Ποιος ήταν ο Καρλ Βάιγκελ από τη Λειψία, και τι μας νοιάζει εμάς;
Ο λόγος που θα έπρεπε ίσως να μας νοιάζει είναι το απλορωμαϊκό (ελληνικό)-ιταλογερμανικό (δίνω την πιο εύχρηστη διεύθυνση των γκουγκλοβιβλίων, αν και υπάρχουν και στην Ανέμη) και το γερμανο-απλορωμαϊκό λεξικό του, που εξέδωσε αντίστοιχα το 1796 και το 1804 στη Δρέσδη και για τα οποία γράφει αναλυτικά σήμερα ο Νίκος Σαραντάκος στο ιστολόγιό του: Ο λησμονημένος κ. Βάιγκελ και τα απλορωμαϊκά λεξικά του.
Η Δρέσδη τον 18ο αιώνα. Για μεγαλύτερη εικόνα, πατήστε εδώ.
Ο Καρλ Κρίστιαν Λέμπερεχτ Βάιγκελ [Karl Christian Leberecht Weigel]· Λέμπερεχτ θα πει Ορθόβιος –-κατά πώς φαίνεται και από άλλα ονόματα της οικογένειας, ήταν τότε η μόδα να δίνουν κι από ένα παρακινητικό κι ένα θεοσεβούμενο όνομα στα παιδιά τους-- ήταν ένας γιατρός που γεννήθηκε το 1769 στο «μικρό Παρίσι» της Σαξωνίας, τη Λειψία και πέθανε το 1845 στην πρωτεύουσά της τη Δρέσδη.
Σύμφωνα με τα βιογραφικά στοιχεία από τον κατάλογο των επιστολογράφων του Γκαίτε, αφού (πιθανότατα...) ολοκλήρωσε τις σπουδές του, ο Καρλ Βάιγκελ ταξίδεψε από το 1792 ως το 1795 στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ελβετία, το 1794 βρέθηκε στη Βιέννη, το 1796 είναι άμισθος υφηγητής (Privatdozent) στη Λειψία, αλλά το 1799 ασκεί την ιατρική στο Μάισεν και από το 1801 στη Δρέσδη. Το 1813 φυλακίζεται στην Ερφούρτη, αργότερα όμως είναι σύμβουλος της σαξωνικής-βαϊμαρικής αυλής, το 1817-18 είναι πάλι στην Ιταλία και αργότερα επιστρέφει στη Δρέσδη.
Το όνομα Βάιγκ(ε)λ στα γερμανικά δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο και το συναντάμε σε διάφορες παραλλαγές: Weigel, Waigel, Weigl. Για τους συγκεκριμένους Βάιγκελ, αρχικά της Λειψίας και ύστερα της Δρέσδης, δεν μπόρεσα να βρω στο Διαδίκτυο όσα στοιχεία θα ήθελα· μόνο τόσο ώστε να μου γεννήσουν την περιέργεια να ψάξω, μάλλον μάταια, για περισσότερα.
Ο πατέρας του Καρλ, ο Κρίστοφ Γκότλομπ (Christoph Gottlob Weigel, Γκότλομπ θα πει Υμνόθεος) γεννήθηκε το 1726 (άλλες πηγές δίνουν το 1725) και πέθανε το 1794 στη Λειψία. Λίγα βιογραφικά στοιχεία του βρήκα, κι αυτά μάλλον επειδή συμπεριλαμβάνεται και αυτός στους καταλόγους των επιστολογράφων του Γκαίτε. Σύμφωνα με αυτά, ήταν διερμηνέας των ελληνικών στο Εμποροδικείο της Λειψίας, διετέλεσε αναπληρωτής έφορος στο Κόκκινο Κολέγιο (το κτίριο της φιλοσοφικής σχολής του πανεπιστημίου της Λειψίας) και, από το 1778, ήταν ο πανεπιστημιακός δημοπράτης. Εκτός από τον Καρλ, είχε έναν ακόμη γιο, μικρότερο, τον Γιόχαν Άουγκουστ Γκότλομπ (1773-1846).
Ενδιαφέρον αυτό το βιογραφικό! Πού έμαθε καλά εκείνη την εποχή τα ελληνικά ένας Σάξωνας για να κάνει τον διερμηνέα στο Εμποροδικείο της Λειψίας; Πώς βρέθηκε έφορος (μάλλον κάτι σαν διοικητικός μάνατζερ, με τη σημερινή ορολογία) της Φιλοσοφικής της Λειψίας, σε ένα από τα κορυφαία πανεπιστήμια της εποχής; Το πανεπιστήμιο όπου πήγε να σπουδάσει νομικά ο Γκαίτε, αλλά κόλλησε στην ποίηση και τη φιλοσοφία. Δεν είναι μάλιστα καθόλου απίθανο οι γνωριμίες εκείνων των χρόνων να δικαιολογούν τις επιστολές που είχαν στείλει στον ποιητή τόσο ο πατέρας Βάιγκελ, όσο και αργότερα οι δύο του γιοι. (Δυστυχώς, οι επιστολές δεν βρίσκονται στο Διαδίκτυο, δεν βρήκα καν αν έχουν εκδοθεί ή αν θα πρέπει κάποιος να συμβουλευτεί επιτόπου το αρχείο.) Πώς κέρδισε ο πατέρας Βάιγκελ την επικερδή θέση του πανεπιστημιακού δημοπράτη --που έβγαζε στο σφυρί βιβλιοθήκες λογίων και περιουσίες εκλιπόντων φοιτητών και αποφοίτων του πανεπιστημίου;
Και ποια ιστορία κρύβεται πίσω από την προχωρημένη για την εποχή ηλικία (προχωρημένα σαράντα) όπου απέκτησε τους δύο του γιους; Ένας άτεκνος, άτυχος πρώτος γάμος; Οικονομική ή κοινωνική ανασφάλεια με συνέπεια να κατασταλάξει οικογενειακά σαραντάρης πια;
Η επαφή με τα ελληνικά δείχνει πιθανότατα κάποιον που είχε σπουδάσει ή έστω είχε έρθει σε επαφή με τα αρχαία ελληνικά, σε κάποιο πανεπιστήμιο ή μεγαλώνοντας ίσως σε κάποιο μοναστήρι. Επειδή μόνο με τα αρχαία ελληνικά καλός διερμηνέας δεν θα ήταν, ήταν πιθανότατα ταξιδεμένος και ίσως είχε συναντήσει Έλληνες και είχε μάθει να μιλάει τα «απλά ρωμέικα» της εποχής. Γιατί αλλιώς θα υπήρχαν κι άλλοι υποψήφιοι διερμηνείς των ελληνικών στη Λειψία, στα μέσα του 18ου αιώνα, καθώς αυτή η πόλη της Σαξωνίας ήταν το μεγαλύτερο ελληνικό κέντρο στην Κεντρική Ευρώπη της εποχής, σε ανταγωνισμό ακόμη και με την ελληνική κοινότητα της Βιέννης. Μορφωμένος λοιπόν και ταξιδεμένος –ή ίσως κυνηγημένος ή αποδιωγμένος. Ήταν ίσως κάποιος συγγενής, απόγονος, μικρανιψιός, των περίφημων εκδοτών και χαρακτών Βάιγκελ της Νυρεμβέργης ή του μαθηματικού και φιλόσοφου Έρχαρτ Βάιγκελ της Ιένας; Έπεσε θύμα θρησκευτικών διωγμών; Μόνο υποθέσεις, μάλλον τραβηγμένες μπορώ να κάνω.
Η Λειψία και τα αξιοθέατα της εποχής. Για μεγαλύτερη εικόνα, πατήστε εδώ.
Ταξιδεμένος ήταν και ο Καρλ. Αν είναι αλήθεια αυτό που λένε, ότι ο πρωτότοκος εκπληρώνει τις φιλοδοξίες του πατέρα, ο Καρλ πρέπει να ήταν υποδειγματικός. Σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο της Λειψίας, αναμφίβολα στα λατινικά, και πιθανότατα μελέτησε εκεί και αρχαία ελληνικά. Για τα λατινικά, δεν χρειάζεται να κάνουμε υποθέσεις· σώζονται ιατρικές μονογραφίες στη νεκρή αυτή γλώσσα, που έχουν εκδοθεί με τη συμμετοχή του. Για τα αρχαία ελληνικά, δεν βρήκα κάτι άμεσο. Πώς να σπουδάσει όμως κανείς φιλοσοφία εκείνη την εποχή χωρίς αρχαία ελληνικά;
Ίσως να ήταν στόχος για κάθε μορφωμένο άνθρωπο την εποχή εκείνη να δημοσιεύσουν κάποιο λεξικό, να συνεργαστούν σε κάποια εγκυκλοπαίδεια. Και η Λειψία είχε τους εγκυκλοπαιδιστές της, από εκεί ξεκίνησαν μεγάλες γερμανόγλωσσες εκδόσεις όπως π.χ. το Γενικό Λεξικό των Τεχνών και των Επιστημών του Γιαμπλόνσκι (1721) ή το 68τομο Μεγάλο πλήρες συνολικό λεξικό (1732-1754) και πολλές μικρότερες.
Το απλορωμαϊκό-ιταλικό-γερμανικό λεξικό που εκδίδει ο Καρλ το 1796 δείχνει πάντως ότι μιλούσε και έγραφε και ιταλικά και «απλά ρωμέικα». Ο όρος «απλορωμαϊκά» αλλά και η χρήση της γραφής Teutsch αντί του γνωστού και καθιερωμένου σήμερα Deutsch δείχνει επίσης και τη θέση του στα γλωσσικά. Είναι επηρεασμένος και ακολουθεί τη σχολή «γράφουμε όπως μιλάμε, μιλάμε όπως γράφουμε» του Γιόχαν Κρίστοφ Άντελουνγκ . Ο πολυγραφότατος Άντελουνγκ, που έζησε και εργάστηκε στη Λειψία από το 1765 ως το 1787 ως μεταφραστής, επιμελητής και διορθωτής, θεωρείται από τους σημαντικότερους διαμορφωτές της γραπτής γερμανικής γλώσσας. Μοιάζει απολύτως αδύνατο να μην είχε επαφές με τους Βάιγκελ, πατέρα και γιο, με την παρουσία του στη Λειψία, σε τόσο συγγενικούς χώρους. Άλλωστε, δεν μπορεί να είναι τυχαία η αφιέρωση στις πρώτες σελίδες του γερμανοελληνικού λεξικού στον Άντελουνγκ (από «τον προσωπικό του γιατρό, Βάιγκελ») που εκδόθηκε όταν ζούσαν και οι δύο τους πια στη Δρέσδη.
Άραγε είχαν γνωριμία και επαφή οι Βάιγκελ με τους Έλληνες της διασποράς, εμπόρους και λόγιους που περνούσαν ή παροικούσαν στη Λειψία στα τέλη του 18ου αιώνα; Μπορεί να μη γνωρίζουμε ονόματα εμπόρων που είχαν εγκατασταθεί ή περνούσαν από εκεί και δίκαζαν στο Εμποροδικείο τις υποθέσεις τους, αλλά πόσο μακριά θα πέσουμε με την υπόθεση ότι γνώριζαν ή είχαν ίσως και φιλικές σχέσεις με Δασκάλους του Γένους όπως ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Νικηφόρος Θεοτόκης; Πόσο απίθανη είναι η υπόθεση ότι ο Καρλ γνώριζε τον Δημήτριο Δάρβαρι, όσο ζούσε και εκείνος στη Λειψία και δεν είναι συμπτωματική η αναφορά στη «γραμματική του Δαρβάρεως») (Γραμματική γερμανική ακριβεστάτη, Βιέννη 1785) στον πρόλογο του ελληνοϊταλογερμανικού λεξικού; Και δεν δείχνει στην εισαγωγή του γερμανοελληνικού λεξικού, με την κριτική που ασκεί στο παρισινό άρθρο του Κοδρικά (του 1803), ότι παρακολουθεί τα ελληνικά γλωσσικά πράγματα, έχει άποψη και προσπαθεί να συμμετέχει;
Ενδιαφέρον στοιχείο του βιογραφικού του Καρλ Βάιγκελ είναι τα ταξίδια του και οι αλλαγές κατοικίας μεταξύ 1792 και 1801. Ήταν απλώς το δικό του ταξίδι στην Ιταλία, στα πρότυπα του Γκαίτε; Ήταν κάτι διαφορετικό; Όταν αναφέρεται στην περίοδο αυτή πάντως, δεν μοιάζει ευχαριστημένος. Στην εισαγωγή του γερμανοελληνικού λεξικού του γράφει: Την εποχή εκείνη [ενν. το 1796] πίστευε [ενν. ο ίδιος] ότι η κατοικία του θα ήταν μόνιμη, ο βίος μπροστά του σταθερός και γι' αυτό θα τα κατάφερνε χωρίς δυσκολίες και δεν μπορούσε καν να διανοηθεί τι θα επρόκειτο να συμβεί πολύ σύντομα, με αποτέλεσμα να χρειαστεί να ξεκινήσει ένα μεγάλο ταξίδι, να αλλάξει δύο φορές τον τόπο της κατοικίας του, και με την πολλή του απασχόληση στην κατάστασή του να εμποδιστεί να υλοποιήσει [...]
Τι ακριβώς συνέβη; Μην ξεχνάμε σε ποια περίοδο συμβαίνουν όλα αυτά. Στα πρώτα χρόνια της γαλλικής επανάστασης. Η Σαξωνία βρίσκεται αρχικά, θέλοντας και μη, στο πλευρό της Πρωσίας, άρα με τους εχθρούς της γαλλικής επανάστασης. Συνδέονται τα ταξίδια του Καρλ Βάιγκελ με τις πολιτικές εξελίξεις; Δεν μπορώ να το πω με τα στοιχεία που βρήκα. Την εποχή πάντως που αναφέρεται ότι φυλακίστηκε στην Ερφούρτη (1813, η χρονιά της Μάχης των Εθνών στη Λειψία), η Ερφούρτη ήταν γαλλοκρατούμενη και οι τιμές που του απονεμήθηκαν μετά την ήττα των Γάλλων ίσως συμβαδίζουν με αντιγαλλική ή, για όποιον το προτιμάει, πατριωτική στάση.
Το μνημείο της Μάχης των Εθνών στη Λειψία (από τη γουίκη).
Από εκεί και πέρα χρονολογικά, στο διαδίκτυο δεν βρίσκω αλλού το όνομά του, πέρα από την αναφορά του σε ένα ποίημα για την επέτειο των γενεθλίων του, το 1825. Από εκεί μαθαίνουμε ότι στο μεταξύ, εκτός από ανακτοσύμβουλος, είχε γίνει και ιππότης.
Έτσι, μένει αναπάντητη η πιο μεγάλη απορία: Τι έκανε τις ελληνικές επαφές και σπουδές του μετά το δεύτερο λεξικό του ο Βάιγκελ; Απογοητεύτηκε και εγκατέλειψε κάθε επαφή; Και τι έκανε στη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης; Στάθηκε απόμακρος ή και αντίθετός της ή ένιωσε, αντίθετα, το κάλεσμα του φιλελληνισμού και βοήθησε ίσως την ελληνική αναγέννηση;
Τελειώνοντας, αξίζει να αναφέρω μερικά λόγια και για τον μικρότερο αδελφό του Καρλ. Ο Γιόχαν Άουγκουστ Γκότλομπ Βάιγκελ κληρονόμησε το άλλο κομμάτι του πατρικού βίου και το 1797 ανέλαβε πανεπιστημιακός δημοπράτης. Δεν στάθηκε όμως εκεί. Σύντομα ίδρυσε τον πρώτο ιδιωτικό οίκο πλειστηριασμών και ξεκινώντας από τα παλιά βιβλία επεκτάθηκε σε χαρακτικά και έργα τέχνης που διακινούσε σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική. Έγινε πάμπλουτος και, γύρω στα 1830, ο γιος του Γκούσταβ Βίλχελμ ίδρυσε βιομηχανία στο Χέμνιτς, ενώ το εμπόριο τέχνης πέρασε πρώτα στον άλλο του γιο, τον Ρούντολφ και, μετά τον θάνατο του Ρούντολφ, στον τελευταίο γιο του Άουγκουστ, τον Τέοντορ Όσβαλντ.
Αυτά ξέρουμε και δεν ξέρουμε λοιπόν, μέσες άκρες, για τον Καρλ Βάιγκελ από τη Λειψία, την οικογένεια και το περιβάλλον όπου έδρασε...
Ο λόγος που θα έπρεπε ίσως να μας νοιάζει είναι το απλορωμαϊκό (ελληνικό)-ιταλογερμανικό (δίνω την πιο εύχρηστη διεύθυνση των γκουγκλοβιβλίων, αν και υπάρχουν και στην Ανέμη) και το γερμανο-απλορωμαϊκό λεξικό του, που εξέδωσε αντίστοιχα το 1796 και το 1804 στη Δρέσδη και για τα οποία γράφει αναλυτικά σήμερα ο Νίκος Σαραντάκος στο ιστολόγιό του: Ο λησμονημένος κ. Βάιγκελ και τα απλορωμαϊκά λεξικά του.
Η Δρέσδη τον 18ο αιώνα. Για μεγαλύτερη εικόνα, πατήστε εδώ.
Ο Καρλ Κρίστιαν Λέμπερεχτ Βάιγκελ [Karl Christian Leberecht Weigel]· Λέμπερεχτ θα πει Ορθόβιος –-κατά πώς φαίνεται και από άλλα ονόματα της οικογένειας, ήταν τότε η μόδα να δίνουν κι από ένα παρακινητικό κι ένα θεοσεβούμενο όνομα στα παιδιά τους-- ήταν ένας γιατρός που γεννήθηκε το 1769 στο «μικρό Παρίσι» της Σαξωνίας, τη Λειψία και πέθανε το 1845 στην πρωτεύουσά της τη Δρέσδη.
Σύμφωνα με τα βιογραφικά στοιχεία από τον κατάλογο των επιστολογράφων του Γκαίτε, αφού (πιθανότατα...) ολοκλήρωσε τις σπουδές του, ο Καρλ Βάιγκελ ταξίδεψε από το 1792 ως το 1795 στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ελβετία, το 1794 βρέθηκε στη Βιέννη, το 1796 είναι άμισθος υφηγητής (Privatdozent) στη Λειψία, αλλά το 1799 ασκεί την ιατρική στο Μάισεν και από το 1801 στη Δρέσδη. Το 1813 φυλακίζεται στην Ερφούρτη, αργότερα όμως είναι σύμβουλος της σαξωνικής-βαϊμαρικής αυλής, το 1817-18 είναι πάλι στην Ιταλία και αργότερα επιστρέφει στη Δρέσδη.
Το όνομα Βάιγκ(ε)λ στα γερμανικά δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο και το συναντάμε σε διάφορες παραλλαγές: Weigel, Waigel, Weigl. Για τους συγκεκριμένους Βάιγκελ, αρχικά της Λειψίας και ύστερα της Δρέσδης, δεν μπόρεσα να βρω στο Διαδίκτυο όσα στοιχεία θα ήθελα· μόνο τόσο ώστε να μου γεννήσουν την περιέργεια να ψάξω, μάλλον μάταια, για περισσότερα.
Ο πατέρας του Καρλ, ο Κρίστοφ Γκότλομπ (Christoph Gottlob Weigel, Γκότλομπ θα πει Υμνόθεος) γεννήθηκε το 1726 (άλλες πηγές δίνουν το 1725) και πέθανε το 1794 στη Λειψία. Λίγα βιογραφικά στοιχεία του βρήκα, κι αυτά μάλλον επειδή συμπεριλαμβάνεται και αυτός στους καταλόγους των επιστολογράφων του Γκαίτε. Σύμφωνα με αυτά, ήταν διερμηνέας των ελληνικών στο Εμποροδικείο της Λειψίας, διετέλεσε αναπληρωτής έφορος στο Κόκκινο Κολέγιο (το κτίριο της φιλοσοφικής σχολής του πανεπιστημίου της Λειψίας) και, από το 1778, ήταν ο πανεπιστημιακός δημοπράτης. Εκτός από τον Καρλ, είχε έναν ακόμη γιο, μικρότερο, τον Γιόχαν Άουγκουστ Γκότλομπ (1773-1846).
Ενδιαφέρον αυτό το βιογραφικό! Πού έμαθε καλά εκείνη την εποχή τα ελληνικά ένας Σάξωνας για να κάνει τον διερμηνέα στο Εμποροδικείο της Λειψίας; Πώς βρέθηκε έφορος (μάλλον κάτι σαν διοικητικός μάνατζερ, με τη σημερινή ορολογία) της Φιλοσοφικής της Λειψίας, σε ένα από τα κορυφαία πανεπιστήμια της εποχής; Το πανεπιστήμιο όπου πήγε να σπουδάσει νομικά ο Γκαίτε, αλλά κόλλησε στην ποίηση και τη φιλοσοφία. Δεν είναι μάλιστα καθόλου απίθανο οι γνωριμίες εκείνων των χρόνων να δικαιολογούν τις επιστολές που είχαν στείλει στον ποιητή τόσο ο πατέρας Βάιγκελ, όσο και αργότερα οι δύο του γιοι. (Δυστυχώς, οι επιστολές δεν βρίσκονται στο Διαδίκτυο, δεν βρήκα καν αν έχουν εκδοθεί ή αν θα πρέπει κάποιος να συμβουλευτεί επιτόπου το αρχείο.) Πώς κέρδισε ο πατέρας Βάιγκελ την επικερδή θέση του πανεπιστημιακού δημοπράτη --που έβγαζε στο σφυρί βιβλιοθήκες λογίων και περιουσίες εκλιπόντων φοιτητών και αποφοίτων του πανεπιστημίου;
Και ποια ιστορία κρύβεται πίσω από την προχωρημένη για την εποχή ηλικία (προχωρημένα σαράντα) όπου απέκτησε τους δύο του γιους; Ένας άτεκνος, άτυχος πρώτος γάμος; Οικονομική ή κοινωνική ανασφάλεια με συνέπεια να κατασταλάξει οικογενειακά σαραντάρης πια;
Η επαφή με τα ελληνικά δείχνει πιθανότατα κάποιον που είχε σπουδάσει ή έστω είχε έρθει σε επαφή με τα αρχαία ελληνικά, σε κάποιο πανεπιστήμιο ή μεγαλώνοντας ίσως σε κάποιο μοναστήρι. Επειδή μόνο με τα αρχαία ελληνικά καλός διερμηνέας δεν θα ήταν, ήταν πιθανότατα ταξιδεμένος και ίσως είχε συναντήσει Έλληνες και είχε μάθει να μιλάει τα «απλά ρωμέικα» της εποχής. Γιατί αλλιώς θα υπήρχαν κι άλλοι υποψήφιοι διερμηνείς των ελληνικών στη Λειψία, στα μέσα του 18ου αιώνα, καθώς αυτή η πόλη της Σαξωνίας ήταν το μεγαλύτερο ελληνικό κέντρο στην Κεντρική Ευρώπη της εποχής, σε ανταγωνισμό ακόμη και με την ελληνική κοινότητα της Βιέννης. Μορφωμένος λοιπόν και ταξιδεμένος –ή ίσως κυνηγημένος ή αποδιωγμένος. Ήταν ίσως κάποιος συγγενής, απόγονος, μικρανιψιός, των περίφημων εκδοτών και χαρακτών Βάιγκελ της Νυρεμβέργης ή του μαθηματικού και φιλόσοφου Έρχαρτ Βάιγκελ της Ιένας; Έπεσε θύμα θρησκευτικών διωγμών; Μόνο υποθέσεις, μάλλον τραβηγμένες μπορώ να κάνω.
Η Λειψία και τα αξιοθέατα της εποχής. Για μεγαλύτερη εικόνα, πατήστε εδώ.
Ταξιδεμένος ήταν και ο Καρλ. Αν είναι αλήθεια αυτό που λένε, ότι ο πρωτότοκος εκπληρώνει τις φιλοδοξίες του πατέρα, ο Καρλ πρέπει να ήταν υποδειγματικός. Σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο της Λειψίας, αναμφίβολα στα λατινικά, και πιθανότατα μελέτησε εκεί και αρχαία ελληνικά. Για τα λατινικά, δεν χρειάζεται να κάνουμε υποθέσεις· σώζονται ιατρικές μονογραφίες στη νεκρή αυτή γλώσσα, που έχουν εκδοθεί με τη συμμετοχή του. Για τα αρχαία ελληνικά, δεν βρήκα κάτι άμεσο. Πώς να σπουδάσει όμως κανείς φιλοσοφία εκείνη την εποχή χωρίς αρχαία ελληνικά;
Ίσως να ήταν στόχος για κάθε μορφωμένο άνθρωπο την εποχή εκείνη να δημοσιεύσουν κάποιο λεξικό, να συνεργαστούν σε κάποια εγκυκλοπαίδεια. Και η Λειψία είχε τους εγκυκλοπαιδιστές της, από εκεί ξεκίνησαν μεγάλες γερμανόγλωσσες εκδόσεις όπως π.χ. το Γενικό Λεξικό των Τεχνών και των Επιστημών του Γιαμπλόνσκι (1721) ή το 68τομο Μεγάλο πλήρες συνολικό λεξικό (1732-1754) και πολλές μικρότερες.
Το απλορωμαϊκό-ιταλικό-γερμανικό λεξικό που εκδίδει ο Καρλ το 1796 δείχνει πάντως ότι μιλούσε και έγραφε και ιταλικά και «απλά ρωμέικα». Ο όρος «απλορωμαϊκά» αλλά και η χρήση της γραφής Teutsch αντί του γνωστού και καθιερωμένου σήμερα Deutsch δείχνει επίσης και τη θέση του στα γλωσσικά. Είναι επηρεασμένος και ακολουθεί τη σχολή «γράφουμε όπως μιλάμε, μιλάμε όπως γράφουμε» του Γιόχαν Κρίστοφ Άντελουνγκ . Ο πολυγραφότατος Άντελουνγκ, που έζησε και εργάστηκε στη Λειψία από το 1765 ως το 1787 ως μεταφραστής, επιμελητής και διορθωτής, θεωρείται από τους σημαντικότερους διαμορφωτές της γραπτής γερμανικής γλώσσας. Μοιάζει απολύτως αδύνατο να μην είχε επαφές με τους Βάιγκελ, πατέρα και γιο, με την παρουσία του στη Λειψία, σε τόσο συγγενικούς χώρους. Άλλωστε, δεν μπορεί να είναι τυχαία η αφιέρωση στις πρώτες σελίδες του γερμανοελληνικού λεξικού στον Άντελουνγκ (από «τον προσωπικό του γιατρό, Βάιγκελ») που εκδόθηκε όταν ζούσαν και οι δύο τους πια στη Δρέσδη.
Άραγε είχαν γνωριμία και επαφή οι Βάιγκελ με τους Έλληνες της διασποράς, εμπόρους και λόγιους που περνούσαν ή παροικούσαν στη Λειψία στα τέλη του 18ου αιώνα; Μπορεί να μη γνωρίζουμε ονόματα εμπόρων που είχαν εγκατασταθεί ή περνούσαν από εκεί και δίκαζαν στο Εμποροδικείο τις υποθέσεις τους, αλλά πόσο μακριά θα πέσουμε με την υπόθεση ότι γνώριζαν ή είχαν ίσως και φιλικές σχέσεις με Δασκάλους του Γένους όπως ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Νικηφόρος Θεοτόκης; Πόσο απίθανη είναι η υπόθεση ότι ο Καρλ γνώριζε τον Δημήτριο Δάρβαρι, όσο ζούσε και εκείνος στη Λειψία και δεν είναι συμπτωματική η αναφορά στη «γραμματική του Δαρβάρεως») (Γραμματική γερμανική ακριβεστάτη, Βιέννη 1785) στον πρόλογο του ελληνοϊταλογερμανικού λεξικού; Και δεν δείχνει στην εισαγωγή του γερμανοελληνικού λεξικού, με την κριτική που ασκεί στο παρισινό άρθρο του Κοδρικά (του 1803), ότι παρακολουθεί τα ελληνικά γλωσσικά πράγματα, έχει άποψη και προσπαθεί να συμμετέχει;
Ενδιαφέρον στοιχείο του βιογραφικού του Καρλ Βάιγκελ είναι τα ταξίδια του και οι αλλαγές κατοικίας μεταξύ 1792 και 1801. Ήταν απλώς το δικό του ταξίδι στην Ιταλία, στα πρότυπα του Γκαίτε; Ήταν κάτι διαφορετικό; Όταν αναφέρεται στην περίοδο αυτή πάντως, δεν μοιάζει ευχαριστημένος. Στην εισαγωγή του γερμανοελληνικού λεξικού του γράφει: Την εποχή εκείνη [ενν. το 1796] πίστευε [ενν. ο ίδιος] ότι η κατοικία του θα ήταν μόνιμη, ο βίος μπροστά του σταθερός και γι' αυτό θα τα κατάφερνε χωρίς δυσκολίες και δεν μπορούσε καν να διανοηθεί τι θα επρόκειτο να συμβεί πολύ σύντομα, με αποτέλεσμα να χρειαστεί να ξεκινήσει ένα μεγάλο ταξίδι, να αλλάξει δύο φορές τον τόπο της κατοικίας του, και με την πολλή του απασχόληση στην κατάστασή του να εμποδιστεί να υλοποιήσει [...]
Τι ακριβώς συνέβη; Μην ξεχνάμε σε ποια περίοδο συμβαίνουν όλα αυτά. Στα πρώτα χρόνια της γαλλικής επανάστασης. Η Σαξωνία βρίσκεται αρχικά, θέλοντας και μη, στο πλευρό της Πρωσίας, άρα με τους εχθρούς της γαλλικής επανάστασης. Συνδέονται τα ταξίδια του Καρλ Βάιγκελ με τις πολιτικές εξελίξεις; Δεν μπορώ να το πω με τα στοιχεία που βρήκα. Την εποχή πάντως που αναφέρεται ότι φυλακίστηκε στην Ερφούρτη (1813, η χρονιά της Μάχης των Εθνών στη Λειψία), η Ερφούρτη ήταν γαλλοκρατούμενη και οι τιμές που του απονεμήθηκαν μετά την ήττα των Γάλλων ίσως συμβαδίζουν με αντιγαλλική ή, για όποιον το προτιμάει, πατριωτική στάση.
Το μνημείο της Μάχης των Εθνών στη Λειψία (από τη γουίκη).
Από εκεί και πέρα χρονολογικά, στο διαδίκτυο δεν βρίσκω αλλού το όνομά του, πέρα από την αναφορά του σε ένα ποίημα για την επέτειο των γενεθλίων του, το 1825. Από εκεί μαθαίνουμε ότι στο μεταξύ, εκτός από ανακτοσύμβουλος, είχε γίνει και ιππότης.
Έτσι, μένει αναπάντητη η πιο μεγάλη απορία: Τι έκανε τις ελληνικές επαφές και σπουδές του μετά το δεύτερο λεξικό του ο Βάιγκελ; Απογοητεύτηκε και εγκατέλειψε κάθε επαφή; Και τι έκανε στη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης; Στάθηκε απόμακρος ή και αντίθετός της ή ένιωσε, αντίθετα, το κάλεσμα του φιλελληνισμού και βοήθησε ίσως την ελληνική αναγέννηση;
Τελειώνοντας, αξίζει να αναφέρω μερικά λόγια και για τον μικρότερο αδελφό του Καρλ. Ο Γιόχαν Άουγκουστ Γκότλομπ Βάιγκελ κληρονόμησε το άλλο κομμάτι του πατρικού βίου και το 1797 ανέλαβε πανεπιστημιακός δημοπράτης. Δεν στάθηκε όμως εκεί. Σύντομα ίδρυσε τον πρώτο ιδιωτικό οίκο πλειστηριασμών και ξεκινώντας από τα παλιά βιβλία επεκτάθηκε σε χαρακτικά και έργα τέχνης που διακινούσε σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική. Έγινε πάμπλουτος και, γύρω στα 1830, ο γιος του Γκούσταβ Βίλχελμ ίδρυσε βιομηχανία στο Χέμνιτς, ενώ το εμπόριο τέχνης πέρασε πρώτα στον άλλο του γιο, τον Ρούντολφ και, μετά τον θάνατο του Ρούντολφ, στον τελευταίο γιο του Άουγκουστ, τον Τέοντορ Όσβαλντ.
Αυτά ξέρουμε και δεν ξέρουμε λοιπόν, μέσες άκρες, για τον Καρλ Βάιγκελ από τη Λειψία, την οικογένεια και το περιβάλλον όπου έδρασε...
Last edited:
φοτοσοπιά --στο γκουγκλοβιβλίο φαίνεται γκρίζο):