Πρώτα, τα ενωτικά στις σύνθετες λέξεις.
Γράφει ο Τριανταφυλλίδης στη Γραμματική του (§106) ότι δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση του ενωτικού. «Πολύ άτοπο είναι να γράφονται μ’ ενωτικό λέξεις που μόνο σύνθετες υπάρχουν στην προφορική γλώσσα, καθώς γαλλοελληνικός».
Γράφει ο Κριαράς το 1997 σε σχέση με την ορθογραφική μεταρρύθμιση των γερμανόφωνων χωρών:
Έγραφαν ως τώρα 8jährig = οκταετής· προτείνεται σήμερα η ορθογράφηση 8-jährig. Η δεύτερη γραφή θεωρήθηκε λογικότερη, μια και το 8 είναι αριθμός και το jährig κανονική λέξη, επομένως κάτι διαφορετικό ως είδος σημαδιού. Απομακρύνεται το ενωτικό σε περιπτώσεις σύνθεσης όπως afro-amerikanisch…
Το οκταετής δε συνηθίσαμε να το γράφομε 8ετής. Πάντως, αν γραφεί, λογικότερο είναι να γράφεται 8-ετής, για τον ίδιο λόγο, που, όπως είδαμε, έγραψαν οι Γερμανοί το αντίστοιχο. Γράφομε καμιά φορά 8βρης· κανονικότερο θα ήταν το 8-βρης.
Γράφομε ελληνογαλλικός. Για τέτοιες συνθέσεις, που είναι πολύ συνηθισμένες, δε χρειάζεται το ενωτικό. Χρειάζεται σ' εκείνες που απαντούν σπάνια. Γιατί αυτές δεν αποτελούν ουσιαστικά καθιερωμένες νέες λέξεις.
Δύο παρατηρήσεις σε σχέση με τα παραπάνω.
(1) Ας επιτρέψουμε στους εκδότες μια εξαίρεση ειδικότερα σε σχέση με το ελληνογαλλικός και τα όμοια. Οι εκδότες στα εξώφυλλά τους θέλουν να ξεχωρίζει η μια γλώσσα από την άλλη και καταφεύγουν σε ενωτικά (Αγγλο-ελληνικό), κεφαλαίο γράμμα μες στη μέση (ΕλληνοΑγγλικό) ή και αλλαγή γραμμής:
ελληνο
γαλλικό
(2) Η γερμανική μεταρρύθμιση ή μάλλον η σύσταση Κριαρά ίσως εξηγεί και τα 12-μελής κ.τ.ό. του κύριου Βαλεοντή (αν και νομίζω ότι πρόκειται για επιρροή από την αγγλική γλώσσα, 12-member κ.τ.ό.). Ωστόσο, ας μου επιτραπεί να πω ότι μια χαρά κάνουν παρέα τόσα χρόνια τα ψηφία με τα γράμματα, όχι μόνο στα τακτικά (1st, 1ος, 20ός), αλλά και στις σύνθετες λέξεις, ακόμα κι εκεί που οι Άγγλοι θα έβαζαν ενωτικό:
15ήμερο, 5ήμερη (η γνωστή «πενταήμερη»), 35χρονη (17.000 ευρήματα! ξέρετε γιατί), 3κλινο, 45λεπτο, 10πλάσιο, 15σύλλαβος, 8ωρο, 4μελής, ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν χρειάζεται: 1000άρα, 1000ρικο.
Στην αγγλική υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια η τάση να πετάνε τα δικά τους ενωτικά (hyphens) και να μένουν οι λέξεις χωρισμένες με διάστημα ή να γίνονται μία λέξη, π.χ. το παλιό living-room είναι πια living room, ενώ το neo-fascism γίνεται neofascism. Φαίνεται όμως ότι, πάνω στη μετάφραση ή γενικότερα λόγω της επιρροής των αγγλικών, το ενωτικό δεν εμφανίζεται μόνο στα «12-μελής» αλλά σε πολλές σύνθετες όπου δεν θα έπρεπε να το σπέρνουν. (Φαινόμενο που η ΕΛΕΤΟ θα αποκαλούσε υπερενωτίκευση.)
Χοντρικά: μη βάζετε ενωτικό στη σύνθεση εκτός αν υπάρχουν πολύ ειδικοί λόγοι.
Για τις εξαιρέσεις θα κατακλέψω τον Χάρη και την Ιορδανίδου (στον Οδηγό). Μπορούμε να βάλουμε ενωτικό:
Κατά τ' άλλα, μη γεμίζετε τον κόσμο με ενωτικά. Μη φοβάστε ένα φωνήεν δίπλα σ’ ένα άλλο (αντιιμπεριαλιστική), μη φοβάστε τις παλιές δασείες (αυθυποβολή αλλά αυτοΰπνωση), μη φοβάστε τα μακρινάρια (αυτοτιτλοφορείται, μαρξιστολενινιστικός — στο μαρξιστικός-λενινιστικός έχουμε ενωτικό αλλά δεν έχουμε σύνθεση).
Και να μην ξεχάσω: Συχνά στα λεξικά χρησιμοποιούνται ενωτικά για να φανεί πώς γίνεται η σύνθεση των λέξεων. Αυτά τα ενωτικά δεν είναι εκεί για αναπαραγωγή!
Θα υπάρχει όμως και συνέχεια για το ενωτικό.
Γράφει ο Τριανταφυλλίδης στη Γραμματική του (§106) ότι δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση του ενωτικού. «Πολύ άτοπο είναι να γράφονται μ’ ενωτικό λέξεις που μόνο σύνθετες υπάρχουν στην προφορική γλώσσα, καθώς γαλλοελληνικός».
Γράφει ο Κριαράς το 1997 σε σχέση με την ορθογραφική μεταρρύθμιση των γερμανόφωνων χωρών:
Έγραφαν ως τώρα 8jährig = οκταετής· προτείνεται σήμερα η ορθογράφηση 8-jährig. Η δεύτερη γραφή θεωρήθηκε λογικότερη, μια και το 8 είναι αριθμός και το jährig κανονική λέξη, επομένως κάτι διαφορετικό ως είδος σημαδιού. Απομακρύνεται το ενωτικό σε περιπτώσεις σύνθεσης όπως afro-amerikanisch…
Το οκταετής δε συνηθίσαμε να το γράφομε 8ετής. Πάντως, αν γραφεί, λογικότερο είναι να γράφεται 8-ετής, για τον ίδιο λόγο, που, όπως είδαμε, έγραψαν οι Γερμανοί το αντίστοιχο. Γράφομε καμιά φορά 8βρης· κανονικότερο θα ήταν το 8-βρης.
Γράφομε ελληνογαλλικός. Για τέτοιες συνθέσεις, που είναι πολύ συνηθισμένες, δε χρειάζεται το ενωτικό. Χρειάζεται σ' εκείνες που απαντούν σπάνια. Γιατί αυτές δεν αποτελούν ουσιαστικά καθιερωμένες νέες λέξεις.
Δύο παρατηρήσεις σε σχέση με τα παραπάνω.
(1) Ας επιτρέψουμε στους εκδότες μια εξαίρεση ειδικότερα σε σχέση με το ελληνογαλλικός και τα όμοια. Οι εκδότες στα εξώφυλλά τους θέλουν να ξεχωρίζει η μια γλώσσα από την άλλη και καταφεύγουν σε ενωτικά (Αγγλο-ελληνικό), κεφαλαίο γράμμα μες στη μέση (ΕλληνοΑγγλικό) ή και αλλαγή γραμμής:
ελληνο
γαλλικό
(2) Η γερμανική μεταρρύθμιση ή μάλλον η σύσταση Κριαρά ίσως εξηγεί και τα 12-μελής κ.τ.ό. του κύριου Βαλεοντή (αν και νομίζω ότι πρόκειται για επιρροή από την αγγλική γλώσσα, 12-member κ.τ.ό.). Ωστόσο, ας μου επιτραπεί να πω ότι μια χαρά κάνουν παρέα τόσα χρόνια τα ψηφία με τα γράμματα, όχι μόνο στα τακτικά (1st, 1ος, 20ός), αλλά και στις σύνθετες λέξεις, ακόμα κι εκεί που οι Άγγλοι θα έβαζαν ενωτικό:
15ήμερο, 5ήμερη (η γνωστή «πενταήμερη»), 35χρονη (17.000 ευρήματα! ξέρετε γιατί), 3κλινο, 45λεπτο, 10πλάσιο, 15σύλλαβος, 8ωρο, 4μελής, ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν χρειάζεται: 1000άρα, 1000ρικο.
Στην αγγλική υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια η τάση να πετάνε τα δικά τους ενωτικά (hyphens) και να μένουν οι λέξεις χωρισμένες με διάστημα ή να γίνονται μία λέξη, π.χ. το παλιό living-room είναι πια living room, ενώ το neo-fascism γίνεται neofascism. Φαίνεται όμως ότι, πάνω στη μετάφραση ή γενικότερα λόγω της επιρροής των αγγλικών, το ενωτικό δεν εμφανίζεται μόνο στα «12-μελής» αλλά σε πολλές σύνθετες όπου δεν θα έπρεπε να το σπέρνουν. (Φαινόμενο που η ΕΛΕΤΟ θα αποκαλούσε υπερενωτίκευση.)
Χοντρικά: μη βάζετε ενωτικό στη σύνθεση εκτός αν υπάρχουν πολύ ειδικοί λόγοι.
Για τις εξαιρέσεις θα κατακλέψω τον Χάρη και την Ιορδανίδου (στον Οδηγό). Μπορούμε να βάλουμε ενωτικό:
- αν πρέπει να διατηρηθεί το κεφαλαίο αρχικό του δεύτερου συνθετικού: κωλο-Έλληνες (αλλά ο Σαββόπουλος το έκανε Κωλοέλληνες και κατάντησε κωλοέλληνες), παρα-Εγνατία, αντι-Ευρώπη (όχι όμως αν το δεύτερο συνθετικό δεν αρχίζει με κεφαλαίο: αντιευρωπαϊσμός, αντιευρωπαϊκός — αν και έχω την εντύπωση ότι ο Ανδρέας Παππάς θα ήθελε να υπάρχει και αντι-Ευρωπαϊκός)
- για να διακρίνουμε το νεολογισμό από μια ήδη υπάρχουσα λέξη: α-νοησία.
- για γλωσσικά παιχνίδια: υπερ-βολικό, υπο-γλώσσια, σοσια-ληστής (αν και αυτό είναι τόσο διαδεδομένο που έχει μπει στη γλώσσα και χωρίς ενωτικό)· ο Χάρης αναφέρει και το χαρακτηρισμό του Λαζόπουλου από τον Κοσμά Βίδο («υπο-τιμητής των πάντων»)
- αν φοβόμαστε ότι θα μας πουν ότι ξεχάσαμε να προσαρμόσουμε το σύμφωνο του πρώτου συνθετικού, π.χ. πάν-χοντρος (αντί για πάνχοντρος ή πάγχοντρος), συν-πανελίστες (αντί για συνπανελίστες ή συμπανελίστες)
- για έναν περιστασιακό σχηματισμό, επειδή δεν θέλουμε να μπερδέψουμε πολύ τον αναγνώστη, π.χ. ιουδαιο-χριστιανο-μουσουλμανικός, ή επειδή θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στο πρώτο συνθετικό, π.χ. υπεραγωγοί και υπερ-προσδοκίες (προσοχή! με αυτό το πρόσχημα έχουμε γεμίσει με άχρηστα ενωτικά).
Κατά τ' άλλα, μη γεμίζετε τον κόσμο με ενωτικά. Μη φοβάστε ένα φωνήεν δίπλα σ’ ένα άλλο (αντιιμπεριαλιστική), μη φοβάστε τις παλιές δασείες (αυθυποβολή αλλά αυτοΰπνωση), μη φοβάστε τα μακρινάρια (αυτοτιτλοφορείται, μαρξιστολενινιστικός — στο μαρξιστικός-λενινιστικός έχουμε ενωτικό αλλά δεν έχουμε σύνθεση).
Και να μην ξεχάσω: Συχνά στα λεξικά χρησιμοποιούνται ενωτικά για να φανεί πώς γίνεται η σύνθεση των λέξεων. Αυτά τα ενωτικά δεν είναι εκεί για αναπαραγωγή!
Θα υπάρχει όμως και συνέχεια για το ενωτικό.
Last edited by a moderator:
