Απορίες για σωστές πτώσεις/προθέσεις

[sofia_t]

Με μπερδεύουν τα παρακάτω:

1) Χρειάζομαι 8 ώρες ύπνο ή Χρειάζομαι 8 ώρες ύπνου;
2) Θέλω μια φέτα ψωμί ή Θέλω μια φέτα ψωμιού;
3) Φοράω μέσα από την μπλούζα μια φανέλα ή Φοράω κάτω από την μπλούζα μια φανέλα;
4) Το ποδήλατο είναι μπροστά στο σπίτι ή το ποδήλατο είναι μπροστά από το σπίτι;
5) Το ζαχαροπλαστείο είναι ανάμεσα από το λουλουδάδικο και την καφετέρια ή Το ζαχαροπλαστείο είναι ανάμεσα στο λουλουδάδικο και την καφετέρια;

Επίσης, στα πρώτα δυο η σωστή απάντηση τι είναι συνακτικά;

(to be continued)

 

[daeman]

Για τα 1 και 2:

[...]

Κανείς μας δεν παράγγειλε ποτέ ούτε έφαγε «ένα πιάτο χόρτων» ή «ένα πιάτο πατατών», χωρίς να πνιγεί αυτοστιγμεί, στο γέλιο το δικό του και των φίλων του· μόνο για ανέκδοτο θα μπορούσαμε να το πούμε, και μάλιστα παρατονίζοντας: «πιάτο πατάτων», σαν μνημόσυνο στον πιο ευφρόσυνο Μποστ.
[...]
Αφού όλοι αγοράζουμε ένα κιλό λεμόνια κι όχι «ένα κιλό λεμονιών», πίνουμε ένα ποτήρι γάλα κι όχι «ένα ποτήρι γάλατος», γράφουμε ή τυλίγουμε κάποιον σε μια κόλλα χαρτί κ.ο.κ., πώς θα ήταν δυνατόν να πνιγούμε σε «μια κουταλιά νερού», να ακούσουμε τα «Δέκα χρόνια κομματιών» του Σαββόπουλου, να διαβάσουμε τα «Εκατό χρόνια μοναξιάς»* του Μάρκες. Ωστόσο, διαβάζουμε συχνά για τα τόσα «χρόνια κινηματογράφου» ή «κοινοβουλευτικής ζωής» κ.ά. (Εδώ ας σημειωθεί ότι το «γης» στην κοινότατη έκφραση «ένα κομμάτι γης» δεν είναι γενική πτώση παρά αιτιατική ή ονομαστική, όπως στο γνωστό δημοτικό: τούτ’ η γης που την πατούμε…)

Οπωσδήποτε, στον γραπτό λόγο και σε λογιότερα συμφραζόμενα είναι ανεκτός ή και προτιμότερος, και πάντως συνηθέστερος, ο ετερόπτωτος προσδιορισμός, ενώ στον προφορικό λόγο ή σε «λαϊκότερα» συμφραζόμενα ο ομοιόπτωτος. Ποια είναι όμως τα όρια; Απ’ τη μια, η φράση λ.χ. «30 έτη ομαλού κοινοβουλευτικού βίου» (ενώ πιο εύκολα ακούγεται το «30 χρόνια ομαλή κοινοβουλευτική ζωή») και απ’ την άλλη το «παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή». Είναι πράγματι τόσο δύσκολο να τα διακρίνουμε τα όρια, ή μήπως παρουσιάζεται κι εδώ η τάση να βάζουμε τα καλά μας κάθε που πλησιάζουμε το μικρόφωνο ή την τηλεοπτική κάμερα, για να πούμε ακόμη και τα απλά και καθημερινά μας γραβατωμένα; Και ενώ τρώμε μια φέτα ψωμί, όταν τάχα πρόκειται για την υψηλή και ευγενή χειρονομία της ανθρωπιστικής βοήθειας, μιλούμε για «τόνους ψωμιού». Και ποια η διαφορά ανάμεσα σε δύο κιλά μελιτζάνες και σε «δύο κιλά ηρωίνης»; Γιατί οι πλημμύρες να κατεβάζουν «τόνους λάσπης»; Επειδή η αναγωγή γίνεται πάντοτε σε στερεότυπα, που αναπαράγονται αναίτια και άτοπα τις περισσότερες φορές, και όχι στον απλό, προσωπικό μας λόγο.

Ας ανατρέξουμε στον Τζάρτζανο, που μόνο με κλειστό βιβλίο τον τιμούμε, να δούμε τα όσα ταξινομεί με τον σοφό του τρόπο στο κεφάλαιο για την κατά παράθεση σύνταξη. Μεταφέρω 6 από τις 10 κατηγορίες τις οποίες συγκροτεί, και περιορίζομαι σε ένα από τα παραδείγματά του κάθε φορά (Νεοελληνική σύνταξις, β΄ έκδ. 1946, τόμ. α΄, σ. 65-67):

«1. σχέσις περιέχοντος και περιεχομένου: δυο πιάτα φαΐ·

»2. σχέσις ενός διηρημένου όλου κι εκεινών που το αποτελούν [...]: ένα κοπάδι πρόβατα·

»3. σχέσις ενός πλήθους και του αριθμού εκεινών που το αποτελούν [...], όταν ο αριθμός του πλήθους εκφράζεται με αριθμητικό ουσιαστικό: εκατομμύρια εργάτες·

»5. σχέσις ποσού συνεχούς ή διηρημένου και του είδους ή της ύλης από την οποίαν [...] αποτελείται: μια αχτίδα φως·

»6. σχέσις μέτρου και του πράγματος που μετριέται μ’ αυτό: ένα κιλό σιτάρι·

»8. σχέσις ενός χρονικού διαστήματος και μιας ενέργειας ή καταστάσεως που υπάρχει κατά το χρονικό διάστημα αυτό: δέκα λεπτά γυμναστική».

Ποιος δεν αναγνωρίζει σαν δικό του κτήμα εκφράσεις όπως οι παραπάνω και ποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι «λέγονται κι αλλιώς». Άρα, μένουμε στο διαχωρισμό «λόγιο-λαϊκό». Υπάρχουν λοιπόν όρια, και δεν θα ’πρεπε να κυριαρχήσει άλλη μια φορά η αδιαφορία που ενδύεται το μανδύα του γλωσσικού πλουραλισμού.

Πολύ περισσότερο όταν καραδοκεί και το πραγματικό λάθος. Όντως, σε κάποιες περιπτώσεις η χρήση του ομοιόπτωτου προσδιορισμού δεν είναι μόνο προτιμότερη και φυσικότερη, παρά επιβάλλει σαφή νοηματική διάκριση: άλλο είναι ένα ποτήρι κρασί το οποίο πίνουμε, κι άλλο «ένα ποτήρι κρασιού», που δεν το πίνουμε, διότι «ποτήρι κρασιού» είναι το κρασοπότηρο. Γι’ αυτό και πίνουμε ένα φλιτζάνι τσάι, γιατί το «φλιτζάνι (του) τσαγιού», σε μια συνταγή ζαχαροπλαστικής π.χ., μπορεί να περιέχει ζάχαρη: «ένα φλιτζάνι του τσαγιού ζάχαρη» (όχι, φυσικά, «φλιτζάνι του τσαγιού ζάχαρης»). Και τρώμε ένα πιάτο σούπα, αυστηρώς και αποκλειστικώς, γιατί κανείς δεν τρώει «πιάτο (της) σούπας», δηλαδή πιάτο για σούπα, εκτός κι αν είν’ του γένους των Κουταλιανών.

Γιάννης Χάρης - Ένα πιάτο πατατών κι ένα χόρτων

 

[daeman]

Για τα 3 και 4, και οι δύο εναλλακτικές είναι σωστές, και οι δύο συνηθίζονται.
Στο 3 εξαρτάται πώς το αντιλαμβάνεται κανείς: οριζόντια (μέσα από) ή κατακόρυφα (κάτω από).

 

[erenta]

Εγώ όταν έχω τέτοιες απορίες, κοιτάζω το ΛΚΝ. Και αντιγράφω από 'κει:

1) Xρειάζομαι οχτώ ώρες ύπνο.
2) Μια φέτα ψωμί.
3) Μπλούζα... ρούχο εργασίας που φοριέται συνήθ. πάνω από τα άλλα για να τα προφυλάγει.
4) Μπροστά από το σπίτι μας ΚΑΙ Μπροστά στο σχολείο (σωστά και τα δύο)
5) Μην περνάτε ανάμεσα από τις γραμμές του τρένου ΚΑΙ Τον διέκρινε ανάμεσα στο πλήθος. (σωστά και τα δύο)

Καλημέρα :)

 

[Earion]

Ωραία! Να πω κι εγώ τις δικές μου επιλογές:

1) Χρειάζομαι οκτώ ώρες ύπνο
2) Θέλω μια φέτα ψωμί
3) Φοράω μέσα από την μπλούζα μια φανέλα / Φοράω κάτω από την μπλούζα μια φανέλα —και τα δύο σωστά
4) Το ποδήλατο είναι μπροστά στο σπίτι
5) Το ζαχαροπλαστείο είναι ανάμεσα στο λουλουδάδικο και την καφετέρια