boot scraper = ξελασπωτήρι, σίδερο της εξώπορτας, (εσφ.;) ποδόμακτρο

[nickel]

Φίλος επιμένει ότι το ποδόμακτρο είναι λανθασμένος όρος για το σίδερο που είχαν κάποτε τα σπίτια στην εξώπορτα για να σκουπίζουμε τις λάσπες πριν μπούμε μέσα. Εγώ δεν θυμάμαι αν είχα τέτοιο σίδερο στο πατρικό μου σπίτι, αλλά έχω πολλές φορές αφήσει τις λάσπες των παπουτσιών μου πάνω σ' αυτά τα σίδερα. Και έτσι θυμάμαι ότι το λέγαμε: σίδερο.

Το μάκτρο είναι λόγια λέξη για την πετσέτα, οπότε πιο πιθανό είναι να λέμε ποδόμακτρο το χαλάκι της πόρτας. Έτσι το βρίσκω να χρησιμοποιείται σε χρήσεις του 1836 (μεταχειρισθείσα ωσάν ποδόμακτρον τας τρίχας της κεφαλής της) ή πρόσφατες. Όμως, αν δούμε εικόνες για boot scrapers, δεν ήταν όλα απλά σίδερα:
https://www.google.com/search?q="boot+scraper"&client=firefox-b-d&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjwgKDurrvgAhUEi8MKHeHgA3IQ_AUIDigB&biw=1823&bih=965

Μπορούμε ωστόσο, για το απλό σίδερο, να χρησιμοποιήσουμε το ξελασπωτήρι, που το βρήκα και σε πολύ παλιό λεξικό (αρχή της σελ. 117):
https://books.google.gr/books?id=uV...MP04bvLhL4T7bswldE8JO0o1c#v=onepage&q&f=false

 

[sarant]

Κι εγώ ποδόμακτρο το είπα μια φορά που το έφερε η κουβέντα στο ιστολόγιομ.....

 

[drsiebenmal]

Κι εγώ ποδόμακτρο το είπα μια φορά που το έφερε η κουβέντα στο ιστολόγιομ.....

Προφανώς ανπασάν γιατί δεν σας προβλημάτισε υποθέτω... Στον Δημητράκο π.χ. δεν υπάρχει αυτή η στομφώδης σημασία. κάτι μάλλον περίεργο.

 

[nickel]

Να μην ξεχάσω και τον τύπο ξελασπωτήρας (του ξελασπωτήρα, οι ξελασπωτήρες):

https://www.google.com/search?q="ξε...ς"+OR+"ξελασπωτήρες"&sourceid=chrome&ie=UTF-8

 

[Zazula]

To ποδόμακτρο δεν το έχει ούτε ο Βοσταντζόγλου.

 

[dharvatis]

Αναρωτιέμαι αν το «ποδόμακτρο» ταιριάζει σε κάτι τέτοιο (που είχαμε εμείς παλιά στο σπίτι):

 

[nickel]

Αναρωτιέμαι αν το «ποδόμακτρο» ταιριάζει σε κάτι τέτοιο (που είχαμε εμείς παλιά στο σπίτι):
View attachment 6032

Μα αν δεν είναι ο σκαντζόχοιρος το ποδόμακτρο της φύσης, δεν ξέρω τι είναι. Και, αν δεν υπάρχει το σχετικό ανέκδοτο για το λιοντάρι που κάθε βράδυ σκούπιζε τις λάσπες από τις πατούσες του στην πλάτη του σκαντζόχοιρου, γι' αυτό φταίει ο Βοσταντζόγλου, που δεν μερίμνησε να συμπεριλάβει τη λέξη στο Αντιλεξικό του.

 

[dharvatis]

:-D :-D :-D

 

[drsiebenmal]

Στον τοίχο μου στο ΦΒ, όπου έκανα αναμετάδοση αυτού του νήματος, προσφέρθηκε η πληροφορία ότι στην Πάτρα το έλεγαν απλώς «ξύστρα».

Σε διαδικτυακό δημοσίευμα υπάρχει η αναφορά «Τα ποδόμακτρα ή ξύστρες στην λαϊκή...»

Εμ, αλλιώς είναι μια λαϊκιά «ξύστρα» κι αλλιώς ένα μουράτο «ποδόμακτρο» - κι ας μην έχει ίχνος πετσέτας πάνω του...

 

[Zazula]

Είναι σχετικό το «ψάθες εξωθυρών»;

 

[nickel]

Στον Δημητράκο π.χ. δεν υπάρχει αυτή η στομφώδης σημασία. κάτι μάλλον περίεργο.

Λημματογραφείται, ωστόσο, στον επίτομο Δημητράκο του 1959:

ποδόμακτρον (το) ΜΝ μάκτρον, πετσέτα των ποδών.

Οπότε η πετσέτα που έχω για να σκουπίζω τα πόδια μου πριν ξαπλώσω να κοιμηθώ απέκτησε ονομασία μεσαιωνικής αίγλης — και μερικές χιλιάδες ξελασπωτήρια έμειναν χωρίς λόγια ονομασία, διότι προφανώς δεν τα κάναμε εισαγωγή από το εξωτερικό, να αναλάβει το τελωνείο να τους δώσει ένα πιο κόσμιο όνομα. (Σας έχω πει ότι μάθαινα λέξεις της καθαρεύουσας από το δασμολόγιο στο γραφείο του πατέρα μου; Όπου πρωτοσυνάντησα την πλαγγόνα, ας πούμε; Κάτι σαν κι αυτό, αλλά όχι τόσο παλιό...)

 

[Marinos]

Κάποτε συνεργαζόμουν στην επιμέλεια ενός τουρκοελληνικού λεξικού και είχαμε την ίδια κουβέντα για αυτό το ...αντικείμενο (τουρκιστί çamurluk, ας πούμε "λασποτέτοιο"). Ποδόμακτρο, θυμάμαι, είναι το πατάκι της πόρτας. Το εν λόγω ματζαφλάρι δεν βρήκαμε τότε πώς το λέμε στα ελληνικά.

 

[Zazula]

(τουρκιστί çamurluk, ας πούμε "λασποτέτοιο")

Γράφει κάποιος στα ποντιακά: «Σιτ' έπαινα τσαμούρωθα σύρα το τσαμουρλούκι θειίτσα το κορτσόπο σου έσκωσεν το τιρλούκι μ'»

 

[drsiebenmal]

Είναι σχετικό το «ψάθες εξωθυρών»;

Αυτό είναι το χαλάκι της πόρτας. Πριν από τη σημερινή μορφή ήταν ψάθινα. Και πιο πριν ήταν ένα κομμάτι από κουρελού, άρα «ποδόμακτρο».

 

[gregan]

Ξελασπωτήρι και λασπόξυστρα, ή απλώς σίδερο πόρτας.

 

[anepipsogos]

Εγώ δεν θυμάμαι αν είχα τέτοιο σίδερο στο πατρικό μου σπίτι, αλλά έχω πολλές φορές αφήσει τις λάσπες των παπουτσιών μου πάνω σ' αυτά τα σίδερα. Και έτσι θυμάμαι ότι το λέγαμε: σίδερο.

Στο πατρικό μου στον Πειραιά (χτισμένο το 1925) υπάρχει ακόμη το "σίδερο" (έτσι το λέγαμε κι εμείς), του οποίου κάναμε γενναία χρήση τα χρόνια του 1960-70. Στέκει ακόμα καμαρωτό και φρεσκοβαμμένο

 

[cougr]

Η γιαγιά μου, τον ξελασπωτήρα του σπιτιού της στο χωριό, τον έλεγε φτυάρι- ίσως επειδή στην κυριολεξία ήταν ένα φτυάρι (δίχως τη χειρολαβή). Έξω από την πίσω είσοδο του σπιτιού της- η οποία ήταν και η κύρια είσοδος για την οικογένεια και γνωστούς- είχε τσιμεντώσει ανάποδα το χαλύβδινο στέλεχος ενός φτυαριού, για το ξελάσπωμα των παπουτσιών. Ίσως στη θεωρία να ήταν καλή ιδέα αλλά το μόνο που ξέρω είναι ότι πάνω σ' αυτό το φτυάρι έχουν ρημαχτεί σόλες και σολάκια.

 

[pontios]

είχε τσιμεντώσει ανάποδα το χαλυβδένιο στέλεχος ενός φτυαριού, για το ξελάσπωμα των παπουτσιών.

Προσπαθώ να σχηματίσω την εικόνα ... αναφέρεσαι νομίζω στη λεπίδα του φτυαριού (the metal blade of the shovel); (αλλά, ο "στέλεχος" ... that would be the shaft/handle of the spade, wouldn't it? I was thinking the stem of a plant = στέλεχος φυτού - and the handle would be analogous to this.).

... αλλά, είδα κι αυτό για το στέλεχος:
το κύριο τμήμα ενός αντικειμένου (could be the "business end" of the shovel, I suppose). Αυτό εννοούσες, νομίζω;

 

[cougr]

αλλά, είδα κι αυτό για το στέλεχος:
το κύριο τμήμα ενός αντικειμένου (could be the "business end" of the shovel, I suppose). Αυτό εννοούσες, νομίζω;

Precisely, pontios.
So the handle and grip were removed and the steel blade was cemented into the ground (cylindrical collar end first- as per photo below). The blade also had a flat edge, unlike the one below which curves to a pointy tip.