Επώνυμα με δύσκολες καταλήξεις

[Alexandra]

Τζάνες, Ξυδούς και λοιπά, συμπληρώστε τα εσείς.
Εγώ ήξερα ότι κλίνονται. Ο τηλεφωνικός κατάλογος του ΟΤΕ λέει ότι κλίνονται (με ελάχιστες παραφωνίες):

• [FONT=&quot]ΞΥΔΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ [/FONT]
• [FONT=&quot] ΞΥΔΟΥ ΑΡΓΥΡΩ [/FONT]
• [FONT=&quot] ΞΥΔΟΥ ΕΡΓΙΝΑ [/FONT]
• [FONT=&quot]ΞΥΔΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ [/FONT]
• [FONT=&quot] ΞΥΔΟΥ ΘΩΜΑΗ [/FONT]
• [FONT=&quot]ΞΥΔΟΥ ΙΩΑΝΝΑ [/FONT]
• [FONT=&quot]ΞΥΔΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗ [/FONT]
• [FONT=&quot]ΞΥΔΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ [/FONT]
• [FONT=&quot]ΞΥΔΟΥ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ [/FONT]
• [FONT=&quot] ΞΥΔΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ [/FONT]
• [FONT=&quot] ΞΥΔΟΥΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ [/FONT]
• [FONT=&quot]ΞΥΔΟΥΣ ΑΝΝΑ [/FONT]
• [FONT=&quot] ΞΥΔΟΥΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ [/FONT]
• [FONT=&quot] ΞΥΔΟΥΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ [/FONT]
• [FONT=&quot] ΞΥΔΟΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ [/FONT]

Γιατί μας έχουν βομβαρδίσει τα ΜΜΕ με "του Μάνου Ξυδούς";
[FONT=&quot]
[/FONT]

 

[danae]

Υποθέτω για τον ίδιο λόγο που μας βομβαρδίζουν και με "της Αλίκης Βουγιουκλάκης" και το "αεροδρόμιο των Σπατών".

Παρέμπ, στο σχολείο είχα έναν συμμαθητή που το επίθετό του ήταν Προυσαεύς. Εδώ να δούμε τι θα γινόταν.

 

[Marinos]

Πάντα είχα την απορία από ποια περιοχή έρχονται αυτού του είδους τα ονόματα: Ξυδούς, Μοστρούς, Μπομπούς κλπ. Ξέρει κανείς;

 

[buccaneer]

Υποθέτω για τον ίδιο λόγο που μας βομβαρδίζουν και με "της Αλίκης Βουγιουκλάκης"

Εδώ όμως συμβαίνει το αντίθετο από την ακλισία.
Μπορεί ο ίδιος λόγος να φέρνει αντίθετα αποτελέσματα;

 

[Themis†]

Μπορεί ο ίδιος λόγος να φέρνει αντίθετα αποτελέσματα;

Μπορεί, αν η αντίθεση εξαντλείται στα αποτελέσματα per se και όχι στην αιτιώδη σχέση τους με τον λόγο.

90-90, αν δεν κάνω λάθος.

 

[Earion]

Το Ξυδούς είναι τυπική περίπτωση οικογενειακού επωνύμου που προέρχεται από μητρικό όνομα (μητρωνυμικό). Δηλαδή είναι ο γιος της ξυδούς, της συζύγου του ξυδά, του παραγωγού ή/και πωλητή ξιδιού (με τη νέα ορθογραφία). Δεν είναι σε πτώση ονομαστική, είναι σε γενική (της Τάδε), με υπονοοούμενο το: ο γιος της ... Άρα παραμένει άκλιτο.
Όλα αυτά τα επώνυμα θα άξιζε να τα μαζέψουμε σε έναν κατάλογο.
Να προσφέρω μερικά κι εγώ:

Κυρατσούς (Μερκούρης. πρώην κυβερνητικό στέλεχος)
Ελένης​

 

[buccaneer]

Τησαρχόντος (<της αρχόντως)
Υποτίθεται, σύμφωνα με τη συγκεκριμένη οικογενειακή παράδοση, ότι κατάγονται από μιαν αρχόντισσα που ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε ένα σέμπρο της.

Δεν είναι όμως σίγουρο ότι πρέπει να μένουν άκλιτα, αφού η θηλυκή γενική έγινε αρσενική ονομαστική. Αλλιώς, έχουμε το "φαινόμενο Γουδή".

 

[drsiebenmal]

Δεν είναι όμως σίγουρο ότι πρέπει να μένουν άκλιτα, αφού η θηλυκή γενική έγινε αρσενική ονομαστική. Αλλιώς, έχουμε το "φαινόμενο Γουδή".

Λογικό. Αν δούμε (στο αρχικό ποστ) το απόσπασμα από τον κατάλογο του ΟΤΕ, έχουμε άλλες κυρίες που χρησιμοποιούν τη μορφή Ξυδούς (Ξ-ς Αικατερίνη) και άλλες τη μορφή Ξυδού (Ξ. Αικατερίνη). Η δεύτερη αυτή μορφή προφανώς δεν υποδηλώνει επάγγελμα, αλλά κλίση του επωνύμου.

Για να προσθέσω μια άλλη κατηγορία «δύσκολων» επωνύμων που μένουν άκλιτα, σκέφτομαι τα σύνθετα με -λέων (ευρήματα από τον γκούγκλη):

του Μαυρολέων
του Κοντολέων
του Πανταλέων και βέβαια...
του Θρυλέων (η μασκότ των επιστημόνων και μη του Ολυμπιακού)

 

[Earion]

Ζαμπέτας
Μαρούδας
Γαρουφαλιάς
Σμαραγδής
Τασούλας
Κονταρούδας
Παπαδίτσας
Σπεράντζας
Σκλάβαινας​

Όλα τα παραπάνω κλίνονται, άρα τα παραθέτω ως αντιπαραδείγματα της θέσης περί ακλισίας που διατύπωσα στην αρχή.

Κοντολέων, Μαυρολέων, Προυσαεύς, Κεραμεύς και Φιλαδελφεύς κανονικά --κατά τη γραμματική-- κλίνονται. Για τη λαϊκή αντίληψη όμως είναι δυσνόητα, "αγνωρίστου παραδείγματος", και κατά σύστημα μένουν άκλιτα (όπως η οδός -της οδός, η δεσποινίς -της δεσπονίς και ο πάτερ, του πάτερ, τον πάτερ).

 

[LostVerse]

Και ένα ακόμα, Θεοφάνους όπου έχουμε σαφώς γενική κατά το «Νικολάου», δηλαδή ο τάδε, γιος του Θεοφάνη. Και με την ευκαιρία να πω ότι «δύσκολα» επώνυμα βρίσκει κανείς με αυξημένη συχνότητα σε κυπριακό περιεχόμενο, π.χ. http://www.cytayellowpages.com.cy/

 

[Earion]

Αυτό όμως είναι πατρωνυμικό, LostVerse. Αν τονιζόταν στη λήγουσα, Θεοφανούς, θα ήταν μητρωνυμικό.

 

[Zazula]

Με την ευκαιρία, ερώτηση για τον Δημήτριο Γρ. Καμπούρογλους. Μένει Καμπούρογλους σε όλες τις πτώσεις; :)

 

[LostVerse]

Ευχαριστώ για την διευκρίνιση. Αντίστοιχα ο Ξυδούς αν είχε πατρωνυμικό επίθετο -και αν υποθετικά δεν υπήρχε ο ξυδάς- θα ήταν Ξύδους;

 

[Earion]

Zazula, τα λήγοντα σε -ογλου δεν κλίνονται (Εμφιετζόγλου, Αρδίζογλου).

LostVerse, θα ήταν σε πτώση γενική, ο Μάνος Ξυδά, και θα θύμιζε τη συνήθεια των Κυπρίων (Λουκάς Λουκά, Σάββας Σάββα, Νεοκλής Νεοκλέους, Επιφάνειος Επιφανείου).

 

[Zazula]

Zazula, τα λήγοντα σε -ογλου δεν κλίνονται (Εμφιετζόγλου, Αρδίζογλου).

Earion, ρώτησα *ειδικά* για τον Καμπούρογλους. Hint: Το -ς δεν είναι typo.

 

[Earion]

Ομολογώ δεν πρόσεξα την επισήμανσή σου, Zazula. Ο Καμπούρογλου(ς) όντως πρέπει να συζητηθεί ξεχωριστά. Θα ήταν βιαστικό και επιπόλαιο εκ μέρους μου να υποστηρίξω ξερά (παρασυρόμενος από τη λογιοσύνη του) ότι ο Κ. πρόσθεσε ένα τελικό "ς" στο επώνυμό του απλώς για να το "εξελληνίσει". Υπάρχουν στα παλιά χαρτιά τέτοιες παρόμοιες περιπτώσεις επωνύμων σε -ογλους. Η τάση ασφαλώς θα πρέπει να ανιχνευθεί βαθύτερα, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κάπως ασυνείδητα, υποψιάζομαι, αφού το τελικό "ς" συμμορφώνει, εξελληνίζοντας, τουλάχιστον εξωτερικά, την εικόνα. Πάντως στη γενική τον αναφέρουν "Καμπούρογλου". Το "ς" της ονομαστικής αρσενικού δίνει ομαλότατα στη γενική "ου".

 

[Zazula]

Κι εγώ αυτό υπέθεσα, Earion, για τη γενική (και προφανώς και για την αιτιατική, σωστά;). Απλώς θέλω να το δω τυποποιημένο (και νοικοκυρεμένο, που λένε).

 

[Rogerios]

Για να προσθέσω μια άλλη κατηγορία «δύσκολων» επωνύμων που μένουν άκλιτα, σκέφτομαι τα σύνθετα με -λέων (ευρήματα από τον γκούγκλη):

του Μαυρολέων
του Κοντολέων
του Πανταλέων και βέβαια...
του Θρυλέων (η μασκότ των επιστημόνων και μη του Ολυμπιακού)

Όπως ορθότατα επισήμανε ο Earion όλα αυτά κανονικά κλίνονται. Είναι, αλήθεια, βέβαια ότι στην πράξη οι όποιες προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση αντιμετωπίζονται ως έργο εξωγήινων ή γραφικών :)(διαλέγετε και παίρνετε), οπότε...

Να σημειώσω τέλος ότι τιμά τον Δρα η προσπάθειά του να κρατήσει τις συλλογικές ισορροπίες (κι ας μην το αναφέρει ο ίδιος), καθώς δίπλα στον... Θρυλέοντα, υπάρχει κι ο "πράσινος" βολλευμπολίστας Πανταλέων.

 

[Earion]

Από μια επιπόλαιη αναζήτηση στο Διαδίκτυο βλέπω ότι λίγο πολύ για τα μητρωνυμικά ανακυκλώνεται το υλικό του Τριανταφυλλίδη από το βιβλίο του Τα οικογενειακά μας ονόματα. Αλλά υπάρχουν πολύ περισσότερα και, για να μεγαλώσει λίγο ο κατάλογός μας, προσθέτω μερικά που έχω μαζέψει:

Μάρος (Βασίλης, ο κινηματογραφιστής)
Μαριάς
και Μαρούδας (όλα αυτά από το Μαρία)
Δημητρέσσας (ναύαρχος, με δρόμο στην Αθήνα)
Παπαδιάς και Παπαδίας
Πιπίνης (Ιάσων, δημοσιογράφος, από το Πιπίνα < Δέσποινα)
Γιαγκούλας (Φώτης, ο διαβόητος ληστής) < Γιαγκούλα, θηλυκό του Γιάγκος
Ανεστίνης < Ανεστίνα
Μανιός < Μανιώ (Αχ Μανιώ μου και Ντουντού μου και χρυσό μου όνομα / ήθελα να σ' ιστορίσω στον οντά μου κόνισμα. / Για ν' ανοίγω να σε βλέπω την ημέρα μια φορά / για να παίρνει ο νους μου αέρα / κι η καρδιά παρηγοριά... Τι ωραίες εποχές με τις Δυνάμεις του Αιγαίου)
​

Και για τον Ρογέριο που θέλει ονόματα από τον κόσμο του ποδοσφαίρου

Παναγούλιας
Κυράστας < Κυράτσας
Ρηνιούς (διαιτητής ποδοσφαίρου)​

Ειδικά από τη Σαμοθράκη (τα μάζεψα από τον εκλογικό κατάλογο της 5.11.1989):

Γρηγόραινας και Γρηγόρενας
Ζαφείρας (που θα έδωσε το Ζαβίρας, λόγιος από τη Σιάτιστα, 18ος αι.)
Λεμονούδας
Λενούδιας
Μαρίτσας
Ράξενας​

Όσοι έχουν ασχοληθεί με βυζαντινά θα έχουν δει το όνομα Milton Anastos, καθηγητής στο Χάρβαρντ και στο UCLA. Για το βαφτιστικό νόμιζα ότι ήταν λανθασμένη μεταγραφή του Μίλτος αλλά όχι, πρόκειται για το επίθετο του Άγγλου ποιητή Milton. Το επίθετο εκ του Ανάστως (η Ανάστω)

Μίλτων Ανάστος​

και τέλος, la pièce de résistance

Κουφοντίνας (Δημήτρης, 21ος αι.)​

​

 

[Earion]

Μερικά από τα εις --λέων ομαλοποιούνται στο λαϊκό λόγο σε --λέος και κλίνονται κανονικά.
Ο Κοντολέων γίνεται Κοντολέος, --ου
και ο Αρχολέων > Αρχολέος, --ου.

Zazula, μάζεψα και άλλα με κατάληξη σε --ογλους:

Κάλφογλους (Αλέξανδρος, 18ος, και Ιωάννης Η. 19ος-20ος αι.)
Σαράφογλους (Ιγνάτιος και Μιχαήλ)
Σαρίπογλους (Γιάννακης, 19ος αι.) διαβάστε τι λέει ο εγγονός του​

και (πώς μου ξέφυγε ώς τώρα; )

Κόντογλους (Φώτης, 20ος αι.)
​