Για μια μετάφραση του Μόμπυ Ντικ

[somnambulist]

Για να δούμε τελικά, πήγε ο Χριστοδούλου σε ωδείο για να μεταφράσει τον Μόμπι Ντικ;

ΛΩΡΑ ΚΕΖΑ: Ασκήσεις ετυμολογίας

Ο Α. Κ. Χριστοδούλου ξεκίνησε να διαβάζει τον «Μόμπι Ντικ» το 1980 στη μετάφραση της Αγλαΐας Μητροπούλου (εκδόσεις Πεχλιβανίδη). Ηταν μια παιδική έκδοση από την οποία είχαν αφαιρεθεί τα αποσπάσματα στοχασμού, προσπαθώντας να κρατηθεί αμείωτο το ενδιαφέρον της περιπέτειας. Διαβάζοντας προσεκτικά το ελληνικό κείμενο ο Θανάσης Χριστοδούλου ένιωσε ότι υπήρχε μια σχετική ανακολουθία στην απόδοση των όρων. Ο ίδιος δεν γνώριζε τότε καλά αγγλικά. Εχοντας μια σύντομη θητεία σε φροντιστήριο της Αθήνας κατά τα φοιτητικά του χρόνια, προσπάθησε στη συνέχεια να αποκτήσει μόνος του τις βασικές γνώσεις γραφής και ανάγνωσης. Για την ομιλία ούτε λόγος… Με τη βοήθεια του λεξικού έκανε αντιπαραβολή του αμερικανικού κειμένου με το ελληνικό. Από την πρώτη παράγραφο διαπίστωσε ότι «πίσω από κάθε φράση του Μέλβιλ υπάρχουν τρεις αναγνώσεις» και δεν έμεινε ικανοποιημένος από τις επιλογές της μεταφράστριας. Αποφάσισε να αφιερώσει τον ελεύθερο χρόνο του στην ανάγνωση του βιβλίου που είχε κυκλοφορήσει το 1851.

Για τις ανάγκες της πρώτης ανάγνωσης ο Θανάσης Χριστοδούλου αγόρασε το δωδεκάτομο λεξικό της Οξφόρδης. Μελετούσε κάθε λέξη. Οχι μόνον εκείνες που αγνοούσε αλλά ακόμη και εκείνες που γνώριζε: «Προσήγγιζα κάθε λέξη ιστορικά αλλά και μέσα στο περιβάλλον της. Κάθε λέξη φορτίζεται διαφορετικά, ανάλογα με το πότε χρησιμοποιήθηκε, από ποιον και για ποιο λόγο. Ετσι διαπίστωσα ότι ορισμένες λέξεις που θεωρούμε δεδομένες, διαφοροποιούνται στο κείμενο του Χέρμαν Μέλβιλ. Αρχικά εργάστηκα χωρίς να ανατρέξω σε θεωρητικά κείμενα σχετικά με τον συγγραφέα. Εκείνο που με ενδιέφερε ήταν να αντιληφθώ μόνος μου την κοσμοθεωρία του. Δεν υπήρχε καλύτερος τρόπος από την τριβή με το κείμενο». Οταν έφθασε στο δέκατο κεφάλαιο αποφάσισε να μεταφράσει το βιβλίο. Επέστρεψε στις πρώτες σελίδες και άρχισε την επίπονη απόδοση στη νεοελληνική. Παράλληλα εργαζόταν στο δικηγορικό γραφείο του. Αυτό που τον μαγνήτιζε στον Χέρμαν Μέλβιν ήταν περισσότερο ο φιλοσοφικός στοχασμός παρά η λογοτεχνική ποιότητα των έργων του. «Ο Μέλβιλ θέτει βασανιστικά ερωτήματα. Ετσι δεν με ενδιέφερε ο λογοτεχνία αυτή καθαυτή αλλά οι τοποθετήσεις του σχετικά με τον άνθρωπο, που παρουσιάζεται ως το τραγικό και αδικημένο ον στο Σύμπαν».

Η συνέχεια εδώ.

 

[nickel]

Κι εγώ περίμενα να δω ποιος έχει τη μετάφρασή του Χριστοδούλου να μας πει για την πρώτη πρόταση. Αλλά φαίνεται από τη συνέντευξη ότι ο Ishmael έχει γίνει Ισμαέλ.

Για τις ανάγκες της πρώτης ανάγνωσης ο Θανάσης Χριστοδούλου αγόρασε το δωδεκάτομο λεξικό της Οξφόρδης.

Μα πώς κουλαντρίζει κανείς δώδεκα τόμους; Υπήρχε και το δίτομο Compact (αν είχες δυνατά μάτια). Πώς έχει αλλάξει ο κόσμος μέσα σε δυο δεκαετίες...

Κατέληξε μάλιστα να σχεδιάσει μόνος του 25 πολυτονικές γραμματοσειρές...
Respect! Ωραία πολύπλευρη ιστορία για τρελό μεράκι. Τελικά απορείς πώς δεν πήγε και σε ωδείο.

 

[Marinos]

Θα ξέρετε ίσως ότι για τη μετάφραση του Χριστοδούλου είχε γίνει ομηρικός καβγάς από τις στήλες του περιοδικού Χάρτης γύρω στο 1985 αν θυμάμαι καλά.

Νόμιζα ότι η μετάφραση του Χριστοδούλου ήταν καμιά δεκαριά χρόνια πιο πρόσφατη. Ίσως επανεκδόθηκε αργότερα; (Εγώ το βιβλίο το διάβασα πρόσφατα στα αγγλικά, κυρίως επειδή ήταν πολύ ελαφρύτερο και βόλευε για τις μετακινήσεις. Δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο).

 

[Palavra]

Εντωμεταξύ, για ποιο λόγο είχε γίνει ο καβγάς;

 

[sarant]

Είμαι βέβαιος ότι έγινε δεκαετία 80, ανάμεσα στον Χριστοδούλου και σε έναν άλλον. Το πρώτο γράμμα διεκτραγωδούσε τη μετάφραση του Μόμπι Ντικ και απαριθμούσε καμιά τριανταριά (ίσως και παραπάνω) χοντρά λάθη, παρανοήσεις κτλ. Απάντησε ο μεταφραστής, ανταπάντησε ο επικριτής, νομίζω πως ξαναπάντησε ο μεταφραστής, αλλά το γούστο ήταν στο ύφος τους, που ήταν (και των δύο) απόλαυση να το διαβάζεις.

Τώρα ο Δύτης με κάνει να αμφιβάλλω μήπως ο Χριστοδούλου ήταν ο επικριτής και επέκρινε κάποιον προηγούμενο μεταφραστή... δεν ξέρω, είναι και ο Αϊζενχάουερ στη μέση.

 

[crystal]

Είμαι βέβαιος ότι έγινε δεκαετία 80, ανάμεσα στον Χριστοδούλου και σε έναν άλλον. Το πρώτο γράμμα διεκτραγωδούσε τη μετάφραση του Μόμπι Ντικ και απαριθμούσε καμιά τριανταριά (ίσως και παραπάνω) χοντρά λάθη, παρανοήσεις κτλ. Απάντησε ο μεταφραστής, ανταπάντησε ο επικριτής, νομίζω πως ξαναπάντησε ο μεταφραστής, αλλά το γούστο ήταν στο ύφος τους, που ήταν (και των δύο) απόλαυση να το διαβάζεις.

Έχει κανείς τα τεύχη στο αρχείο του και μπορεί να μας προσφέρει μερικές σκαναρισμένες σελίδες;
:)

 

[somnambulist]

Τώρα ο Δύτης με κάνει να αμφιβάλλω μήπως ο Χριστοδούλου ήταν ο επικριτής και επέκρινε κάποιον προηγούμενο μεταφραστή... δεν ξέρω, είναι και ο Αϊζενχάουερ στη μέση.

Μάλλον ο Δύτης έχει δίκιο, γιατί ο Μόμπι Ντικ σε μετάφραση Χριστοδούλου πρωτοεκδόθηκε το 1991.

@Παλάβρα. Είχα την εντύπωση ότι αποδόθηκε: Λέγε με Ισμαήλ, αλλά ίσως τελικά ήταν λέγε με Ισμαέλ. Πάνε χρόνια από τότε που το διάβασα και δεν έχω το βιβλίο πρόχειρο. Πάντως, έχω ρωτήσει κάποιον που το έχει και περιμένω απάντηση. Οπότε θα επανέλθω.

 

[sarant]

Μάλλον ο Δύτης έχει δίκιο, γιατί ο Μόμπι Ντικ σε μετάφραση Χριστοδούλου πρωτοεκδόθηκε το 1991.

@Παλάβρα. Είχα την εντύπωση ότι αποδόθηκε: Λέγε με Ισμαήλ, αλλά ίσως τελικά ήταν λέγε με Ισμαέλ. Πάνε χρόνια από τότε που το διάβασα και δεν έχω το βιβλίο πρόχειρο. Πάντως, έχω ρωτήσει κάποιον που το έχει και περιμένω απάντηση. Οπότε θα επανέλθω.

Και όμως, βρήκα στα κιτάπια μου σκαναρισμένες σελίδες από το τεύχος 10 του περιοδικού Χάρτης (1984) όπου ο Χριστοδούλου απαντάει στις επικρίσεις του Σταθάτου (από το τ. 9 που δεν το έχω κρατήσει) και ο Σταθάτος ανταπαντά.

Παράδειγμα λάθους, το The devil he does, σ. 185, που ο Χριστοδούλου το αποδίδει "Τον διάβολο τρώει" (προηγείται πρόταση με το ρήμα eat) και ο Σταθάτος του λέει ότι είναι επιφώνημα (κάτι σαν Τον κακό του τον καιρό) και μάλλον δίκιο έχει.

 

[Marinos]

Μήπως είχε προδημοσιεύσει κάποιο κεφάλαιο; (Τόσα χρόνια το δούλευε...)

 

[sarant]

Δεν νομίζω, γιατί τα λάθη δεν είναι σε λίγες σελίδες, αλλά από σελ. 123 έως σελ. 283. Αν θυμάμαι καλά προηγήθηκε μια δίγλωσση πανάκριβη έκδοση, στη δεκ. 1980, και μετά βγήκε μια άλλη, μόνο μετάφραση. Ίσως με την ευκαιρία αυτή να διόρθωσε και το κείμενο.

 

[Earion]

Ο Σταθάτος έγραψε στο τεύχος του Χάρτη υπ' αρ. 9 (Δεκέμβριος 1983, σσ. 282-286) κρίνοντας τη μετάφραση Χριστοδούλου (τον πρώτο τόμο μόνο), από τις Εκδόσεις Ζώδιο, 1983. Ο Χριστοδούλου απάντησε στο τεύχος 10 (Φεβρουάριος 1984, σσ. 410-420) και ο Σταθάτος ανταπάντησε στο ίδιο τεύχος (έχοντας υπόψη του την απάντηση Χριστοδούλου), στις σσ. 421-423.
Ο Χάρτης πρωτοεκδόθηκε (τ. 1) τον Ιούλιο του 1982 και σταμάτησε στο τ. 25/26 (Νοέμβριος 1988) με ένα αφιέρωμα στον Εγγονόπουλο.
Έχω φωτοτυπίες των δύο τευχών· όποιος ενδιαφέρεται ας ρίψει σημείωμα (προσωπικό μήνυμα εννοώ).

 

[Marinos]

Ωραία! θα χορτάσουμε μεταφραστικές μονομαχίες αυτές τις μέρες.

 

[nickel]

Λοιπόν, έχουμε και λέμε:
[Επικαιροποίηση]
Από τα τεύχη 9 του Χάρτη (σελ. 282-286)

Χάρτης, έτος 1983, τεύχος 9 | Περιοδικά λόγου και τέχνης

www.greek-language.gr

και 10 (σελ. 410-423).

Χάρτης, έτος 1984, τεύχος 10 | Περιοδικά λόγου και τέχνης

www.greek-language.gr

 

[nickel]

Τα κείμενα από τον Χάρτη μού άφησαν μια περίεργη γεύση, μάλλον άσχημη. Ίσως θα προτιμούσα να μην το είχαμε ανοίξει αυτό το κεφάλαιο, να μην πηγαίναμε εκεί. Είναι μια κριτική που έγινε πριν από 27 χρόνια, για τον πρώτο τόμο της μετάφρασης, για 68 από τις 612 σελίδες του αγγλικού πρωτότυπου κειμένου. Δεν ξέρω τι έγινε αποκεί και πέρα. Ο Γιάννης Σταθάτος κλείνει το σημείωμά του με την απαισιόδοξη πρόβλεψη «Και θα μείνουμε με έναν Μέλβιλ κουτσό, στραβό και ευνουχισμένο». Τα λάθη που βρίσκει στο κείμενο δεν είναι αμελητέα, αλλά δεν ξέρουμε κατά πόσο ο Μόμπι-Ντικ που έχουμε σήμερα (του 1992· τα ’χει κι αυτός τα χρονάκια του), απλογραφημένος και με ενωτικό, είναι κάτι διαφορετικό. Όμως γι’ αυτόν θα πρέπει πια να μιλήσουμε.

Στην απάντησή του (είπαμε: του 1984) ο Χριστοδούλου μού θυμίζει πλοίαρχο Αχαάβ που τα ’χει βάλει με μια μεταφραστική λευκή φάλαινα. Στα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει θεωρώ βέβαιο ότι θα έχει αλλάξει γνώμη για αρκετά από όσα γράφει στην απάντησή του.

Θα φτιάξω χωριστά νήματα για κάνα-δυο όρους που μπορούν να είναι γενικά χρήσιμοι. Θα ήθελα ωστόσο να επισημάνω κάτι που βοήθησε πολύ τον Σταθάτο στις αποφάσεις του για τις σημασίες των λέξεων: η γαλλική μετάφραση. Όταν έχουν προηγηθεί οι μεταφραστές σε άλλες γλώσσες, δεν βλάπτει να έχουμε υπόψη τις λύσεις που έδωσαν αυτοί.

 

[Palavra]

Call me Ishmael:

Φεύγω, φεύγω!

 

[drsiebenmal]

Το επόμενο δεν έχει καμία σχέση με τη μετάφραση του Μόμπι Ντικ, έχει όμως με τον δημιουργό του (που πέθανε σαν πριν λίγες μέρες, πριν 120 χρόνια, στις 28/9/1891) και επιπλέον έχει σχέση με σκάκι, οπότε, το φέρνω εδώ από το φιλολογικό σκακιστικό ιστολόγιο όπου το ανακάλυψα, για να υπάρχει:

Among other devices to kill time, during the frequent calms, Long Ghost hit upon the game of chess. With a jack-knife, we carved the pieces quite tastefully out of bits of wood, and our board was the middle of a chest-lid, chalked into squares, which, in playing, we straddled at either end. Having no other suitable way of distinguishing the sets, I marked mine by tying round them little scarfs of black silk, torn from an old neck-handkerchief. Putting them in mourning this way, the doctor said, was quite appropriate, seeing that they had reason to feel sad three games out of four. Of chess, the men never could make head nor tail; indeed, their wonder rose to such a pitch that they at last regarded the mysterious movements of the game with something more than perplexity; and after puzzling over them through several long engagements, they came to the conclusion that we must be a couple of necromancers.​

(Από το Όμου).

 

[stathis]

Είχα την εντύπωση ότι αποδόθηκε: Λέγε με Ισμαήλ, αλλά ίσως τελικά ήταν λέγε με Ισμαέλ. Πάνε χρόνια από τότε που το διάβασα και δεν έχω το βιβλίο πρόχειρο. Πάντως, έχω ρωτήσει κάποιον που το έχει και περιμένω απάντηση. Οπότε θα επανέλθω.

Φαίνεται πως στην τελική μετάφραση είναι "Ισμαήλ", σύμφωνα με το απόσπασμα που κυκλοφορεί στο νετ (π.χ. εδώ). (Μου είχαν χαρίσει το βιβλίο προ αμνημονεύτων, αλλά ακόμη κι αν το έβρισκα στο χάος του πατρικού μου, φοβάμαι πως δεν θα το διαβάσω ποτέ...)

Τα κείμενα στο PDF από τον Χάρτη μού άφησαν μια περίεργη γεύση, μάλλον άσχημη. Ίσως θα προτιμούσα να μην το είχαμε ανοίξει αυτό το κεφάλαιο, να μην πηγαίναμε εκεί. Είναι μια κριτική που έγινε πριν από 27 χρόνια, για τον πρώτο τόμο της μετάφρασης, για 68 από τις 612 σελίδες του αγγλικού πρωτότυπου κειμένου. Δεν ξέρω τι έγινε αποκεί και πέρα. Ο Γιάννης Σταθάτος κλείνει το σημείωμά του με την απαισιόδοξη πρόβλεψη «Και θα μείνουμε με έναν Μέλβιλ κουτσό, στραβό και ευνουχισμένο». Τα λάθη που βρίσκει στο κείμενο δεν είναι αμελητέα, αλλά δεν ξέρουμε κατά πόσο ο Μόμπι-Ντικ που έχουμε σήμερα (του 1992· τα ’χει κι αυτός τα χρονάκια του), απλογραφημένος και με ενωτικό, είναι κάτι διαφορετικό. Όμως γι’ αυτόν θα πρέπει πια να μιλήσουμε.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η αντιπαράθεση, και πολύ απολαυστική βεβαίως. Προσφέρεται για διάφορα συμπεράσματα. Earion και Nickel, ευχαριστούμε τα μάλα.
Θυμάμαι μια εκδήλωση για την παγκόσμια ημέρα μετάφρασης στη Στοά του Βιβλίου, πρέπει να ήταν το 1999 ή το 2000. Μεταξύ των ομιλητών ήταν και ο Χριστοδούλου. Το μόνο που θυμάμαι ήταν ότι με είχε σοκάρει ελαφρώς η ομολογία του ότι δεν γνώριζε καλά αγγλικά όταν ξεκίνησε να μεταφράζει τον Μόμπυ Ντικ. Θυμάμαι επίσης, πολύ αμυδρά, να γίνεται λόγος για την επιλογή του Χριστοδούλου να αποδώσει το spleen ως «σπλήνιασμα». Τώρα που το ξαναβλέπω, αυτά τα δύο δεν είναι ψευδόφιλα;

 

[nickel]

Καλή η παρατήρηση και την αξιοποίησα:
http://lexilogia.gr/forum/showthrea...δόφιλες-λέξεις-ψευτοφίλες&p=125118#post125118

 

[Earion]

At a place in Yorkshire, England, Burton Constable by name, a certain Sir Clifford Constable has in his possession the skeleton of a Sperm Whale, but of moderate size, by no means of the full-grown magnitude of my friend King Tranquo’s​

Henry Melville, Moby Dick, or The White Whale​

6 Aυγούστου 2012 , η είδηση και η φωτογραφία μάς έρχονται από το χωριουδάκι Burton Constable στο Yorkshire:

This is the whale. It had been stranded in Tunstall, twelve miles for Burton Constable Hall, in 1825. The skeleton was exhibited by Sir Clifford on the grounds, “articulated throughout”, as Ishmael says. Neglected for years, and rediscovered in 1995, the bones have now been offered the chance of a restored home, thanks to a National Lottery Grant for repairs to the stable block at Burton Constable. Melville himself never saw “The whale that inspired Moby-Dick” as the beast is known, but read a book written by a man who did, Thomas Beale, whose Natural History of the Sperm-Whale can perhaps lay better, if less striking, claim to be the novelist’s “inspiration”.

 

[antongoun]

Ο Σταθάτος έγραψε στο τεύχος του Χάρτη υπ' αρ. 9 (Δεκέμβριος 1983, σσ. 282-286) κρίνοντας τη μετάφραση Χριστοδούλου (τον πρώτο τόμο μόνο), από τις Εκδόσεις Ζώδιο, 1983.

Μπορεί να βρει κανείς την κριτική του εδώ.

. Ο Χριστοδούλου απάντησε στο τεύχος 10 (Φεβρουάριος 1984, σσ. 410-420) και ο Σταθάτος ανταπάντησε στο ίδιο τεύχος (έχοντας υπόψη του την απάντηση Χριστοδούλου), στις σσ. 421-423.

Και την απάντηση και ανταπάντηση εδώ. (γιατί οι σύνδεσμοι με τις σκαναρισμένες φωτοτυπίες έχουν χαθεί πια)