Θα επιχειρήσω να μεταφέρω λίγα πράγματα και προσεκτικά γιατί το θέμα απαιτεί έρευνα και δεν ξέρω αν έχω τα απαραίτητα βοηθήματα και σίγουρα δεν έχω το χρόνο. Στο τέλος, θα σας πω γιατί μου προέκυψε η απορία.
Τι ξέρω: Ξέρω ότι σαν παιδί έπαιζα γκαζές. Η γκαζά ήταν η γυάλινη μπίλια, ο βόλος ή βώλος (τότε γραφόταν με τον δεύτερο τρόπο). Ποτέ δεν την είχα πει γκαζάκι.
Διαβάζω τώρα (π.χ. στο ΕΛΝΕΓ) ότι αρχικά ήταν γκαζάκι, το οποίο θεωρήθηκε υποκοριστικό και κόπηκε σε γκαζά. Και ότι το γκαζάκι προέρχεται από τουρκικό kesek, «βώλος, μπίλια». (Στο τουρκοαγγλικό: kesek = clod, sod, turf, δηλ. σβόλος χώματος, και οι μπίλιες ήταν από πηλό πριν γίνουν γυάλινες.)
Διαβάζω και για το παιχνίδι γκεζάκι, που θυμίζει γκαζές και αμάδες και, σύμφωνα με τον Πάπυρο, προέρχεται από το γκεζί, που σημαίνει κύκλος στα τουρκικά. (Δεν αποκλείεται: gezi = circuit, outing, tour, trip, voyage, excursion.)
Πείστηκα ότι η γκαζά έχει τουρκική προέλευση, δεν σκάω να βρω ποια ακριβώς, μου αρκεί που τη θυμάται το ΛΝΕΓ (το οποίο υποστήριζε επίσης την ετυμολογία από τον κύκλο). Τα άλλα λεξικά τις σνομπάρουν τις γκαζές!
Πώς μου ήρθε τώρα; Ξέρετε, ελπίζω, από πού προέρχεται το γκάζι (η λέξη γκάζι — και αν δεν ξέρετε, μπορείτε να το μάθετε εδώ) και το γκαζάκι και η γκαζιέρα και το γκαζοζέν. Το ίδιο και η γκαζόζα (καταλαβαίνετε από πού ξεκίνησε το ψάξιμο), η οποία ήρθε από ιταλικό gasosa και γαλλικό gazeuse, δηλαδή «αεριούχος».
Διάβασα χτες μια ωραία παρετυμολογία:
Και να πάλι σήμερα στο δρόμο μου η γκαζόζα:
Παρεμπιπτόντως, γκάζα τη γράφει τη μπίλια στην γκαζόζα, γκαζά όμως λέμε από το γκαζάκι.
Και αν θέλετε να διαβάσετε κι άλλους που γράφουν για τις γκαζές:
http://rodiat7.blogspot.com/2009_06_01_archive.html
http://www.silogomania.com/forum-f94/topic-t3338.htm
http://www.ekfrasis.info/tags/paidika-paichnidia-gr.html
Για το γκαζόν και τις gazelles (καμία σχέση), άλλη ώρα.
Τι ξέρω: Ξέρω ότι σαν παιδί έπαιζα γκαζές. Η γκαζά ήταν η γυάλινη μπίλια, ο βόλος ή βώλος (τότε γραφόταν με τον δεύτερο τρόπο). Ποτέ δεν την είχα πει γκαζάκι.
Διαβάζω τώρα (π.χ. στο ΕΛΝΕΓ) ότι αρχικά ήταν γκαζάκι, το οποίο θεωρήθηκε υποκοριστικό και κόπηκε σε γκαζά. Και ότι το γκαζάκι προέρχεται από τουρκικό kesek, «βώλος, μπίλια». (Στο τουρκοαγγλικό: kesek = clod, sod, turf, δηλ. σβόλος χώματος, και οι μπίλιες ήταν από πηλό πριν γίνουν γυάλινες.)
Διαβάζω και για το παιχνίδι γκεζάκι, που θυμίζει γκαζές και αμάδες και, σύμφωνα με τον Πάπυρο, προέρχεται από το γκεζί, που σημαίνει κύκλος στα τουρκικά. (Δεν αποκλείεται: gezi = circuit, outing, tour, trip, voyage, excursion.)
Πείστηκα ότι η γκαζά έχει τουρκική προέλευση, δεν σκάω να βρω ποια ακριβώς, μου αρκεί που τη θυμάται το ΛΝΕΓ (το οποίο υποστήριζε επίσης την ετυμολογία από τον κύκλο). Τα άλλα λεξικά τις σνομπάρουν τις γκαζές!
Πώς μου ήρθε τώρα; Ξέρετε, ελπίζω, από πού προέρχεται το γκάζι (η λέξη γκάζι — και αν δεν ξέρετε, μπορείτε να το μάθετε εδώ) και το γκαζάκι και η γκαζιέρα και το γκαζοζέν. Το ίδιο και η γκαζόζα (καταλαβαίνετε από πού ξεκίνησε το ψάξιμο), η οποία ήρθε από ιταλικό gasosa και γαλλικό gazeuse, δηλαδή «αεριούχος».
Διάβασα χτες μια ωραία παρετυμολογία:
Η εταιρεία ιδρύεται από τον ΓΕΩΡΓΙΟ ΤΑΣΙΟ στη Σκύδρα , ποτοποιό–λεμοναδοποιό στο επάγγελμα. Το μεράκι του για τα αναψυκτικά τον κάνει να προχωρήσει στη δημιουργία μιας μικρής μονάδας παραγωγής με μοναδικό προϊόν τη γκαζόζα. Η παραγωγή γίνεται με χειροκίνητο μηχάνημα παραγωγής 480 φιαλών την ώρα. Η γκαζόζα παίρνει το όνομά της από τις φιάλες όπου μέσα υπήρχε μπίλια (γκάζα) η οποία καθώς γεμίζει το αναψυκτικό ανεβαίνει και κλείνει το στόμιο και σφραγίζει τη φιάλη. Η μεταφορά γίνεται με κάρα ενώ η συσκευασία είναι σε ξύλινα κιβώτια των 24 φιαλών.
http://www.hionati.gr/gr_history.html
http://www.hionati.gr/gr_history.html
Και να πάλι σήμερα στο δρόμο μου η γκαζόζα:
Ο κ. Αντώνης Καiσάς θυμάται...
Όταν ήμουν πολύ μικρός δεν είχα κανένα παιχνίδι, διότι απλώς δεν υπήρχαν παιχνίδια αλλά και αν υπήρχαν στην αγορά, οι γονείς μας δεν είχαν τα μέσα για να μας τα πάρουν. Στα σχολικά μου χρόνια, το πρώτο μας παιχνίδι ήταν το τόπι από πανιά που μας τύλιγε η μητέρα. […] Ένα άλλο παιχνίδι που υπήρχε τότε, όπως και τώρα, ήταν οι γκαζές ή μπίλιες ή βόλοι. Εμείς το παίζαμε κατά κόρον. Οι αγορασμένες γκαζές, οι ονομαζόμενες τζιτζιλόνες, ήταν χρωματιστές και ακριβότερες. Υπήρχαν και οι κοινές γκαζές, που τις βγάζαμε από τα πώματα της γκαζόζας. Από αυτές είχαμε πολλές, γιατί στο Κορδελιό υπήρχε εργοστάσιο γκαζόζας. Το είχε ο Κωνσταντίνος Μακρίδης, πατέρας του Χρήστου Μακρίδη, και βρισκόταν ακριβώς απέναντι από τη Δημαρχεία. Σ' αυτό το παιχνίδι παίζαμε και με "κουρσούμια", δηλαδή μπίλιες σιδερένιες από ρολιμάν. Υπήρχαν και από αυτές πολλές στο εργοστάσιο της Αμπραβανέλ που έκανε οβίδες. Εγώ ήμουν τεχνίτης σ' αυτό το παιχνίδι. Στην Κατοχή, φεύγοντας για κάποιο χωριό, τις πήρα μαζί μου ελπίζοντας ότι θα έπαιζα και κει μπίλιες με τα άλλα παιδιά. Προς μεγάλη μου απογοήτευση, στο χωριό δεν είχαν ιδέα κι έτσι οι μπίλιες σκορπίστηκαν εδώ και εκεί.
http://1gym-el-kordel.thess.sch.gr/tote.htm
Όταν ήμουν πολύ μικρός δεν είχα κανένα παιχνίδι, διότι απλώς δεν υπήρχαν παιχνίδια αλλά και αν υπήρχαν στην αγορά, οι γονείς μας δεν είχαν τα μέσα για να μας τα πάρουν. Στα σχολικά μου χρόνια, το πρώτο μας παιχνίδι ήταν το τόπι από πανιά που μας τύλιγε η μητέρα. […] Ένα άλλο παιχνίδι που υπήρχε τότε, όπως και τώρα, ήταν οι γκαζές ή μπίλιες ή βόλοι. Εμείς το παίζαμε κατά κόρον. Οι αγορασμένες γκαζές, οι ονομαζόμενες τζιτζιλόνες, ήταν χρωματιστές και ακριβότερες. Υπήρχαν και οι κοινές γκαζές, που τις βγάζαμε από τα πώματα της γκαζόζας. Από αυτές είχαμε πολλές, γιατί στο Κορδελιό υπήρχε εργοστάσιο γκαζόζας. Το είχε ο Κωνσταντίνος Μακρίδης, πατέρας του Χρήστου Μακρίδη, και βρισκόταν ακριβώς απέναντι από τη Δημαρχεία. Σ' αυτό το παιχνίδι παίζαμε και με "κουρσούμια", δηλαδή μπίλιες σιδερένιες από ρολιμάν. Υπήρχαν και από αυτές πολλές στο εργοστάσιο της Αμπραβανέλ που έκανε οβίδες. Εγώ ήμουν τεχνίτης σ' αυτό το παιχνίδι. Στην Κατοχή, φεύγοντας για κάποιο χωριό, τις πήρα μαζί μου ελπίζοντας ότι θα έπαιζα και κει μπίλιες με τα άλλα παιδιά. Προς μεγάλη μου απογοήτευση, στο χωριό δεν είχαν ιδέα κι έτσι οι μπίλιες σκορπίστηκαν εδώ και εκεί.
http://1gym-el-kordel.thess.sch.gr/tote.htm
Παρεμπιπτόντως, γκάζα τη γράφει τη μπίλια στην γκαζόζα, γκαζά όμως λέμε από το γκαζάκι.
Και αν θέλετε να διαβάσετε κι άλλους που γράφουν για τις γκαζές:
http://rodiat7.blogspot.com/2009_06_01_archive.html
http://www.silogomania.com/forum-f94/topic-t3338.htm
http://www.ekfrasis.info/tags/paidika-paichnidia-gr.html
Για το γκαζόν και τις gazelles (καμία σχέση), άλλη ώρα.
