Κλίση κύριων ονομάτων σε -ων

[Katerina_A]

Καλησπέρες.
Χρειάζομαι τη βοήθειά σας με την κλίση του ονόματος Κλέων (και γενικά των κύριων ονομάτων σε -ων) στην αιτιατική του ενικού.
τον Κλέωνα ή τον Κλέονα (ή τον Κλέοντα); Το λεξισκόπιο δίνει το πρώτο, αλλά κάπου στο πίσω μέρος του εγκεφάλου μου υπάρχει η υποψία κάποιου κανόνα που λέει ότι στην αιτιατική γίνεται με όμικρον. Όπως ο Ιάσων-τον Ιάσονα.
Είναι για έναν φίλο που το χρειάζεται επειγόντως. Κάθε -άμεση- βοήθεια ευπρόσδεκτη!

 

[Zazula]

Ο Κλέων, του Κλέωνος /-α, τον Κλέωνα.

 

[Katerina_A]

Αυτό λέει και το λεξισκόπιο.
Αν είσαι σίγουρος, αγαπητέ Ζάζουλα, να τηλεφωνήσω στο φίλο και να τον ενημερώσω.
Ευχαριστώ!

 

[Alexandra]

+1 στον Ζάζουλα.

 

[Katerina_A]

Αφού συμφωνεί και η Αλεξάνδρα, έκλεισε. Με ωμέγα λοιπόν.

 

[nickel]

Συμφωνούν επίσης ο Θουκυδίδης, ο Πλούταρχος, ο Αριστοφάνης, ο Αριστοτέλης, ο Παυσανίας και λοιποί ΑΗΠ.

 

[daeman]

Κι εγώ Κλέωνα θυμάμαι
θα το πω και δεν φοβάμαι
μήπως είναι Κλέονα
και τονε δούμε κλαίοντα

 

[aelara]

Παρακαλώ μπορείτε να επιβεβαιώσετε ότι η γενική του ονόματος Συμεών είναι του Συμεών;

 

[Zazula]

Το Συμεών είναι εν γένει άκλιτο (δηλ. γεν. τού Συμεών), με σπάνιο τύπο γενικής τον (του) Συμεώνος.

 

[aelara]

Ευχαριστώ πολύ για την άμεση ανταπόκριση

 

[Zazula]

Να 'σαι καλά, aelara, και καλωσήρθες στη Λεξιλογία! :)

 

[Duke_of_Waltham]

Ανασταίνω το νήμα γιατί έχω καιρό τώρα την εξής απορία: πώς ξεχωρίζεις τον Ιάσονα και τον Αγαμέμνονα από τον Τρύφωνα και τον Πλάτωνα (και τον Ιάπωνα); Και τον αυτοκράτορα από τον Πραίτωρα; Υπάρχει κανόνας για τη γενική των τριτοκλίτων σε -ων και -ωρ ή απλώς τα μαθαίνεις απ' έξω, όπως τα γένη των γερμανικών ουσιαστικών;

Συμβουλευόμενος τη γραμματική τού Τζάρτζανου (Β΄ έκδοση, 1945· όχι το πλέον κατάλληλο βοήθημα αλλά αυτό έχω) βρίσκω ότι η διαφορά έγκειται στο αν ένα ουσιαστικό είναι μονόθεμο, οπότε διατηρεί το ισχυρό θέμα, ή διπλόθεμο, οπότε σχηματίζει γενική με το ασθενές θέμα. Βασική γραμματική είναι, αλλά τα ξεχνάω αν δεν τα ξανακοιτάζω κάθε τόσο. Παραδείγματα πάντως έχει μπόλικα.

Μονόθεμα σε -ων παραθέτει τα εξής: χειμών, αγών, αγκών, αρραβών, βουβών, αιών, κοιτών, θαμών, κυκεών, κυκλών, κολοφών, χιτών, ορνιθών, περιστερεών, ελαιών, πευκών, καύσων (τον είχαν ήδη από τότε;), πάτρων, είρων, σάπων, ρώθων, κώδων, πώγων, σίφων, Κιθαιρών, Κραννών, Μαραθών, Σιδών, Αυλών, Βαβυλών, Ελικών, Βασιγκτών (την Ουάσινγκτον εννοεί;), Κοδριγκτών, Δευκαλίων, Ωρίων, Πλάτων, Δάμων, Ζήνων, Σόλων, Κόνων, Τρύφων, Λάκων, Χάρων (αυτό για λάθος το βλέπω), Ίων, Ιάπων, Ιέρων, Απόλλων, Βύρων, Ποσειδών, κ.α. Βλέπω ότι τα περισσότερα γράφονται όπως και σήμερα (αν και πρωτόκλιτα πλέον), ενώ σε ορισμένα το ω έχει αντικατασταθεί από ου (σαπούνι, ρουθούνι, κουδούνι, πιγούνι). Μπορεί να κάνω λάθος, αλλά μόνο τα σιφώνι/σιφόνι και πάτρωνας/πάτρονας μοιάζουν να έχουν απλοποιηθεί, και αυτά ανάλογα με το λεξικό που θα κοιτάξει κανείς.

Τα διπλόθεμα σε -ων είναι πολύ λιγότερα: χελιδών, αηδών, αλκυών, εικών, ηγεμών, κανών, χιών, συνδαιτυμών, Μακεδών, κλπ.—τέκτων, δαίμων, εμπειρογνώμων, κίων, Ιάσων, Αγαμέμνων, Μέμνων, κ.λπ. Αυτά γράφονται όλα με το ασθενές θέμα, λόγω ονομαστικοποίησης της αιτιατικής φαντάζομαι (αν αυτό αποτελεί δόκιμο όρο).

Η κατηγορία των σε -ωρ είναι ακόμη μικρότερη. Ξεκινάω με τα διπλόθεμα: πράκτωρ, ρήτωρ, κοσμήτωρ, διδάκτωρ, αυτοκράτωρ, εκλέκτωρ, Έκτωρ, κλπ. Και πάλι όλα γράφονται με όμικρον σήμερα. Από μονόθεμα μου δίνει δικτάτωρ, πραίτωρ, πάστωρ, Βίκτωρ (ιχώρ) κλπ., με σημείωση ότι κατά κανόνα προέρχονται από τα λατινικά. Γι' αυτόν τον λόγο φαίνεται πως απλοποιήθηκαν οι περισσότερες από αυτές, αν όχι όλες, με σίγουρη εξαίρεση τον ιχώρα (που δεν τον χρησιμοποιεί κανείς) και επιφυλάξεις για τον πραίτωρα και τον Βίκτωρα.

Φταίει λίγο και η νύστα (με πήρε η ώρα επειδή έχασα το μήνυμα κι έπρεπε να το ξαναγράψω), αλλά αρχίζω να αναρωτιέμαι τι με μπέρδευε τόσο πολύ με αυτά. Το πρόβλημα τελικά δεν είναι η γενική αλλά η ονομαστική: εφόσον ξέρεις αν το ουσιαστικό γράφεται με όμικρον ή ωμέγα σε μία πτώση, ξέρεις πώς γράφεται και στις άλλες. Και απ' ό,τι φαίνεται είναι πιο αποδοτικό να θυμάται κανείς τα (πλέον) προπαροξύτονα σε -ονας, καθώς τα υπόλοιπα προπαροξύτονα γράφονται με ωμέγα, ενώ τα παροξύτονα σε -όνας και -όνα είναι απλές, συνηθισμένες λέξεις. Από την άλλη, μόνο κάνα δυο παροξύτονα σε -ωρ υπάρχουν, και ποιος ξέρει για πόσο ακόμα.

Αν και είναι εμφανής η τάση προς απλοποίηση των σε -ωρας, δεν φαίνεται να ισχύει το ίδιο και για τα σε -ωνας: ενώ τα παροξύτονα φαίνονται σταθερά στην ορθογράφησή τους, τα προπαροξύτονα που δεν είναι κύρια ονόματα (τα περισσότερα) παρουσιάζουν μια πιο ανάμεικτη εικόνα. Στη νεοελληνική επιβιώνουν ελάχιστα: τα καύσωνας και είρωνας μοιάζουν ασφαλή, τα κώδωνας, πώγωνας και σάπωνας έχουν τολμώ να πω απολιθωθεί και χρησιμοποιούνται σπανίως, και μας μένουν τα προαναφερθέντα πάτρωνας και σίφουνας/σίφωνας/σιφώνι.

Σχόλια; (Και άλλα παραδείγματα που δεν υπάρχουν στη λίστα;)

 

[AoratiMelani]

Συμβουλευόμενος τη γραμματική τού Τζάρτζανου (Β΄ έκδοση, 1945· όχι το πλέον κατάλληλο βοήθημα αλλά αυτό έχω) βρίσκω ότι η διαφορά έγκειται στο αν ένα ουσιαστικό είναι μονόθεμο, οπότε διατηρεί το ισχυρό θέμα, ή διπλόθεμο, οπότε σχηματίζει γενική με το ασθενές θέμα.

Και πώς ξέρουμε αν είναι μονόθεμο ή διπλόθεμο; Αν απλώς τα μαθαίνεις απ' έξω, τότε για πρακτικούς λόγους το ίδιο μας κάνει είτε ξέρουμε τη θεωρία, είτε όχι.

 

[Earion]

Χάρων (αυτό για λάθος το βλέπω)

Χάρων, Χάρωνος

 

[Duke_of_Waltham]

Και πώς ξέρουμε αν είναι μονόθεμο ή διπλόθεμο; Αν απλώς τα μαθαίνεις απ' έξω, τότε για πρακτικούς λόγους το ίδιο μας κάνει είτε ξέρουμε τη θεωρία, είτε όχι.

Θα μπορούσα ίσως να το είχα θέσει καλύτερα (αυτά παθαίνω που γράφω νύχτα), αλλά αυτό το έγραψα ως εισαγωγή στην ανάλυση και για να διευκολυνθώ στην κατηγοριοποίηση των λέξεων· δεν ήθελα να το παρουσιάσω ως απάντηση – την οποία δίνω, όσο την κατάλαβα κι εγώ, στην προτελευταία παράγραφο της αναρτήσεώς μου. Όμως ουσιαστικά αυτό πρέπει να είναι: τα μαθαίνεις απ' έξω.

Χάρων, Χάρωνος

Ευχαριστώ πολύ, έτσι το κατανοώ, γιατί στη σύντομη έρευνά μου μόνο για τον Χάροντα έβρισκα. Αλλά βέβαια αυτό κλίνεται διαφορετικά, με ταυ, και θα έπρεπε να αντιληφθώ ότι δεν πρόκεται για διπλόθεμο αυτής τής κατηγορίας.

 

[drsiebenmal]

Πολλά ονόματα... Καναδυό χρήσιμα ειδικότερα:

Ιλαρίων, Ιλαρίωνος
Νίκων (ο «μετανοείτε» άγιος), Νίκωνος
Τίμων, Τίμωνος (και όχι *Τιμώνος που έχει αρχίσει και εμφανίζεται)

 

[Duke_of_Waltham]

Τιμώνος και Πούμπου φιλοσόφων;

Στα διπλόθεμα σε -ωρ ας προσθέσω και τον Νέστορα (Νέστωρ, Νέστορος) που τόσο με ταλαιπώρησε...

 

[daeman]

Τιμώνος και Πούμπου φιλοσόφων;...

Αυτό ακριβώς σκέφτηκα κι εγώ μόλις το είδα! Χακούνα ματάτα.

Εκτός θέματος στο νήμα, αλλά εντός οφτοπικισμού, the «problem-free philosophy» από αυτό που με ξημέρωσε σήμερα:

Να ζεις με λίγα πράγματα
Τ' απλά της φύσης θαύματα
Σαν έχεις λίγα είναι πιο καλά
Σ' το λέω, λίγα πράγματα
Απλά της φύσης θαύματα
Να ζεις με τα απαραίτητα αγαθά

Το όχι και τόσο λάιτ μοτίφ της Ντίσνεϊ, διά στόματος Μπιλ Μάρεϊ τώρα: «Ζήστε εσείς με λίγα, ενώ εγώ θησαυρίζω τα πολλά».

Ο Λέων, του Λέοντος και του Λέοντα. Όχι Καντανολέων, αλλά καστρόλιοντας.
Ανδροκλέους λέων κλαίων, Κλέων.

Και μια που πιάσαμε την αρχαιότητα, αρχαία λιονταρίσια ονόματα:

Ἀγρολέων, Ἀνδραλέων, Ἀντιλέων, Ἀριστολέων, Ἀρκολέων, Ἀρχιλέων, Αὐδολέων, Βουκολέων, Γοργολέων, Δαΐλέων, Δαμολέων, Δεινολέων, Δηιλέων, Δημολέων, Ἑρμολέων, Εὐκλέων, Εὐρυλέων, Ἐχελέων, Ἡρακλέων, Θρασυλέων, Ἰασιλέων, Ἱππολέων, Κεφαλλέων, Λυκολέων, Νικολέων, Πανταλέων, Τιμολέων, Χαμαιλέων

Λεοντᾶς, Λεοντεύς, Λεοντῆς, Λεοντία, Λεοντιάδας, Λεοντιάδης, Λεοντιανός, Λεοντίας, Λεοντίδας, Λεοντιδεύς, Λεοντίδης, Λεοντίδιος, Λεοντίνης, Λεοντῖνος, Λεόντιον, Λεόντιος, Λεόντιππος, Λέοντις, Λεοντίς, Λεοντίσιος, Λεοντίσκος, Λεόντιχος, Λεοντίων, Λεοντογένης, Λεοντοδάμα, Λεοντοκράτης, Λεοντόλυκος, Λεοντομένης, Λεοντοφάνης, Λεοντώ, Λέων, Λεωνᾶς, Λεώνη, Λεωνίδας, Λεωνίδιος, Λεώνιππος, Λεωνίς, Λέωνις, Λεωντίς.

 

[Earion]

Από παλιότερο νήμα:

Μερικά από τα εις --λέων ομαλοποιούνται στο λαϊκό λόγο σε --λέος και κλίνονται κανονικά.
Ο Κοντολέων γίνεται Κοντολέος, --ου
και ο Αρχολέων > Αρχολέος, --ου.

 

[nickel]

Έχουμε κι αυτόν τον δόκτορα στην παρέα μας, που εξαιτίας του βρίσκει κανείς στη Λεξιλογία 31 ανορθόγραφα «δόκτωρα» :curse: :down::scared:

https://www.google.gr/#q="δόκτωρα"+site:lexilogia.gr