Μου γεννήθηκε μια ωραία απορία.
Η λέξη epitome, στην αρχική της σημασία, που κάποια λεξικά δεν την περιλαμβάνουν πια, ήταν η επιτομή (προφανής προέλευση της λέξης), η σύνοψη.
Πρώτη σημασία στο OED: a brief statement of the chief points in a literary work; an abridgement, abstract.
Επικρατέστερη πια η μεταφορική σημασία (η μοναδική που περιλαμβάνουν το Longman Contemporary ή το Macmillan):
τυπικό ή ιδεώδες πρότυπο, τυπικό ή τέλειο παράδειγμα, προσωποποίηση, ενσάρκωση (ιδιοτήτων κ.λπ.)
Θα έλεγε δηλαδή κανείς ότι με τη μεταφορική της σημασία η επιτομή ανήκει στις ψευδόφιλες. Τα ελληνικά λεξικά δεν περιλαμβάνουν στην επιτομή τη σημασία της συγκέντρωσης των καλύτερων (ή χειρότερων) χαρακτηριστικών σε ένα πρόσωπο ή αντικείμενο.
Στο λήμμα προσωποποίηση βρίσκουμε:
για κπ. που κατέχει σε πολύ μεγάλο βαθμό την ιδιότητα που δηλώνει το αφηρημένο ουσιαστικό: Αυτός / αυτή είναι η προσωποποίηση της τσιγκουνιάς / της κακίας / του θάρρους. [ΛΚΝ]
η ενσάρκωση ιδιότητας ή αφηρημένης έννοιας από συγκεκριμένο πρόσωπο: αυτός ο άνθρωπος ήταν η προσωποποίηση τής αρετής / τής καλοσύνης / τού θάρρους. [ΛΝΕΓ]
Ωραία, η κυρία του παραπάνω αγγλικού παραδείγματος είναι «η προσωποποίηση της κομψότητας». Τι γίνεται όμως με τα κομψά αντικείμενα; Μπορώ να σκεφτώ διάφορες αποδόσεις: υπόδειγμα, πρότυπο, το άλφα και το ωμέγα, απτό παράδειγμα. Καμιά απ' αυτές δεν φαίνεται να ικανοποιεί τους μεταφραστές, αλλιώς δεν θα είχαμε τόσο πολλές «επιτομές» στο διαδίκτυο (όχι όλες με τη μεταφορική σημασία, αρκετές σημαίνουν «σύνοψη»).
Για του λόγου το αληθές:
η επιτομή της κομψότητας / της πολυτέλειας / της άνεσης / της διαστροφής / της σύγχρονης τεχνολογίας / της βλακείας κ.ά.
Το δεχόμαστε και το βάζουμε στα λεξικά και στα γραφτά μας, ή το κλοτσάμε;
Η λέξη epitome, στην αρχική της σημασία, που κάποια λεξικά δεν την περιλαμβάνουν πια, ήταν η επιτομή (προφανής προέλευση της λέξης), η σύνοψη.
Πρώτη σημασία στο OED: a brief statement of the chief points in a literary work; an abridgement, abstract.
Επικρατέστερη πια η μεταφορική σημασία (η μοναδική που περιλαμβάνουν το Longman Contemporary ή το Macmillan):
the epitome of something
the best possible example of something:
She looked the epitome of elegance. | He was the very epitome of evil.
Στα αγγλοελληνικά λεξικά οι προτεινόμενες αποδόσεις για τη μεταφορική σημασία είναι:the best possible example of something:
She looked the epitome of elegance. | He was the very epitome of evil.
τυπικό ή ιδεώδες πρότυπο, τυπικό ή τέλειο παράδειγμα, προσωποποίηση, ενσάρκωση (ιδιοτήτων κ.λπ.)
Θα έλεγε δηλαδή κανείς ότι με τη μεταφορική της σημασία η επιτομή ανήκει στις ψευδόφιλες. Τα ελληνικά λεξικά δεν περιλαμβάνουν στην επιτομή τη σημασία της συγκέντρωσης των καλύτερων (ή χειρότερων) χαρακτηριστικών σε ένα πρόσωπο ή αντικείμενο.
Στο λήμμα προσωποποίηση βρίσκουμε:
για κπ. που κατέχει σε πολύ μεγάλο βαθμό την ιδιότητα που δηλώνει το αφηρημένο ουσιαστικό: Αυτός / αυτή είναι η προσωποποίηση της τσιγκουνιάς / της κακίας / του θάρρους. [ΛΚΝ]
η ενσάρκωση ιδιότητας ή αφηρημένης έννοιας από συγκεκριμένο πρόσωπο: αυτός ο άνθρωπος ήταν η προσωποποίηση τής αρετής / τής καλοσύνης / τού θάρρους. [ΛΝΕΓ]
Ωραία, η κυρία του παραπάνω αγγλικού παραδείγματος είναι «η προσωποποίηση της κομψότητας». Τι γίνεται όμως με τα κομψά αντικείμενα; Μπορώ να σκεφτώ διάφορες αποδόσεις: υπόδειγμα, πρότυπο, το άλφα και το ωμέγα, απτό παράδειγμα. Καμιά απ' αυτές δεν φαίνεται να ικανοποιεί τους μεταφραστές, αλλιώς δεν θα είχαμε τόσο πολλές «επιτομές» στο διαδίκτυο (όχι όλες με τη μεταφορική σημασία, αρκετές σημαίνουν «σύνοψη»).
Για του λόγου το αληθές:
η επιτομή της κομψότητας / της πολυτέλειας / της άνεσης / της διαστροφής / της σύγχρονης τεχνολογίας / της βλακείας κ.ά.
Το δεχόμαστε και το βάζουμε στα λεξικά και στα γραφτά μας, ή το κλοτσάμε;
και μπορεί να εξυπηρετεί τόσο θετικές όσο και αρνητικές συνδηλώσεις, εξίσου.