Costas
¥
Είναι γνωστό πως, πολύ συχνά, μια περίοδο μπορούμε να τη διαβάσουμε με πολλούς τρόπους, που δίνουν διαφορετικά νοήματα, και αυτό γιατί δεν μπορούμε να τονίσουμε με τη φωνή μας τις λέξεις εκείνες που θα ήραν αμέσως την αμφισημία της φράσης. Επίσης, ότι, αν στο διάβασμα σχηματίσεις μια προκαταρκτική ιδέα για το προς τα πού πορεύεται το νόημα, στη συνέχεια βαδίζεις βάσει αυτής της ιδέας και ερμηνεύεις και τα παρακάτω με βάση αυτό τον μπούσουλα που έχεις φτιάξει μέσα σου. Χρειάζεται να κοντοσταθείς αρκετά, μερικές φορές, για να δεις ότι κάτι δεν πάει καλά. Να ένα παράδειγμα, από το ξαναδιάβασμα που κάνω στο βιβλίο που μεταφράζω αυτό τον καιρό. Διάβαζα την εξής φράση, που την είχα γράψει πριν από λίγους μήνες:
Το αποτέλεσμα ήταν ότι η Ισπανία δεν ανέπτυξε ούτε μια στέρεη αστική τάξη που να προωθήσει την οικονομική της ανάπτυξη ούτε ένα πολιτικό κέντρο μακράς πνοής, όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι, που να συντονίσει τον πολιτικό της βίο.
Σκέφτηκα: "Τι λέει εδώ; τι πάει να πει 'ούτε μια στέρεη αστική τάξη...'; Είναι δυνατόν να υπάρχουν 'πολλές αστικές τάξεις' μέσα στην ίδια χώρα; ή μήπως κάτι τέτοιο είναι δυνατόν, μια και μιλάμε για την κατακερματισμένη σε σχετικά αυτόνομες περιφέρειες Ισπανία; Και παραπέρα, καλά, δεν ανέπτυξε ούτε μια αστική τάξη· μετά, το 'ούτε ένα πολιτικό κέντρο' δεν έπρεπε να έχει κόμμα πριν από το 'ούτε'; Κατά παράταξη σύνταξη δεν έχουμε; Ούτε μια γάτα, ούτε ένας σκύλος, ούτε ένα ποντίκι...
Σημειωτέον ότι δεν συμβουλεύομαι αμέσως το πρωτότυπο κείμενο, γιατί αυτό που θέλω όταν ξαναδιαβάζω το μετάφρασμά μου είναι να έχω την αίσθηση του Έλληνα αναγνώστη, αν ρέει δηλαδή και αν είναι κατανοητό το ελληνικό κείμενο, χωρίς προσφυγή στο πρωτότυπο. Τέλος πάντων, λέω: ας βάλω ένα κόμμα μετά το 'ανάπτυξη'. Αλλά μετά λέω, κάτσε τώρα να δω και το πρωτότυπο. Να τι λέει το πρωτότυπο:
As a result, Spain failed to develop either a solid bourgeoisie to promote its economic development or a lasting political center, comparable to London or Paris, to coordinate its political life.
Ώστε failed to develop either...or λέει ο μάγκας, αναφώνησα, όχι failed to develop a single..., a single! Ελεμένταρυ, μάι ντιαρ Ουότσον! Και όμως, όπως έλεγα στην αρχή, άμα το μυαλό του αναγνώστη πάρει μιαν ατραπό, δύσκολα την αλλάζει μετά (πβ. την υπογραφή μου :)). Με αποτέλεσμα, είτε να καταλάβει λάθος, αν είναι απρόσεχτος, είτε να αναγκαστεί να κοντοσταθεί, να σκεφτεί, να προβληματιστεί και ίσως να βρει το αληθινό νόημα. Και δεν είναι μόνο μεταφραστικό το πρόβλημα, γιατί η ελληνική περίοδος που παράθεσα θα μπορούσε κάλλιστα να είναι από ελληνικό πρωτότυπο κείμενο, η δε παρουσία κόμματος μετά το 'ανάπτυξη' είναι εντέλει ψιλά γράμματα. Διαβασμένη βέβαια φωναχτά, η περίοδος δεν θα είχε πρόβλημα, αφού αλλιώς θα τονίζαμε το ένα νόημα και αλλιώς το άλλο: στην πρώτη περίπτωση, του a single..., θα τονίζαμε κυρίως τα 'μια', 'ένα', ενώ στη δεύτερη –του σωστού νοήματος, του either...or– θα τονίζαμε τα δύο 'ούτε'. Τι να το κάνεις, όμως; Το πρόβλημα είναι πώς το γράφεις, ώστε να διαβαστεί νοερά σωστά.
Το συγκεκριμένο με προβλημάτισε αρκετά· δεν είναι εύκολος ο αποκλεισμός της λάθος ανάγνωσης. Θα μπορούσα να γράψω δύο φορές το ρήμα "ανέπτυξε", αλλά θα ήταν άσχημο (ούτε ανέπτυξε μια αστική τάξη...ούτε ανέπτυξε ένα πολιτικό κέντρο...)· προτιμώ άλλωστε τη λιτή, μαθηματική σύνταξη, το 2(a+b) από το 2a+2b. Κατέληξα έτσι στο εξής:
Το αποτέλεσμα ήταν ότι η Ισπανία ούτε μια στέρεη αστική τάξη ανέπτυξε, που να προωθήσει την οικονομική της ανάπτυξη, ούτε ένα πολιτικό κέντρο μακράς πνοής, όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι, που να συντονίσει τον πολιτικό της βίο.
Είναι μεν κάπως λιγότερο αβίαστο σαν σύνταξη από το πρώτο που είχα γράψει, αλλά αποκλείει τη λάθος ρότα του αναγνώστη. Και, καθώς το βιβλίο δεν είναι λογοτεχνικό, προκρίνω τη σαφήνεια του νοήματος από το να δώσω μιαν αβίαστη σύνταξη που υπάρχει περίπτωση να οδηγήσει τον αβοήθητο αναγνώστη σε σφαλερά μονοπάτια ή/και σε άλυτα ερμηνευτικά διλήμματα, όπως οδήγησε εμένα όταν το διάβαζα.
Αυτά, και χρόνια πολλά στη Λεξιλογία!
Το αποτέλεσμα ήταν ότι η Ισπανία δεν ανέπτυξε ούτε μια στέρεη αστική τάξη που να προωθήσει την οικονομική της ανάπτυξη ούτε ένα πολιτικό κέντρο μακράς πνοής, όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι, που να συντονίσει τον πολιτικό της βίο.
Σκέφτηκα: "Τι λέει εδώ; τι πάει να πει 'ούτε μια στέρεη αστική τάξη...'; Είναι δυνατόν να υπάρχουν 'πολλές αστικές τάξεις' μέσα στην ίδια χώρα; ή μήπως κάτι τέτοιο είναι δυνατόν, μια και μιλάμε για την κατακερματισμένη σε σχετικά αυτόνομες περιφέρειες Ισπανία; Και παραπέρα, καλά, δεν ανέπτυξε ούτε μια αστική τάξη· μετά, το 'ούτε ένα πολιτικό κέντρο' δεν έπρεπε να έχει κόμμα πριν από το 'ούτε'; Κατά παράταξη σύνταξη δεν έχουμε; Ούτε μια γάτα, ούτε ένας σκύλος, ούτε ένα ποντίκι...
Σημειωτέον ότι δεν συμβουλεύομαι αμέσως το πρωτότυπο κείμενο, γιατί αυτό που θέλω όταν ξαναδιαβάζω το μετάφρασμά μου είναι να έχω την αίσθηση του Έλληνα αναγνώστη, αν ρέει δηλαδή και αν είναι κατανοητό το ελληνικό κείμενο, χωρίς προσφυγή στο πρωτότυπο. Τέλος πάντων, λέω: ας βάλω ένα κόμμα μετά το 'ανάπτυξη'. Αλλά μετά λέω, κάτσε τώρα να δω και το πρωτότυπο. Να τι λέει το πρωτότυπο:
As a result, Spain failed to develop either a solid bourgeoisie to promote its economic development or a lasting political center, comparable to London or Paris, to coordinate its political life.
Ώστε failed to develop either...or λέει ο μάγκας, αναφώνησα, όχι failed to develop a single..., a single! Ελεμένταρυ, μάι ντιαρ Ουότσον! Και όμως, όπως έλεγα στην αρχή, άμα το μυαλό του αναγνώστη πάρει μιαν ατραπό, δύσκολα την αλλάζει μετά (πβ. την υπογραφή μου :)). Με αποτέλεσμα, είτε να καταλάβει λάθος, αν είναι απρόσεχτος, είτε να αναγκαστεί να κοντοσταθεί, να σκεφτεί, να προβληματιστεί και ίσως να βρει το αληθινό νόημα. Και δεν είναι μόνο μεταφραστικό το πρόβλημα, γιατί η ελληνική περίοδος που παράθεσα θα μπορούσε κάλλιστα να είναι από ελληνικό πρωτότυπο κείμενο, η δε παρουσία κόμματος μετά το 'ανάπτυξη' είναι εντέλει ψιλά γράμματα. Διαβασμένη βέβαια φωναχτά, η περίοδος δεν θα είχε πρόβλημα, αφού αλλιώς θα τονίζαμε το ένα νόημα και αλλιώς το άλλο: στην πρώτη περίπτωση, του a single..., θα τονίζαμε κυρίως τα 'μια', 'ένα', ενώ στη δεύτερη –του σωστού νοήματος, του either...or– θα τονίζαμε τα δύο 'ούτε'. Τι να το κάνεις, όμως; Το πρόβλημα είναι πώς το γράφεις, ώστε να διαβαστεί νοερά σωστά.
Το συγκεκριμένο με προβλημάτισε αρκετά· δεν είναι εύκολος ο αποκλεισμός της λάθος ανάγνωσης. Θα μπορούσα να γράψω δύο φορές το ρήμα "ανέπτυξε", αλλά θα ήταν άσχημο (ούτε ανέπτυξε μια αστική τάξη...ούτε ανέπτυξε ένα πολιτικό κέντρο...)· προτιμώ άλλωστε τη λιτή, μαθηματική σύνταξη, το 2(a+b) από το 2a+2b. Κατέληξα έτσι στο εξής:
Το αποτέλεσμα ήταν ότι η Ισπανία ούτε μια στέρεη αστική τάξη ανέπτυξε, που να προωθήσει την οικονομική της ανάπτυξη, ούτε ένα πολιτικό κέντρο μακράς πνοής, όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι, που να συντονίσει τον πολιτικό της βίο.
Είναι μεν κάπως λιγότερο αβίαστο σαν σύνταξη από το πρώτο που είχα γράψει, αλλά αποκλείει τη λάθος ρότα του αναγνώστη. Και, καθώς το βιβλίο δεν είναι λογοτεχνικό, προκρίνω τη σαφήνεια του νοήματος από το να δώσω μιαν αβίαστη σύνταξη που υπάρχει περίπτωση να οδηγήσει τον αβοήθητο αναγνώστη σε σφαλερά μονοπάτια ή/και σε άλυτα ερμηνευτικά διλήμματα, όπως οδήγησε εμένα όταν το διάβαζα.
Αυτά, και χρόνια πολλά στη Λεξιλογία!
...)