Αναφορά της πηγής, ναι… Αναφορά του μεταφραστή;

[Birdy]

Newbάκος ήμουνα ερωτήσεις έκανα...

Έχοντας διασχίσει πολλές φορές την ωραία γειτονιά σας ως περαστικός, θαυμάζοντας το ζεστό και φιλόξενο «σπίτι του μεταφραστή» που χτίζετε λιθαράκι-λιθαράκι, θα ήθελα, αφού ευχαριστήσω για τα όσα χρησιμότατα έχω κατά καιρούς αλιεύσει από πολλούς από εσάς, να θέσω ένα ζήτημα που με απασχολεί σχεδόν από τις απαρχές της επαγγελματικής μου ενασχόλησης με τη μετάφραση.

Διαπίστωση:
Αν και με την πάροδο των ετών τα κείμενα που αναδημοσιεύουν από ξενόγλωσσες πηγές τα μέσα του έντυπου και του ηλεκτρονικού Τύπου αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο, εξακολουθεί να μην γίνεται αναφορά του/της μεταφραστή/άστριας που αναλαμβάνει την απόδοσή τους.

Ζητούμενα:
α) πόσο δεοντολογική είναι αυτή η αντιμετώπιση του συγκεκριμένου μεταφραστικού έργου;
β) υπάρχει εμπειρία από σχετικές προσεγγίσεις ή πρακτικές στο εξωτερικό;
γ) έχει επιχειρηθεί μέχρι τώρα η αποκατάσταση αυτής της «αδικίας» στον ελληνικό χώρο; Εάν όχι,
δ) θεωρείτε ότι θα άξιζε να επιδιώξουν οι επαγγελματίες της μετάφρασης, ο καθένας από το μετερίζι του ή και πιο συλλογικά, την προώθηση ενός τέτοιου αιτήματος;

 

[azimuthios]

Καλημέρα και καλώς ήρθες!

Απ' όσα έχω δει στη βιβλιογραφία που χρησιμοποιώ για επαγγελματικούς σκοπούς, ο μεταφραστής ενός βιβλίου από αγγλικά ή προς τα αγγλικά αναφέρεται πάντα, με μερικές ανεξήγητες εξαιρέσεις.

Για τα άλλα ας απαντήσουν οι πιο αρμόδιοι. :)

 

[sarant]

Οι καθημερινές εφημερίδες, πάντως, σπανιότατα αναφέρουν μεταφραστή -μία ή δύο περιπτώσεις θυμάμαι.

 

[Count Baltar]

Εφόσον έχω χρησιμοποιήσει απόσπασμα από τη δουλειά άλλου συναδέλφου, πάντα, μα πάντα, βάζω υποσημείωση, που να αναφέρει μέχρι και τη σελίδα του πρωτοτύπου. Είτε πρόκειται για λογοτεχνικό, είτε για επιστημονικό έργο.
Πρόσφατα, δε, σε βιβλίο με πλήθος παραπομπών, κάθισα και βρήκα τις ελληνικές μεταφράσεις των βιβλίων ακόμα και αν δεν υπήρχε παράθεμα στο κείμενο.

 

[nickel]

Ζητούμενα:
α) πόσο δεοντολογική είναι αυτή η αντιμετώπιση του συγκεκριμένου μεταφραστικού έργου;
β) υπάρχει εμπειρία από σχετικές προσεγγίσεις ή πρακτικές στο εξωτερικό;
γ) έχει επιχειρηθεί μέχρι τώρα η αποκατάσταση αυτής της «αδικίας» στον ελληνικό χώρο; Εάν όχι,
δ) θεωρείτε ότι θα άξιζε να επιδιώξουν οι επαγγελματίες της μετάφρασης, ο καθένας από το μετερίζι του ή και πιο συλλογικά, την προώθηση ενός τέτοιου αιτήματος;

Καλημέρα, Birdy, και καλωσήρθες.

Μας έχουν απασχολήσει τα ερωτήματα αυτά σε σχέση με τον υποτιτλισμό. Η αναφορά του ονόματος του μεταφραστή είναι και αναγνώριση και ευθύνη. Γινόμαστε πιο προσεχτικοί όταν υπογράφουμε τη δουλειά μας.

Ειδικότερα ωστόσο στον τεράστιο όγκο ύλης που παράγεται από τη μετάφραση δελτίων και ρεπορτάζ —παλιότερα στα έντυπα και το ραδιόφωνο, τώρα σε πολλαπλάσιο βαθμό στο διαδίκτυο— κατά κανόνα δεν μπαίνει το όνομα του μεταφραστή. Πουθενά. Ούτε στα καλύτερα σπίτια. Στις ελληνικές εφημερίδες συχνά γίνεται μετάφραση ξένης ύλης κατά τρόπο παράνομο ή αντιδεοντολογικό. Δηλαδή, αν δεν έχεις συμφωνία με την τάδε ξένη εφημερίδα να μεταφράζεις κείμενά της (καταβάλλοντας δικαιώματα), ο μεταφραστής δεν μεταφράζει απλώς, αλλά ξαναγράφει. Δεν αποκλείεται μάλιστα να συνθέτει / να συρράπτει και δυο-τρία κομμάτια από διαφορετικές πηγές. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι πιθανό να δούμε το όνομά του. Σπάνια τις πηγές του.

Στο διαδίκτυο θα πρέπει να επιδιώξουμε πρώτα απ' όλα να αποδίδεται κάπου το κείμενο που αναδημοσιεύεται σε χίλια δυο μέρη. Ξένες ιστοσελίδες συνήθως το κάνουν, εδώ συχνά το ξεχνάνε. Βλέπεις λοιπόν μια κακομεταφρασμένη είδηση και δεν ξέρεις ποιος μεταφραστής ευθύνεται, αλλά και καν ποιο έντυπο ευθύνεται. Που σημαίνει ότι πολύ εύκολα μπορούμε να δούμε και τη διασπορά ψευδών ειδήσεων, εκεί που χάνεται η ευθύνη.

 

[Alexandra]

Στις ελληνικές εφημερίδες συχνά γίνεται μετάφραση ξένης ύλης κατά τρόπο παράνομο ή αντιδεοντολογικό.

Βλέπω ότι συχνά κάποια μεγάλη απογευματινή εφημερίδα αναδημοσιεύει αυτούσιες ειδήσεις, μαζί με τις φωτογραφίες τους, από την αγγλική Daily Mail. Έχουν άραγε συμφωνία; Αν είχαν, δεν θα το ανέφεραν σε κάποιο σημείο στην αρχή ή στο τέλος της είδησης;

 

[oliver_twisted]

Birdy, εγώ, επειδή λατρεύω το nick σου, θα σε καλωσορίσω, με την άδεια των συμφορουμιτών μου και τη δικιά σου, έτσι:

Sorry για την παρένθεση! Καλή συνέχεια!

 

[nickel]

Βλέπω ότι συχνά κάποια μεγάλη απογευματινή εφημερίδα αναδημοσιεύει αυτούσιες ειδήσεις, μαζί με τις φωτογραφίες τους, από την αγγλική Daily Mail. Έχουν άραγε συμφωνία; Αν είχαν, δεν θα το ανέφεραν σε κάποιο σημείο στην αρχή ή στο τέλος της είδησης;

Αυτό συνήθως σημαίνει δύο πράγματα:
(1) ότι αυτοί δεν έχουν συμφωνία με την εφημερίδα (αυτές οι αποκλειστικότητες προβάλλονται).
(2) ότι δεν έχει άλλη ελληνική εφημερίδα σταθερή συνεργασία με την ξένη εφημερίδα. Αλλιώς, θα έπεφτε το σχετικό κάρφωμα.

 

[Alexandra]

Εννοείται ότι άπειρες φορές βλέπω σε μεγάλες εφημερίδες μεταφράσεις άρθρων του Time ή του Newsweek, χωρίς καμιά αναφορά στην πηγή.

 

[Birdy]

Σας ευχαριστώ για το καλωσόρισμα (oliver_twisted, τα πουλιά είναι οι πιο γνήσιοι "αντάρτες πόλεων"...)

Συνάγω και συγκρατώ τα εξής:
Όσον αφορά τους μεταφραστές, η υπογραφή θα μας κάνει πιο υπεύθυνους σε ό,τι μας αναλογεί και νομοτελειακά θα επιφέρει βελτίωση στη δουλειά που παραδίδουμε και στη συνολική εικόνα του επαγγέλματος προς τα έξω.

Όσον αφορά τους "πελάτες", η υπογραφή, σε συνδυασμό με την αναφορά της πηγής που αποτελεί προαπαιτούμενο, όπως σωστά επισήμανε ο Nickel, θα αναβαθμίσει και θα επικυρώσει την εγκυρότητα της είδησης που αναπαράγουν και θα απαλλάξει τον αναγνώστη από τον ανοίκειο ρόλο του ρεπόρτερ που προσπαθεί να διασταυρώσει την είδηση (κι αυτό στην ιδανική περίπτωση που είναι γλωσσομαθής και γνωρίζει πώς και πού να ψάχνει διαδικτυακά).

Θεωρώ λοιπόν ότι τους περισσότερους από εμάς μας συμφέρει - όχι όμως απαραίτητα και τους περισσότερους από αυτούς...

 

[Birdy]

...και για να συμπληρώσω τα παραπάνω, θεωρώ ότι το ανυπόγραφο θολώνει ακόμη παραπάνω το ομιχλώδες τοπίο που επικρατεί στο χώρο της λετουργίας και δεοντολογίας των ΜΜΕ στην Ελλάδα. Λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη ότι το φαινόμενο της δημοσίευσης μεταφράσεων ξενόγλωσσων άρθρων λογικά θα εντείνεται ολοένα συναρτώμενο όπως είναι από τη διόγκωση της πληροφορίας, νομίζω ότι θα ήταν χρήσιμο να αρχίσουμε σιγά-σιγά να "οχλούμε" επί του θέματος τους εκπροσώπους αυτής της κατηγορίας επαγγελματικών συνεργατών μας.

 

[Alexandra]

Έχω την αίσθηση που αγγίζει τα όρια της βεβαιότητας ότι πάρα πολλά μεταφρασμένα άρθρα δεν μεταφράζονται από επαγγελματίες μεταφραστές, αλλά από ημιγλωσσομαθείς δημοσιογράφους, γι' αυτό εντοπίζουμε πολλά και τραγικά λάθη.

 

[Birdy]

Έχω την αίσθηση που αγγίζει τα όρια της βεβαιότητας ότι πάρα πολλά μεταφρασμένα άρθρα δεν μεταφράζονται από επαγγελματίες μεταφραστές, αλλά από ημιγλωσσομαθείς δημοσιογράφους, γι' αυτό εντοπίζουμε πολλά και τραγικά λάθη.

Πολύ σωστά. Αυτό αποτελεί έναν ακόμη λόγο για τον οποίο ίσως θα έπρεπε να ασκηθεί κάποιας μορφής πίεση προς αυτούς τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς ώστε να καταφεύγουν σε πιο επαγγελματικές λύσεις, εγκαταλείποντας τις μεσοβέζικες πρακτικές που σε πρώτη ανάγνωση μπορεί να είναι λιγότερο δαπανηρές γι΄αυτούς αλλά μακροπρόθεσμα πλήττουν πολύ σοβαρά το κύρος τους.

 

[nickel]

Ας μην τους βάζουμε σφραγίδες, μια και δεν είναι εκεί το πρόβλημα. Μπορούμε να πούμε με αρκετή βεβαιότητα ότι πολλά από τα άτομα που μεταφράζουν ξένες πηγές για τις εφημερίδες δεν έχουν κάνει ειδικές σπουδές μετάφρασης και ειδικότερα μετάφρασης δημοσιογραφικού κειμένου. Ξέρουμε τι περιλαμβάνουν τα γλωσσικά μαθήματα των δημοσιογραφικών σχολών; Ή αρκεί το καλό Proficiency για την πρόσληψη (μαζί με μια καλή γνωριμία);

Μήπως οι ίδιοι οι μεταφραστές αυτών των κειμένων προτιμούν την ανωνυμία γιατί δεν νιώθουν έτοιμοι να βάλουν το όνομά τους φαρδύ-πλατύ κάτω από τη δουλειά τους; Μήπως με αυτό τον τρόπο και αυτόν το φαυλότατο κύκλο διαιωνίζεται μια βολική κατάσταση χαμηλών αμοιβών; Πόσα αφτιά εφημεριδάδων ίδρωσαν επειδή πήραν επιστολές αναγνωστών που διαμαρτύρονταν για σολοικισμό ή κακομετάφραση;

Και πώς διορθώνει κανείς πράγματα που έχουν καταντήσει ανούσιες λεπτομέρειες;

 

[Birdy]

Μήπως οι ίδιοι οι μεταφραστές αυτών των κειμένων προτιμούν την ανωνυμία γιατί δεν νιώθουν έτοιμοι να βάλουν το όνομά τους φαρδύ-πλατύ κάτω από τη δουλειά τους; Μήπως με αυτό τον τρόπο και αυτόν το φαυλότατο κύκλο διαιωνίζεται μια βολική κατάσταση χαμηλών αμοιβών; Πόσα αφτιά εφημεριδάδων ίδρωσαν επειδή πήραν επιστολές αναγνωστών που διαμαρτύρονταν για σολοικισμό ή κακομετάφραση;

Και πώς διορθώνει κανείς πράγματα που έχουν καταντήσει ανούσιες λεπτομέρειες;

Αναμφίβολα είναι κι αυτή μια παράμετρος του προβλήματος, αλλά μάλλον πρόκειται για το αιτιατό και όχι το αίτιο. Το αίτιο στη συγκεκριμένη περίπτωση θεωρώ ότι εντοπίζεται στην ανάγκη για περιορισμό του κόστους, η οποία αξιολογείται ως υπέρτερη της ανάγκης για ποιότητα και εγκυρότητα, λόγω ίσως και του εφήμερου χαρακτήρα αυτών των άρθρων, που ανακυκλώνονται τόσο γρήγορα όσο και το χαρτί πάνω στο οποίο είναι τυπωμένα.

Τώρα, ως προς το πώς διορθώνεται αυτό το πρόβλημα, νομίζω ότι το πρώτο βήμα είναι να εντοπιστεί και να αναδειχθεί ως τέτοιο από πιο πολλούς, πιο εμφατικά και ίσως πιο συλλογικά, μπας και τελικά ιδρώσει το αυτί των εχόντων το μαχαίρι και το καρπούζι ή τουλάχιστον όσων εξ αυτών θεωρούν εαυτούς εκπροσώπους της έγκυρης δημοσιογραφίας.

 

[LostVerse]

Από ένα περιοδικό που είχα εργαστεί κάποια στιγμή, δεν αναφερόταν ποτέ μα ποτέ το όνομα του μεταφραστή (μόνο του συντάκτη όταν επρόκειτο για ανάρτηση άρθρων του περιοδικού στο πόρταλ του). Επιλογή για τον μεταφραστή δεν υπήρχε προφανώς, αν δεν σου άρεσε απλά δεν υπήρχε συνεργασία, και μια αιτιολογία που επικαλέστηκε ο διευθυντής σε ανύποπτο χρονο ήταν περίπου για να μην γίνει γνωστός ο μεταφραστής, δηλαδή για να μην φτιάξει δικό του «όνομα» στο συγκεκριμένο χώρο και έχει μετά μεγαλύτερες απαιτήσεις, ή φύγει για ανταγωνιστικές εκδόσεις.

Η μόνη εξαίρεση που υπήρχε, ήταν στην περίπτωση που ο μεταφραστής ήταν ταυτόχρονα και συντάκτης (ή μάλλον το αντίστροφο πιο σωστά), οπότε και αναγκαστικά θα αναφερόταν στην έναρξη του άρθρου, αλλά και στην ταυτότητα του περιοδικού και του πόρταλ.

Πάντως η εντύπωση μου είναι ότι αν ξαφνικά η Ελλάδα αποκολλούνταν από την επιφάνεια της γης και μεταφέρονταν σε ένα άλλο αποκκομένο πλανήτη, πολλά περιοδικά και εφημερίδες θα έμεναν άνευ αντικειμένου, αφού δεν θα είχαν από πού να αντιγράψουν. Για ένα διάστημα θα έκαναν ανακύκλωση παλαιότερων άρθρων και μετά το χάος. Η δημιουργική σύνταξη αρθρογραφίας έχει σε μεγάλο βαθμό πεθάνει, αν και αυτό μάλλον είναι άλλο θέμα...