Όσο παραλυτικό είναι το αφήγημα «για όλα φταίνε οι άλλοι», άλλο τόσο παραλυτικό μου φαίνεται το αφήγημα «για όλα φταίμε μόνο εμείς». Το πολιτικοψυχολογικό αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Είτε μας φταίει μόνο ο Χατζηπετρής είτε μόνο οι Κωλοέλληνες, αντί να κοιτάμε τι, και όχι ποιος, φταίει, πιθανότερο αποτέλεσμα είναι η ακινησία.
Δεν συμφωνώ με αυτό. Αν αποδεχθείς τις ευθύνες σου, όχι μόνο θα αναζητήσεις ποιες ακριβώς είναι αυτές —άρα θα ψάξεις να βρεις το «τι»—, αλλά θα λάβεις και μέτρα ώστε να διορθωθείς. Αν τις φορτώσεις σε άλλους, δεν πρόκειται να κάνεις τίποτα. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο θεωρούσα εξαιρετικά επικίνδυνο το αφήγημα για την κρίση που παρουσιάσε ο Βαρουφάκης ήδη από το 2010, και το οποίο δυστυχώς ενστερνίστηκε πλήρως ο ΣΥΡΙΖΑ, ότι η κρίση δεν είναι ελληνική αλλά ευρωπαϊκή (
εδώ ένα από τα πάμπολλα σχετικά παραδείγματα). Μάλιστα, μολονότι ο Βαρουφάκης αναγνώριζε στα κείμενά του ότι η Ελλάδα κουβαλούσε πολλά αμαρτήματα, υποστήριζε ότι οποιοδήποτε μέτρο και αν παίρναμε ήταν καταδικασμένο να αποτύχει εφόσον δεν άλλαζε συνολικά η ευρωζώνη. Τουτέστιν, ναι μεν έχουμε πολλά στραβά, αλλά δεν έχει νόημα να διορθώσουμε κανένα από αυτά. Η λύση οφείλει να έρθει απ' έξω.
Προσωπικά πιστεύω βαθιά στην ατομική ευθύνη. (Θα τολμούσα να πω ότι
αγαπώ την ευθύνη, όσο κι αν δεν θεωρώ ότι έχω χρέος να σώσω τη γης). Δεν πιστεύω ότι η ανάληψη ευθυνών οδηγεί στην παραλυσία, ακόμη και όταν κανείς αναλαμβάνει περισσότερες ευθύνες απ' όσες του αναλογούν. Ίσα ίσα, οδηγεί στο αντίθετο: στην ανάληψη δράσης. Στην παραλυσία οδηγεί η απεμπόληση των ευθυνών: η ανευθυνότητα, η ύψιστη μορφή ανελευθερίας.
Κάθε χρόνο, στο σχολείο μου διαδραματίζεται ουκ ολίγες φορές ο ακόλουθος, μονότονος διάλογος:
Μαθητής/Μαθήτρια (με παρακαλετό, συχνά ναζιάρικο ύφος): Θα με περάσετε;
Παναντέλης (ξερά): 'Οχι.
-Δηλαδή; Θα με κόψετε;
-Όχι.
-Άρα θα με περάσετε. Αφού εσείς είστε καλός, αποκλείεται να με κόψετε. Θα με περάσετε.
-Σου είπα, όχι.
-??
-Κοίτα να δεις, το αν θα περάσεις ή όχι είναι δικό σου θέμα. Δεν έχει σχέση με εμένα. Άμα καταβάλεις την προσπάθεια που χρειάζεται, θα περάσεις. Αν όχι, θα κοπείς. Κατάλαβες;
(Ομολογουμένως, πολλοί δεν το καταλαβαίνουν).
Κάτι παρόμοιο κάνουμε ως χώρα. Είμαστε ο αδιάβαστος μαθητής που περιμένει ότι ο δάσκαλος θα τον περάσει χωρίς να χρειαστεί να κοπιάσει και να διαβάσει. Και όταν τελικά εμφανίζεται στις εξετάσεις αδιάβαστος και κόβεται, κατηγορεί τον δάσκαλο που τον έκοψε. Δεν υπονοώ ότι ο δάσκαλος είναι άμοιρος ευθυνών· μπορεί πράγματι να έχει σοβαρές ευθύνες. Να υπήρξε αδιάφορος, κακός και άδικος. Να έκανε διακρίσεις. Να μιλούσε γρήγορα και ακαταλαβίστικα. Αλλά το θέμα είναι ότι, σε τελική ανάλυση, το πρόβλημα δεν το έχει ο δάσκαλος αλλά ο μαθητής. Δική του είναι η ζωή, εκείνος θα λουστεί τις συνέπειες. Αλλά δική του είναι και η επιλογή: θα εναποθέσει άβουλα το μέλλον του στις διαθέσεις του (ενδεχομένως κακού) δασκάλου ή θα πάρει τη μοίρα του στα χέρια του;
Είναι άραγε
ευρωπαϊκό πρόβλημα ότι οι γιατροί στα νοσοκομεία παίρνουν φακελάκια; Ότι οι εκπαιδευτικοί στα σχολεία δεν αξιολογούνται από κανέναν, για κανέναν λόγο; Ότι η μέση ηλικία συνταξιοδότησης στο δημόσιο είναι τα 55 έτη; Ότι η μέση δικαστική υπόθεση θέλει 5-6 χρόνια μέχρι να φτάσει στο ακροατήριο, και άλλα τόσα μέχρι να τελεσιδικήσει; Ότι υπάρχει εκτεταμένη διαφθορά παντού, από τις εφορίες και τις πολεοδομίες μέχρι το ποδόσφαιρο; Είναι
ευρωπαϊκά προβλήματα η φοροδιαφυγή και η μαύρη εργασία; Η γραφειοκρατία; Πρέπει πραγματικά να αλλάξει η αρχιτεκτονική της ευρωζώνης για να διορθωθούν όλα αυτά;
Όπως έγραψα και παραπάνω, είχα τον ευσεβή πόθο ότι η κρίση θα μας έδινε την ευκαιρία να διορθώσουμε τις παθογένειές μας. Για να μην εκμηδενίζω τα πάντα, οφείλω να ομολογήσω ότι ορισμένες παθογένειες πράγματι διορθώθηκαν ή έστω περιορίστηκαν. Ταυτόχρονα, κάποιες άλλες γιγαντώθηκαν. Το δυστυχές είναι ότι δεν άλλαξε η
νοοτροπία μας, αυτή που εξαρχής ευθύνεται για όλες αυτές τις παθογένειες. Και η κατ' εμέ πιο θλιβερή διαπίστωση από την πεντάμηνη διακυβέρνηση της «πρώτη φορά» αριστεράς (πέρα από τον ολοκληρωτισμό που αποπνέουν πρόσωπα όπως η Ζωή Κωνσταντοπούλου, στον οποίον θέλω κάποια στιγμή να αφιερώσω χωριστό νήμα) ήταν ότι το νέο που έφερε είναι απελπιστικά παλιό. Τι να πει κανείς για τη σπουδή της κυβέρνησης να γεμίσει τη διοίκηση με παιδιά του κομματικού σωλήνα ή να ανοίξει τρύπες στη Διαύγεια; Τι εχέγγυα αντικειμενικότητας προσφέρει άραγε ο νόμος για την επαναλειτουργία της ΕΡΤ, της οποίας το Δ.Σ. ορίζεται με προσωπική απόφαση του Υπουργού Επικρατείας;
