας από μια περιοχή ή/και ο αφανισμός τους, με σκοπό συνήθ. τη βίαιη εξασφάλιση πληθυσμιακής ομοιογένειας σε μία γεωγραφική περιοχή για γεωπολιτικούς σκοπούς ΣΥΝ. εθνική εκκαθάριση /κάθαρση.
Χρηστικό:
γενοκτονία έγκλημα που συνίσταται στη συστηματική, μαζική και εκτεταμένη εξόντωση φυλετικής, εθνικής ή θρησκευτικής ομάδας.
εθνοκάθαρση εξόντωση ή βίαιη εκδίωξη μειονότητας από το κράτος ή την περιοχή όπου είναι εγκατεστημένη με σκοπό την επίτευξη πληθυσμιακής ομοιογένειας: μαζική/συστηματική εθνοκάθαρση (= εθνική εκκαθάριση).
εθνοκάθαρση εξόντωση ή βίαιη εκδίωξη μειονότητας από το κράτος ή την περιοχή όπου είναι εγκατεστημένη με σκοπό την επίτευξη πληθυσμιακής ομοιογένειας: μαζική/συστηματική εθνοκάθαρση (= εθνική εκκαθάριση).
Νομίζω ότι καλά τα πάνε τα λεξικά μας, αν και υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα «προσπάθεια προς εξόντωσιν» ή το «έγκλημα που διαπράττεται» και την απολυτότητα της «ολοκληρωτικής εξόντωσης». Υπάρχει πρόβλημα: Στην αδελφοκτονία έχουμε έναν νεκρό αδελφό, ενώ στις γενοκτονίες και «γενοκτονίες» που ξέρουμε δεν έχουμε ένα αφανισμένο γένος. Ο όρος δεν μπορεί παρά να αναφέρεται σε ολοκληρωτική εξόντωση, αλλά η χρήση του αφορά την απόπειρα εξόντωσης.
Βέβαια, η συζήτηση των ημερών δεν αφορά τη σημασιολογική διαφορά, αλλά το κατά πόσο τα όσα έγιναν σε βάρος των Ελλήνων του Πόντου περιγράφονται ακριβέστερα από τον έναν ή τον άλλον όρο, το κατά πόσο είναι αρμοδιότητα εθνικού κοινοβουλίου να ορίζει και να επιβάλλει έστω στην εθνική επικράτεια τη χρήση όρων του διεθνούς δικαίου, το κατά πόσο η ανακίνηση του θέματος ήταν άκαιρη αφέλεια ή σκόπιμη ενέργεια και άλλα όλο και πιο μικροπολιτικά. Αν και το νήμα αυτό δεν ενδιαφέρεται για την πολιτική διάσταση της επικαιρότητας, θα το κλείσω με αναδημοσίευση επιστολής του Ανδρέα Ανδριανόπουλου που διάβασα στην Καθημερινή:
Κύριε διευθυντά
Αδυνατώ να κατανοήσω τον θόρυβο που ξέσπασε από την άκαιρη, είναι η αλήθεια, δήλωση του υπουργού Παιδείας Νίκου Φίλη. Το τελευταίο πράγμα που θα ήθελα είναι να συμφωνήσω μαζί του. Εκτιμώ πάντως πως, εντελώς θεωρητικά, έχει δίκιο. Οι όροι δεν είναι νομικοί. Έχουν καθαρά πολιτικό περιεχόμενο. Η γενοκτονία αναφέρεται στην εξαφάνιση ενός έθνους από το πρόσωπο της γης, στο πλαίσιο βέβαια των εδαφικών και πραγματικών δυνατοτήτων αυτού που την επιχειρεί. Ως τέτοια ιστορικά αναδείχθηκε η εξόντωση των Εβραίων από όλα τα εδάφη που είχε υπό τον έλεγχό της η ναζιστική Γερμανία. Εξίσου γενοκτονία υπήρξε η εξόντωση και ο αφανισμός των Αρμενίων από τα εδάφη στα οποία ασκούσε την εξουσία η οθωμανική ακόμη τότε Τουρκία. Εθνοκάθαρση, από την άλλη μεριά, αποκαλείται το ξεκλήρισμα μιας εθνότητας από μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Αυτό υπέστησαν οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί σε περιοχές της Βοσνίας από τους Σέρβους εθνικιστές. Το ίδιο συνέβη στη Ρουάντα παλαιότερα όπως και νωρίτερα στην Καμπότζη και τη Βιρμανία. Για τον ποντιακό ελληνισμό, η ιστορική πραγματικότητα ομιλεί μόνη της. Έγιναν άγριες σφαγές σε βάρος του, σε περιοχές των τουρκικών παραλιών της Μαύρης Θάλασσας. Χιλιάδες Πόντιοι όμως μεταφέρθηκαν στη Μακεδονία και σε άλλα μέρη της Ελλάδας από την Τουρκία, με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Αν είχε γίνει γενοκτονία, πού βρέθηκαν;
Δεν αποτελεί βέβαια η εθνοκάθαρση μικρότερης εμβέλειας έγκλημα από τη γενοκτονία. Δεν κατανοώ, λοιπόν, την ουσία του θορύβου που ξέσπασε.
Ανδρέας Ανδριανόπουλος – Πρ. υπουργός
http://www.kathimerini.gr/837712/opinion/epikairothta/politikh/grammata-anagnwstwn
Αδυνατώ να κατανοήσω τον θόρυβο που ξέσπασε από την άκαιρη, είναι η αλήθεια, δήλωση του υπουργού Παιδείας Νίκου Φίλη. Το τελευταίο πράγμα που θα ήθελα είναι να συμφωνήσω μαζί του. Εκτιμώ πάντως πως, εντελώς θεωρητικά, έχει δίκιο. Οι όροι δεν είναι νομικοί. Έχουν καθαρά πολιτικό περιεχόμενο. Η γενοκτονία αναφέρεται στην εξαφάνιση ενός έθνους από το πρόσωπο της γης, στο πλαίσιο βέβαια των εδαφικών και πραγματικών δυνατοτήτων αυτού που την επιχειρεί. Ως τέτοια ιστορικά αναδείχθηκε η εξόντωση των Εβραίων από όλα τα εδάφη που είχε υπό τον έλεγχό της η ναζιστική Γερμανία. Εξίσου γενοκτονία υπήρξε η εξόντωση και ο αφανισμός των Αρμενίων από τα εδάφη στα οποία ασκούσε την εξουσία η οθωμανική ακόμη τότε Τουρκία. Εθνοκάθαρση, από την άλλη μεριά, αποκαλείται το ξεκλήρισμα μιας εθνότητας από μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Αυτό υπέστησαν οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί σε περιοχές της Βοσνίας από τους Σέρβους εθνικιστές. Το ίδιο συνέβη στη Ρουάντα παλαιότερα όπως και νωρίτερα στην Καμπότζη και τη Βιρμανία. Για τον ποντιακό ελληνισμό, η ιστορική πραγματικότητα ομιλεί μόνη της. Έγιναν άγριες σφαγές σε βάρος του, σε περιοχές των τουρκικών παραλιών της Μαύρης Θάλασσας. Χιλιάδες Πόντιοι όμως μεταφέρθηκαν στη Μακεδονία και σε άλλα μέρη της Ελλάδας από την Τουρκία, με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Αν είχε γίνει γενοκτονία, πού βρέθηκαν;
Δεν αποτελεί βέβαια η εθνοκάθαρση μικρότερης εμβέλειας έγκλημα από τη γενοκτονία. Δεν κατανοώ, λοιπόν, την ουσία του θορύβου που ξέσπασε.
Ανδρέας Ανδριανόπουλος – Πρ. υπουργός
http://www.kathimerini.gr/837712/opinion/epikairothta/politikh/grammata-anagnwstwn
