Τι πονοκέφαλος κι αυτός:
Το αγγλικό πρόθημα pre- είναι λατινικής προέλευσης, σημαίνει «προ», δηλαδή πριν από αυτό που δηλώνει το δεύτερο συνθετικό (π.χ. premarital = προγαμιαίος) και, όταν μας έρχονται καινούργιοι όροι, το pre- το κάνουμε pro-, π.χ. previtamin -> προβιταμίνη, prealbumin -> προαλβουμίνη, Precambrian -> Προκάμβριο, prephenic acid -> προφαινικό οξύ.
Θα το δούμε σαν πρε- μόνο αν μεταγραμματίζουμε, όπως στο πρελούδιο (από το ιταλικό preludio < υστερολατινικό praeludium, πλασμένο στο πρότυπο του ελληνικού προοιμίου).
Το αγγλικό πρόθημα pro- είναι το ιστορικό της λατινικής ή της ελληνικής που το κληρονόμησε η αγγλική σε λέξεις από τα γαλλικά ή από τα λατινικά και ελληνικά (π.χ. promise, propose, prophet, proscenium < προσκήνιο, proconsul -> ανθύπατος) και παραμένει ενεργό στη δημιουργία νέων λέξεων, συνήθως με τις σημασίες:
(α) προ- (από τα ελληνικά, συνήθως σε επιστημονική ορολογία): proenzyme -> προένζυμο, prolactin -> προλακτίνη.
(β) φιλο-. Αυτή η δεύτερη είναι καινούργια (στη μόδα από το 1896), δεν υπήρχε στα λατινικά. Π.χ. pro-Arab -> φιλοαραβικός, pro-choice -> υπέρ της επιλογής.
Επανάληψη:
Έχουμε pre- που γίνεται προ- και pro- που γίνεται προ- ή φιλο- (ή υπέρ). Μπόνους: Συνδυάζει και τα δύο (με την ίδια σημασία, του προδρόμου) η preproprotein -> προπροπρωτεΐνη.
Έχουμε δύο πονοκεφάλους:
(α) στο αντίστροφο, από τα ελληνικά προς τον ξένο όρο, να προσέξουμε να βρούμε το σωστό πρόθημα, pre- ή pro-. Αν βρούμε 1.200 *preenzyme στο διαδίκτυο, δεν σημαίνει ότι είναι σωστό. (Ευτυχώς ο καλός μας ο Γκούγκλης χτυπάει το καμπανάκι: Did you mean proenzyme?)
(β) στην περίπτωση που έχουμε την ίδια λέξη και με pre- και με pro- μπροστά της. Αν είναι η περίπτωση pre-Soviet Russia -> προσοβιετική Ρωσία και pro-Soviet activities -> φιλοσοβιετική δράση, δεν έχουμε πρόβλημα (αρκεί να μην κάνουμε και το δεύτερο προ-· κάπου το ’χει πάρει κι αυτό το μάτι μας). Σε περίπτωση όμως όπως των prebiotic και probiotic έχουμε πρόβλημα.
Εν αρχή ην (1953) το probiotic (γαλλ. probiotique) = (OED) «promoting the growth of organisms, esp. microorganisms» (Robert: «Qui contient des micro-organismes vivants (bactéries, levures…) qui exercent un effet bénéfique sur l'organisme qui les ingère»). Για το ουσιαστικό probiotics (1959), «live microorganisms thought to be healthy for the host organism» (Wikipedia), παρότι ήταν σαφής η σημασία («για τη ζωή») και η ετυμολογία, επικράτησε η μετάφραση προβιοτικά (αντί του ακριβούς *φιλοβιοτικά). Π.χ.
Στη συνέχεια (1958) είχαμε το prebiotic με τη σημασία «existing or occurring before the appearance of life; prebiological» (OED). Είναι γνωστή η prebiotic soup, που τη βλέπω να μεταφράζεται «προβιοτική σούπα», αλλά δεν είναι… σούπα με προβιοτικά. Μήπως θα πρέπει να το λέμε αυτό προβιολογική ή καλύτερα προζωική; (Προς το παρόν, κυριαρχεί η αρχέγονη σούπα <- primordial soup.)
Πρόσφατα (1995) ήρθαν στη ζωή μας τα prebiotics. Σύμφωνα με το OED: «A non-digestible food ingredient that selectively promotes the growth of beneficial intestinal microorganisms (probiotics)». Περισσότερα στη Wikipedia.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι *φιλοπροβιοτικά (ή, αν είχαμε κάνει *φιλοβιοτικά τα probiotics, *φιλοφιλοβιοτικά) ή, αν πατήσουμε στο pre-, *προπροβιοτικά (ή *προφιλοβιοτικά). Ή, προφανώς, προβιοτικά — αλλά πόσα πια από δαύτα θα υπήρχαν; Αντί για οποιαδήποτε από τις προηγούμενες επιλογές, το έκαναν πρεβιοτικά και ησυχάσαμε (ησυχάσανε).
Στο διαδίκτυο θα βρείτε αρκετές πληροφορίες για προβιοτικά και πρεβιοτικά, π.χ. στην «Ε».
Και μην μπείτε στο πειρασμό να μεταφράσετε το prebiotics -> προβιοτικά, θα κάνετε λάθος, παρά τις καλές σας προθέσεις (ή τα καλά σας προθήματα).
Η προδοσία που έγινε στο pro- = φιλο- στα προβιοτικά, με αποτέλεσμα το εκτρωματικό πρεβιοτικά, έχει γίνει και στην προγεστίνη (από την οποία πλάστηκε και η προγεστερόνη). Η progestin δεν σημαίνει «πριν από την κυοφορία» (gestation) αλλά που «προάγει την κυοφορία». Έχουμε όμως και στην προγεστίνη μεταγραμματισμό και όχι μεταφραστική απόδοση.
Να υποθέσουμε ότι θα πρέπει να προσθέσουμε το προ- με τη σημασία «φιλικό» στη φαρέτρα μας; Σίγουρα, θα πρέπει να προστεθεί στις σημασίες του προ- στα λεξικά.
Ξέρετε άλλες τέτοιες τρικλοποδιές σ’ αυτή την παρέα; Για παράδειγμα, οι pro-life είναι «υπέρ της ζωής» και «κατά των αμβλώσεων» (έχουμε μονολεκτική απόδοση;) και όχι ζωόφιλοι ή φιλόζωοι.
Το αγγλικό πρόθημα pre- είναι λατινικής προέλευσης, σημαίνει «προ», δηλαδή πριν από αυτό που δηλώνει το δεύτερο συνθετικό (π.χ. premarital = προγαμιαίος) και, όταν μας έρχονται καινούργιοι όροι, το pre- το κάνουμε pro-, π.χ. previtamin -> προβιταμίνη, prealbumin -> προαλβουμίνη, Precambrian -> Προκάμβριο, prephenic acid -> προφαινικό οξύ.
Θα το δούμε σαν πρε- μόνο αν μεταγραμματίζουμε, όπως στο πρελούδιο (από το ιταλικό preludio < υστερολατινικό praeludium, πλασμένο στο πρότυπο του ελληνικού προοιμίου).
Το αγγλικό πρόθημα pro- είναι το ιστορικό της λατινικής ή της ελληνικής που το κληρονόμησε η αγγλική σε λέξεις από τα γαλλικά ή από τα λατινικά και ελληνικά (π.χ. promise, propose, prophet, proscenium < προσκήνιο, proconsul -> ανθύπατος) και παραμένει ενεργό στη δημιουργία νέων λέξεων, συνήθως με τις σημασίες:
(α) προ- (από τα ελληνικά, συνήθως σε επιστημονική ορολογία): proenzyme -> προένζυμο, prolactin -> προλακτίνη.
(β) φιλο-. Αυτή η δεύτερη είναι καινούργια (στη μόδα από το 1896), δεν υπήρχε στα λατινικά. Π.χ. pro-Arab -> φιλοαραβικός, pro-choice -> υπέρ της επιλογής.
Επανάληψη:
Έχουμε pre- που γίνεται προ- και pro- που γίνεται προ- ή φιλο- (ή υπέρ). Μπόνους: Συνδυάζει και τα δύο (με την ίδια σημασία, του προδρόμου) η preproprotein -> προπροπρωτεΐνη.
Έχουμε δύο πονοκεφάλους:
(α) στο αντίστροφο, από τα ελληνικά προς τον ξένο όρο, να προσέξουμε να βρούμε το σωστό πρόθημα, pre- ή pro-. Αν βρούμε 1.200 *preenzyme στο διαδίκτυο, δεν σημαίνει ότι είναι σωστό. (Ευτυχώς ο καλός μας ο Γκούγκλης χτυπάει το καμπανάκι: Did you mean proenzyme?)
(β) στην περίπτωση που έχουμε την ίδια λέξη και με pre- και με pro- μπροστά της. Αν είναι η περίπτωση pre-Soviet Russia -> προσοβιετική Ρωσία και pro-Soviet activities -> φιλοσοβιετική δράση, δεν έχουμε πρόβλημα (αρκεί να μην κάνουμε και το δεύτερο προ-· κάπου το ’χει πάρει κι αυτό το μάτι μας). Σε περίπτωση όμως όπως των prebiotic και probiotic έχουμε πρόβλημα.
Εν αρχή ην (1953) το probiotic (γαλλ. probiotique) = (OED) «promoting the growth of organisms, esp. microorganisms» (Robert: «Qui contient des micro-organismes vivants (bactéries, levures…) qui exercent un effet bénéfique sur l'organisme qui les ingère»). Για το ουσιαστικό probiotics (1959), «live microorganisms thought to be healthy for the host organism» (Wikipedia), παρότι ήταν σαφής η σημασία («για τη ζωή») και η ετυμολογία, επικράτησε η μετάφραση προβιοτικά (αντί του ακριβούς *φιλοβιοτικά). Π.χ.
Ο όρος «προβιοτικά» έχει ελληνικές ρίζες και σημαίνει «για τη ζωή». Το 1991 ορίστηκε ως «ζώντες μικροοργανισμοί που συμβάλλουν στην ισορροπία της εντερικής μικροχλωρίδας και έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την υγεία του ανθρώπου».
http://www.crohnhellas.gr/content/view/34/32/
http://www.crohnhellas.gr/content/view/34/32/
Στη συνέχεια (1958) είχαμε το prebiotic με τη σημασία «existing or occurring before the appearance of life; prebiological» (OED). Είναι γνωστή η prebiotic soup, που τη βλέπω να μεταφράζεται «προβιοτική σούπα», αλλά δεν είναι… σούπα με προβιοτικά. Μήπως θα πρέπει να το λέμε αυτό προβιολογική ή καλύτερα προζωική; (Προς το παρόν, κυριαρχεί η αρχέγονη σούπα <- primordial soup.)
Πρόσφατα (1995) ήρθαν στη ζωή μας τα prebiotics. Σύμφωνα με το OED: «A non-digestible food ingredient that selectively promotes the growth of beneficial intestinal microorganisms (probiotics)». Περισσότερα στη Wikipedia.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι *φιλοπροβιοτικά (ή, αν είχαμε κάνει *φιλοβιοτικά τα probiotics, *φιλοφιλοβιοτικά) ή, αν πατήσουμε στο pre-, *προπροβιοτικά (ή *προφιλοβιοτικά). Ή, προφανώς, προβιοτικά — αλλά πόσα πια από δαύτα θα υπήρχαν; Αντί για οποιαδήποτε από τις προηγούμενες επιλογές, το έκαναν πρεβιοτικά και ησυχάσαμε (ησυχάσανε).
Στο διαδίκτυο θα βρείτε αρκετές πληροφορίες για προβιοτικά και πρεβιοτικά, π.χ. στην «Ε».
Και μην μπείτε στο πειρασμό να μεταφράσετε το prebiotics -> προβιοτικά, θα κάνετε λάθος, παρά τις καλές σας προθέσεις (ή τα καλά σας προθήματα).
Η προδοσία που έγινε στο pro- = φιλο- στα προβιοτικά, με αποτέλεσμα το εκτρωματικό πρεβιοτικά, έχει γίνει και στην προγεστίνη (από την οποία πλάστηκε και η προγεστερόνη). Η progestin δεν σημαίνει «πριν από την κυοφορία» (gestation) αλλά που «προάγει την κυοφορία». Έχουμε όμως και στην προγεστίνη μεταγραμματισμό και όχι μεταφραστική απόδοση.
Να υποθέσουμε ότι θα πρέπει να προσθέσουμε το προ- με τη σημασία «φιλικό» στη φαρέτρα μας; Σίγουρα, θα πρέπει να προστεθεί στις σημασίες του προ- στα λεξικά.
Ξέρετε άλλες τέτοιες τρικλοποδιές σ’ αυτή την παρέα; Για παράδειγμα, οι pro-life είναι «υπέρ της ζωής» και «κατά των αμβλώσεων» (έχουμε μονολεκτική απόδοση;) και όχι ζωόφιλοι ή φιλόζωοι.
