Συντομευμένες μεταφράσεις

[SBE]

Το διάβασα εδώ και μου σηκώθηκε η τρίχα:

Έκανα καμιά εικοσαριά μεταφράσεις για τον Οδυσσέα στα 80s-90s. «Πέρα από την Αφρική», «Ο άγνωστος Oργουελ», Σίρλεϊ Μακ Κλέιν. Σε ένα πολύ δραματικό, με μια ετοιμοθάνατη κοπέλα, μου είπε «να φάω το πολύ κλάμα». Δεν χρειαζόταν να ρωτήσω «τι εννοείς;» γιατί ήδη μιλούσαμε την ίδια γλώσσα. «Αν έχει λεπτομέρειες πώς γαμάνε, τις θέλουμε. Πώς ψοφάνε, όχι» ήταν το μότο. Ένα μεγάλο Αμερικάνο συγγραφέα μου τον έδωσε λέγοντας, «κόψε καμιά εκατοστή σελίδες, είναι χοντρό. Θα τα λέει εκατό φορές». Διαμαρτυρήθηκα, πώς να κόψω από τέτοιο όνομα κ.λπ. μετά άρχισα να μεταφράζω, κι ο Οδυσσέας είχε δίκιο τελικά, ήταν εξοργιστικό αλλά είχε σχεδόν πάντα δίκιο: «Δεν με νοιάζει τι λέει αυτός στους Αμερικάνους, με ενδιαφέρει να το διαβάσει ο Έλληνας και να μη σηκωθεί ούτε για κατούρημα!» πάλι φωνάζοντας ή γουρλώνοντας τα μάτια.

 

[daeman]

...
Εκάστω κατά τα έργα αυτού, λοιπόν, ήγγικεν η ώρα:

Πέθανε ο ιδρυτής τού εκδοτικού οίκου «Κάκτος» Οδυσσέας Χατζόπουλος
http://www.kathimerini.gr/773778/article/epikairothta/ellada/pe8ane-o-ekdoths-odysseas-xatzopoylos

Αλησμόνητες ανώνυμες μεταφράσεις των αρχαίων (από άμισθους φοιτητές, λέει ο θρύλος), σταθερή παρουσία στα πάνελ του Τριανταφυλλόπουλου, φλογερή προπαγάνδιση ακροδεξιών μύθων, προσωπικότητα γενικώς... Δεδικαίωται μεν, μόνο μη δικαιωθεί κιόλας.

Η ευγένεια μας υποχρεώνει να στεκόμαστε με σεβασμό στο πρόσωπο του απελθόντος όσο είναι ανοιχτό ακόμη το μνήμα που θα τον δεχτεί. Μας υποδεικνύει ότι πρέπει να αφήσουμε να περάσει λίγο (εύλογα λίγο) διάστημα, για να είναι και η μεταγενέστερη κρίση μας για το πρόσωπο κατασταλαγμένη. Γι’ αυτό εγώ δεν θα ακολουθήσω τον rogne σήμερα σε όσα λέει. Θα αφήσω να περάσει η 1η Ιουλίου, η ημέρα της κηδείας, και θα θυμίσω έπειτα σ’ ετούτο εδώ το φόρουμ μεταφραστών ότι ο μεταστάς διέπραξε την πιο προσβλητική πράξη που μπορεί να υπάρξει προς την προσωπικότητα ενός μεταφραστή, να του στερήσει το ηθικό δικαίωμα της αναγνώρισης του κόπου του: όλα τα έργα των αρχαίων του Κάκτου, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, αποδίδονται σ’ ένα φάντασμα που έχει το όνομα «Φιλολογική Ομάδα Κάκτου»! Λίγα πράγματα με έχουν εξοργίσει περισσότερο σε αυτή τη ζωή. Ο ετάζων νεφρούς και καρδίας ας τον κρίνει, καθώς αποδίδει «εκάστω κατά τα έργα αυτού». Κι ας είναι ελαφρό το χώμα που τον σκεπάζει.

...
Δεδικαίωται ο αποθανών;

«ὁ ἀποθανών ἀπήλλακται τό λοιπόν τοῦ ἁμαρτάνειν νεκρός κείμενος»

Απ' εμού, παρελθέτω το ποτήριον τούτο, άμα δε και το πτυάριον.
Και δεν έχω διαβάσει λίγα του Κάκτου εκείνης της εποχής, μισερά, κυρίως Κλαρκ, Ασίμοφ και Χάξλεϊ. Μετά... να 'ναι καλά εκεί που βρίσκεται ο δάσκαλος που μ' έμπασε για τα καλά στα αγγλικά, ένας εφτάγλωσσος παλαιοκομμουνιστής παππούς που μόλις είχε γυρίσει από την εξορία στην Τασκένδη, στρυφνός αλλά πανάξιος δάσκαλος.

 

[SBE]

To άρθρο από το οποίο παραθέτω απόσπασμα είναι εγκωμιαστικό, μόνο που έχει περίεργη αντίληψη του εγκωμίου η αρθρογράφος. Εμένα δε μου φάνηκαν πολύ γουστόζικες οι απαντήσεις του μακαρίτη στις ερωτήσεις περί βιογραφίας του και άμα είχα να του γράψω νεκρολογία θα τις παρέλειπα, αλλά μάλλον η αρθρογράφος αισθάνεται ότι το πολύ θάρρος που είχαν ορισμένοι να της μιλάνε έτσι "στο φιλικό" την έχριζε ισότιμο μέρος της παρέας. Αλλά αυτά είναι εκτός θέματος και δικαιοδοσίας ψυχαναλυτών. Γυρίζοντας στο θέμα μας, περί μεταφράσεων, είμαι σίγουρη ότι έχω διαβάσει ουκ ολίγα του Κάκτου και με ενόχλησε η σκέψη ότι τα διάβασα πετσοκομμένα. Ευτυχώς που δεν θυμάμαι τι έχω διαβάσει ύστερα από τόσα χρόνια.
Επίσης με ενόχλησε το ότι η μεταφράστρια παρουσιάζει το πετσόκομμα και τις οδηγίες (να κόβει τα δραματικά, να κρατάει τα γαργαλιστικά) σα να ήταν τελικά καλή πρακτική, γιατί συνάρπαζε τον αναγνώστη το τελικό προϊόν. Άμα είναι έτσι τότε να μεταφράσω κι εγώ κανένα δοκίμιο περί κηπουρικής και να το κάνω μπεστσέλερ. Θα κόψω τις πολλές περιγραφές και τα περιττά. Κάθε τρεις σελίδες θα προσθέτω ολίγον από κανένα αστυνομικό, για να έχει μυστήριο και αγωνία (Άγκαθα Κρίστι κι έτσι), και κάθε πέντε σελίδες θα βάζω καμιά ερωτική σκηνή από κανένα μυθιστόρημα του 18ου αιώνα που είναι πιο γουστόζικα. Τρία σε ένα, κι ο αναγνώστης θα το φχαριστηθεί και θα εκτιμήσει τα κηπουρικά δοκίμια.

 

[drsiebenmal]

:curse:

Έκανα καμιά εικοσαριά μεταφράσεις για τον Οδυσσέα στα 80s-90s. «Πέρα από την Αφρική», «Ο άγνωστος Oργουελ», Σίρλεϊ Μακ Κλέιν...

Ποια είναι τούτη, πάλι;

 

[daeman]

...
Μα κλαίειν, στο μνήμα.

 

[azimuthios]

Πώς λέγανε εκείνη την ταινία με τον σκιώδη συγγραφέα; Νομίζω ότι ταιριάζει εδώ, αφού η μεταφράστρια, όπως φαίνεται, δεν ήταν μόνο μεταφράστρια αλλά και διασκευάστρια... ;)

 

[Hellegennes]

Συγγνώμη, είναι αυτή νόμιμη πρακτική; Δηλαδή, ο εκδοτικός οίκος δεν παίρνει τα δικαιώματα έκδοσης του έργου στην χώρα του υπό τον όρο να μην αλλοιώσει το έργο; Ή ξέρω 'γώ, αν είναι να το παρουσιάσει πετσοκομμένο, δεν πρέπει να υπάρχει συμφωνία;

 

[drsiebenmal]

Συνήθως ο εκδοτικός οίκος παίρνει τα δικαιώματα με τη δυνατότητα να προβεί σε αναγκαίες (κατά τη γνώμη του) προσαρμογές λόγω των ειδικών συνθηκών που μπορεί να επικρατούν στη χώρα, στην αγορά κλπ. Προφανώς πρέπει να υπάρχει κάποια σχέση εμπιστοσύνης κλπ κλπ., αλλά διάβασε και τα ντεσού για την πρόσφατη νέα μετάφραση του Catcher in the Rye στα ελληνικά.

 

[Palavra]

Νομίζω ότι αυτό παλιότερα, που δεν είχαν και τόσοι άνθρωποι πρόσβαση στο πρωτότυπο, ήταν συνήθης πρακτική, ιδίως για έργα με ιδεολογικό περιεχόμενο (που έπρεπε και να προσαρμόζεται κάπως, κατά τους εκδότες πάντα, υποθέτω).

 

[SBE]

:curse:Ποια είναι τούτη, πάλι;

Αυτό το είδα κι εγώ, αλλά είπα άστο, με τόσα άλλα, η Σίρλει Μας Κλαίειν είναι πταισματάκι.

Τώρα, για τις διασκευές που λέει η Παλ: μικρή είχα διαβάσει όλη την κλασσική λογοτεχνία διασκευασμένη για παιδιά. Αλλά στο λέγανε ότι διάβαζες διασκευή.
Όταν βλέπω να λέει "μετάφραση- προσαρμογή" φαντάζομαι ότι έχουν αλλάξει π.χ. κανένα όνομα κακόηχο στα ελληνικά ή κανένα ανέκδοτο από αυτά που δε μεταφράζονται εύκολα, όχι ότι έχουν αλλάξει τα "ιδεολογικά". Δηλαδή τι, διαβάζεις τους Άθλιους και σου βγαίνει κύριο θέμα η ευσυνειδησία και η εργατικότητα της αστυνομίας;

ΥΓ Και καλά, τρως καμιά εκατοστή σελίδες και "έχεις δίκιο";
Δε λέω, κι εγώ στο Όνομα του Ρόδου την πρώτη φορά έκοψα το 50%, διάβασα τα κεφάλαια με την υπόθεση, άφησα τα φιλοσοφικά για τη δεύτερη ανάγνωση, αλλά τουλάχιστον το είχα ολόκληρο το βιβλίο για τη δεύτερη ανάγνωση.
Από την άλλη, σκέφτομαι μήπως το ήξερε το κοινό του ο εκδότης; Ότι δηλαδή μπορεί να διαβάζαμε "σοβαρή" λογοτεχνία, αλλά κατά βάθος άλλα θέλαμε να διαβάζουμε;

 

[Palavra]

[...]που δεν είχαν και τόσοι άνθρωποι πρόσβαση στο πρωτότυπο[...]

Να διευκρινίσω ότι το παραπάνω το λέω απλώς επειδή τώρα είναι δύσκολο να γίνει αυτό, επειδή υπάρχουν πολύ περισσότεροι γλωσσομαθείς, που παλιά δεν υπήρχαν, και άρα υπάρχει έλεγχος. Δεν είναι δηλαδή ότι παλιά το έκαναν για να βοηθήσουν το καημένο το κοινό, αλλά επειδή το καημένο το κοινό σπάνια μπορούσε να έχει απευθείας πρόσβαση στο πρωτότυπο και να ξέρει ότι είχαν κοπεί ολόκληρα κομμάτια.

 

[daeman]

Συνήθως ο εκδοτικός οίκος παίρνει τα δικαιώματα με τη δυνατότητα να προβεί σε αναγκαίες (κατά τη γνώμη του) προσαρμογές ... Προφανώς πρέπει να υπάρχει κάποια σχέση εμπιστοσύνης κλπ κλπ., αλλά διάβασε και τα ντεσού για την πρόσφατη νέα μετάφραση του Catcher in the Rye στα ελληνικά.

Ναι, εμπιστοσύνη. Το the slashers on the fly.

 

[drsiebenmal]

Τώρα, για τις διασκευές που λέει η Παλ: μικρή είχα διαβάσει όλη την κλασσική λογοτεχνία διασκευασμένη για παιδιά. Αλλά στο λέγανε ότι διάβαζες διασκευή.
Όταν βλέπω να λέει "μετάφραση- προσαρμογή" φαντάζομαι ότι έχουν αλλάξει π.χ. κανένα όνομα κακόηχο στα ελληνικά ή κανένα ανέκδοτο από αυτά που δε μεταφράζονται εύκολα, όχι ότι έχουν αλλάξει τα "ιδεολογικά". Δηλαδή τι, διαβάζεις τους Άθλιους και σου βγαίνει κύριο θέμα η ευσυνειδησία και η εργατικότητα της αστυνομίας;

ΥΓ Και καλά, τρως καμιά εκατοστή σελίδες και "έχεις δίκιο";
Δε λέω, κι εγώ στο Όνομα του Ρόδου την πρώτη φορά έκοψα το 50%, διάβασα τα κεφάλαια με την υπόθεση, άφησα τα φιλοσοφικά για τη δεύτερη ανάγνωση, αλλά τουλάχιστον το είχα ολόκληρο το βιβλίο για τη δεύτερη ανάγνωση.
Από την άλλη, σκέφτομαι μήπως το ήξερε το κοινό του ο εκδότης; Ότι δηλαδή μπορεί να διαβάζαμε "σοβαρή" λογοτεχνία, αλλά κατά βάθος άλλα θέλαμε να διαβάζουμε;

Προφανώς όχι τόσο άγρια πράγματα, SBE, αλλά από την άλλη δες π.χ. κι εδώ...

 

[nickel]

Στη θεωρία της μετάφρασης υπάρχει πάντα η συζήτηση κατά πόσο θα σεβαστείς περισσότερο τον αναγνώστη (και θα τον πλησιάσεις) ή τον συγγραφέα (και δεν θα τον προδώσεις καθόλου). Οι συζητήσεις αυτές τη σήμερον ημέρα μπορεί να αφορούν λεπτομέρειες ή μπορεί να εκφράζουν απόψεις που τις χωρίζει χάος (όπως για τη νέα απόδοση του Catcher in the rye). Όμως παλιότερα δεν υπήρχε αυτός ο σεβασμός στο πρωτότυπο, και αυτή τη σχολή εκπροσωπούσε ο μακαρίτης όταν ζητούσε να έρθει το βιβλίο στα μέτρα των καιρών και των πελατών. Άλλωστε, το ζητούσε όταν απέναντί του φανταζόταν αναγνώστες που δεν θα σηκώνονταν ούτε για κατούρημα.

Αν υπάρχει σχετική προειδοποίηση για τον αναγνώστη, η μέθοδος δεν είναι κακή (αρκεί να γίνεται σύμφωνα με κάποιους καλούς κανόνες για τις διασκευές και τις συντομευμένες εκδόσεις). Ξέρω ότι κάποιοι διαμαρτύρονται όταν μεταφράζεται σε δημοτική ο Παπαδιαμάντης ή ο Ροΐδης. Υποθέτω ότι θα διαμαρτύρονταν και αν έβλεπαν αγαπημένα τους μυθιστορήματα-ποταμούς να γίνονται ρυάκια. Έλα όμως που πολλοί αναγνώστες πνίγονται στους ποταμούς.