Τι λέει η καινούργια Γραμματική γι’ αυτές τις λέξεις;
Μόνο στο Κόκκινο βιβλιαράκι του κειμενογράφου βρίσκω κάτι που με ενδιαφέρει:
Κάποια πράγματα που μας λένε εδώ κι εκεί:
Οι αντωνυμίες καθένας / καθεμία (καθεμιά) / καθένα και καθετί γράφονται σαν μία λέξη. Όχι κάθε ένας ή κάθε τι.
(Η αντωνυμία κάθε προέρχεται από το καθέν, ουδέτερο του καθείς. Ωστόσο, τα θηλυκά καθεμία/καθεμιά και το καθετί λέγονται με δύο τόνους, [káθemía / káθemjá] και [káθetí], οπότε δεν είναι περίεργο να γράφονται σαν δύο λέξεις.)
Οι αντωνυμίες κάθε και καθετί είναι άκλιτες. Η άλλη κλίνεται:
(ο) καθένας / (του) καθενός (ή και: καθένα) / (τον) καθένα(ν)
(η) καθεμία (ή: καθεμιά) / (της) καθεμιάς (ή: καθεμίας) / (την) καθεμία (ή: καθεμιά)
(το) καθένα / (του) καθενός / (το) καθένα
Μια λεπτή διαφορά για μερακλήδες:
έδωσα πέντε φύλλα σε καθέναν από τους παίκτες
το κομμάτι που ανήκει στον καθένα μας
Το τελικό «ν» βοηθάει στο πρώτο παράδειγμα να φανεί ότι η αντωνυμία είναι αρσενικού γένους (και δένει με την επόμενη λέξη που αρχίζει από φωνήεν). Στο δεύτερο παράδειγμα, το αρσενικό γένος φαίνεται ήδη από το «στον» και το «ν» περιττεύει στην αντωνυμία.
Χρησιμοποιούμε το κάθε σαν επίθετο, μπροστά από ουσιαστικά: με κάθε τρόπο | κάθε πράγμα στον καιρό του | κάθε άλλο | κάθε κατεργάρης στον πάγκο του | κάθε εμπόδιο για καλό | κάθε καρυδιάς καρύδι | με κάθε λεπτομέρεια | σε κάθε ευκαιρία | κάθε λίγο και λιγάκι κ.ο.κ.
Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν λέμε καθένας ή κάθε ένας. Έχει κάποια λογική να χρησιμοποιήσουμε το κάθε με ένας / μία / ένα όταν αυτά είναι αριθμητικά και το κάθε σημαίνει «ανά». Όπως δηλαδή θα πούμε «το τρένο περνά κάθε δύο ώρες», μπορούμε να πούμε και «το τρένο περνά κάθε μία ώρα» ή «κάθε ένα τέταρτο», αν και δεν είναι απαραίτητο. Εξίσου σωστό είναι το «περνά κάθε ώρα» ή «κάθε τέταρτο της ώρας». Ανεκτό πάντως πιστεύω ότι είναι το αριθμητικό και σε πρόταση όπως «Οι Έλληνες φορολογούμενοι συνεισφέρουν 7.200 ευρώ το χρόνο για κάθε έναν σπουδαστή». Θα έλεγα ότι δεν απαιτείται να γραφτεί με μία λέξη εδώ το κάθε μία ή το κάθε ένα(ν).
Εντελώς περιττό είναι, ωστόσο, το ένας / μία / ένα στις παρακάτω προτάσεις από εφημερίδες:
κάθε ένας ευρωβουλευτής εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει τη χώρα του και όχι τον ανύπαρκτο "ευρωπαϊκό λαό"
οι εισηγήσεις και οι προτάσεις για κάθε έναν τομέα ξεχωριστά
Κάθε μια γυναίκα είναι εντελώς διαφορετική.
ο Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος έγραφε την ημερομηνία σε κάθε ένα έργο της συλλογής μόλις το τελείωνε.
Δεν είναι λιγότερη η έμφαση αν πούμε «κάθε ευρωβουλευτής», «κάθε τομέα», «κάθε γυναίκα», «σε κάθε έργο».
Επειδή δεν έχουμε αριθμητικά εδώ και η γραμματική λέει ότι πρέπει να τα γράφουμε με μία λέξη, είναι μήπως σωστό να πούμε και «καθένας ευρωβουλευτής» (εξίσου σωστό με το «κάθε ευρωβουλευτής»;), «καθέναν τομέα ξεχωριστά», «καθεμιά γυναίκα», «καθένα έργο»;
Το Βιβλιαράκι του κειμενογράφου λέει:
Δεν πρέπει να λέμε ο καθένας άνθρωπος αλλά ο κάθε άνθρωπος.
Γιά να δούμε όμως τι λέει και τα ΛΚΝ στο λήμμα καθένας (πλήρες λήμμα παρακάτω, αλλά να πώς αρχίζει):
με άρθρο ή χωρίς άρθρο, σε θέση ουσιαστικού ή επιθέτου με αναφορά: 1. στο κάθε πρόσωπο ζώο ή πράγμα χωριστά· κάθε: καθένας μαθητής (χωριστά) είναι υπεύθυνος για την τάξη του. Kαθεμιά οικογένεια. Kαθένα παιδί.
Σε ολόκληρο το λεξικό, σε περισσότερα από 500 παραδείγματα με τους διάφορους τύπους του καθένας, βρήκα τρεις περιπτώσεις που η λέξη δεν συμπεριφέρεται σαν γνήσια αντωνυμία, αλλά είναι σαν επίθετο που θα μπορούσε να αντικατασταθεί από το κάθε:
Σε ερμήνευμα του λήμματος εαυτός: για να δηλωθεί το καθένα μέλος μιας ομάδας.
Στο λήμμα κάθε: αποδίδει έναν αόριστο προσδιορισμό που ισχύει γενικά, καθολικά, στο καθένα μέρος του συνόλου χωριστά.
Και στο λήμμα καθένας: Δε θα εκμυστηρεύεσαι τα μυστικά σου στον καθένα άσχετο.
Θα μου πείτε, το ΛΚΝ με μάρανε; Το διαδίκτυο είναι γεμάτο από τύπους τού καθένας (και τού κάθε ένας) σε θέση επιθέτου. Τι θα κάνουμε; Θα τα διορθώνουμε;
Εγώ, ναι. Αλλά ο καθένας με τον πόνο του.
————————————————————————————————————————
Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις θα διορθώνατε; Και τι θα διορθώνατε;
Κάθε ένα τέταρτο και ένα ρεκόρ.
Κάντε κλικ σε κάθε έναν από τους δύο εκτυπωτές.
Οι ευθύνες βαραίνουν την πλειοψηφία και το καθένα μέλος της χωριστά.
Έργο κάθε μιας επιτροπής είναι να επεξεργάζεται στην ουσία τους τα νομοσχέδια και τις προτάσεις νόμων.
Είναι κατάλογος των εκκλησιαστικών εορτών με σύντομες πληροφορίες για την κάθε μία.
Αυτό μας ενδιαφέρει περισσότερο από κάθε τι άλλο.
Οι (δικές μου) απαντήσεις εδώ.
Τα σχετικά λήμματα του ΛΚΝ (με αντικατάσταση των ~):
Κάθε: προσδιορίζει αόριστα πρόσωπα ή πράγματα. Είναι άκλιτο και χρησιμοποιείται ως επίθετο, με ή χωρίς άρθρο, με ονόματα οποιασδήποτε πτώσης, π.χ. (Η) Κάθε πόλη έχει την ιστορία της.
Καθένας, καθεμιά/καθεμία, καθένα: δηλώνει κάθε πρόσωπο ή πράγμα ενός συνόλου χωριστά. Κλίνεται όπως το ένας, μια/μία, ένα, π.χ. Ο καθένας έχει τον ρόλο του.
Καθετί: σημαίνει άλλοτε οτιδήποτε και άλλοτε τα πάντα. Είναι άκλιτο και συνηθίζεται με ή χωρίς άρθρο στην ονομαστική και την αιτιατική, π.χ. Προσέχω το καθετί που λες.
Καθένας, καθεμιά/καθεμία, καθένα: δηλώνει κάθε πρόσωπο ή πράγμα ενός συνόλου χωριστά. Κλίνεται όπως το ένας, μια/μία, ένα, π.χ. Ο καθένας έχει τον ρόλο του.
Καθετί: σημαίνει άλλοτε οτιδήποτε και άλλοτε τα πάντα. Είναι άκλιτο και συνηθίζεται με ή χωρίς άρθρο στην ονομαστική και την αιτιατική, π.χ. Προσέχω το καθετί που λες.
Μόνο στο Κόκκινο βιβλιαράκι του κειμενογράφου βρίσκω κάτι που με ενδιαφέρει:
- Η αντωνυμία κάθε, καθένας, καθεμιά (καθεμία), καθένα:
Το κάθε είναι άκλιτο και συνηθίζεται ως επίθετο, με άρθρο ή χωρίς άρθρο, με ονόματα κάθε πτώσης.
Το καθένας δεν χρειάζεται άρθρο και κλίνεται στον ενικό όπως το ένας. - ο κάθε - καθένας
Δεν πρέπει να λέμε ο καθένας άνθρωπος αλλά ο κάθε άνθρωπος. - Η αντωνυμία καθετί. Είναι άκλιτο ουδέτερο και συνηθίζεται με το άρθρο ή χωρίς άρθρο στην ονομαστική και στην αιτιατική:
Καθετί που λες μ’ αρέσει.
Πώς γίνεται το καθετί — εικονογραφημένος οδηγός των πάντων.
Κάποια πράγματα που μας λένε εδώ κι εκεί:
Οι αντωνυμίες καθένας / καθεμία (καθεμιά) / καθένα και καθετί γράφονται σαν μία λέξη. Όχι κάθε ένας ή κάθε τι.
(Η αντωνυμία κάθε προέρχεται από το καθέν, ουδέτερο του καθείς. Ωστόσο, τα θηλυκά καθεμία/καθεμιά και το καθετί λέγονται με δύο τόνους, [káθemía / káθemjá] και [káθetí], οπότε δεν είναι περίεργο να γράφονται σαν δύο λέξεις.)
Οι αντωνυμίες κάθε και καθετί είναι άκλιτες. Η άλλη κλίνεται:
(ο) καθένας / (του) καθενός (ή και: καθένα) / (τον) καθένα(ν)
(η) καθεμία (ή: καθεμιά) / (της) καθεμιάς (ή: καθεμίας) / (την) καθεμία (ή: καθεμιά)
(το) καθένα / (του) καθενός / (το) καθένα
Μια λεπτή διαφορά για μερακλήδες:
έδωσα πέντε φύλλα σε καθέναν από τους παίκτες
το κομμάτι που ανήκει στον καθένα μας
Το τελικό «ν» βοηθάει στο πρώτο παράδειγμα να φανεί ότι η αντωνυμία είναι αρσενικού γένους (και δένει με την επόμενη λέξη που αρχίζει από φωνήεν). Στο δεύτερο παράδειγμα, το αρσενικό γένος φαίνεται ήδη από το «στον» και το «ν» περιττεύει στην αντωνυμία.
Χρησιμοποιούμε το κάθε σαν επίθετο, μπροστά από ουσιαστικά: με κάθε τρόπο | κάθε πράγμα στον καιρό του | κάθε άλλο | κάθε κατεργάρης στον πάγκο του | κάθε εμπόδιο για καλό | κάθε καρυδιάς καρύδι | με κάθε λεπτομέρεια | σε κάθε ευκαιρία | κάθε λίγο και λιγάκι κ.ο.κ.
Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν λέμε καθένας ή κάθε ένας. Έχει κάποια λογική να χρησιμοποιήσουμε το κάθε με ένας / μία / ένα όταν αυτά είναι αριθμητικά και το κάθε σημαίνει «ανά». Όπως δηλαδή θα πούμε «το τρένο περνά κάθε δύο ώρες», μπορούμε να πούμε και «το τρένο περνά κάθε μία ώρα» ή «κάθε ένα τέταρτο», αν και δεν είναι απαραίτητο. Εξίσου σωστό είναι το «περνά κάθε ώρα» ή «κάθε τέταρτο της ώρας». Ανεκτό πάντως πιστεύω ότι είναι το αριθμητικό και σε πρόταση όπως «Οι Έλληνες φορολογούμενοι συνεισφέρουν 7.200 ευρώ το χρόνο για κάθε έναν σπουδαστή». Θα έλεγα ότι δεν απαιτείται να γραφτεί με μία λέξη εδώ το κάθε μία ή το κάθε ένα(ν).
Εντελώς περιττό είναι, ωστόσο, το ένας / μία / ένα στις παρακάτω προτάσεις από εφημερίδες:
κάθε ένας ευρωβουλευτής εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει τη χώρα του και όχι τον ανύπαρκτο "ευρωπαϊκό λαό"
οι εισηγήσεις και οι προτάσεις για κάθε έναν τομέα ξεχωριστά
Κάθε μια γυναίκα είναι εντελώς διαφορετική.
ο Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος έγραφε την ημερομηνία σε κάθε ένα έργο της συλλογής μόλις το τελείωνε.
Δεν είναι λιγότερη η έμφαση αν πούμε «κάθε ευρωβουλευτής», «κάθε τομέα», «κάθε γυναίκα», «σε κάθε έργο».
Επειδή δεν έχουμε αριθμητικά εδώ και η γραμματική λέει ότι πρέπει να τα γράφουμε με μία λέξη, είναι μήπως σωστό να πούμε και «καθένας ευρωβουλευτής» (εξίσου σωστό με το «κάθε ευρωβουλευτής»;), «καθέναν τομέα ξεχωριστά», «καθεμιά γυναίκα», «καθένα έργο»;
Το Βιβλιαράκι του κειμενογράφου λέει:
Δεν πρέπει να λέμε ο καθένας άνθρωπος αλλά ο κάθε άνθρωπος.
Γιά να δούμε όμως τι λέει και τα ΛΚΝ στο λήμμα καθένας (πλήρες λήμμα παρακάτω, αλλά να πώς αρχίζει):
με άρθρο ή χωρίς άρθρο, σε θέση ουσιαστικού ή επιθέτου με αναφορά: 1. στο κάθε πρόσωπο ζώο ή πράγμα χωριστά· κάθε: καθένας μαθητής (χωριστά) είναι υπεύθυνος για την τάξη του. Kαθεμιά οικογένεια. Kαθένα παιδί.
Σε ολόκληρο το λεξικό, σε περισσότερα από 500 παραδείγματα με τους διάφορους τύπους του καθένας, βρήκα τρεις περιπτώσεις που η λέξη δεν συμπεριφέρεται σαν γνήσια αντωνυμία, αλλά είναι σαν επίθετο που θα μπορούσε να αντικατασταθεί από το κάθε:
Σε ερμήνευμα του λήμματος εαυτός: για να δηλωθεί το καθένα μέλος μιας ομάδας.
Στο λήμμα κάθε: αποδίδει έναν αόριστο προσδιορισμό που ισχύει γενικά, καθολικά, στο καθένα μέρος του συνόλου χωριστά.
Και στο λήμμα καθένας: Δε θα εκμυστηρεύεσαι τα μυστικά σου στον καθένα άσχετο.
Θα μου πείτε, το ΛΚΝ με μάρανε; Το διαδίκτυο είναι γεμάτο από τύπους τού καθένας (και τού κάθε ένας) σε θέση επιθέτου. Τι θα κάνουμε; Θα τα διορθώνουμε;
Εγώ, ναι. Αλλά ο καθένας με τον πόνο του.
————————————————————————————————————————
Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις θα διορθώνατε; Και τι θα διορθώνατε;
Κάθε ένα τέταρτο και ένα ρεκόρ.
Κάντε κλικ σε κάθε έναν από τους δύο εκτυπωτές.
Οι ευθύνες βαραίνουν την πλειοψηφία και το καθένα μέλος της χωριστά.
Έργο κάθε μιας επιτροπής είναι να επεξεργάζεται στην ουσία τους τα νομοσχέδια και τις προτάσεις νόμων.
Είναι κατάλογος των εκκλησιαστικών εορτών με σύντομες πληροφορίες για την κάθε μία.
Αυτό μας ενδιαφέρει περισσότερο από κάθε τι άλλο.
Οι (δικές μου) απαντήσεις εδώ.
Τα σχετικά λήμματα του ΛΚΝ (με αντικατάσταση των ~):
κάθε [káθe] αντων. αόρ. (άκλ.) : χρησιμοποιείται ως επίθετο, με άρθρο ή χωρίς άρθρο, με ονόματα κάθε πτώσης. I 1. αποδίδει έναν αόριστο προσδιορισμό που ισχύει γενικά, καθολικά, στο καθένα μέρος του συνόλου χωριστά: κάθε μαθητής και μαθήτρια χωριστά πρέπει να προσπαθήσει, ένας ένας, μία μία χωριστά. H μοίρα κάθε τίμιου βιοπαλαιστή, όλων των τίμιων. Κάθε σπίτι είχε και την αυλή του, όλα τα σπίτια. Κάθε άνθρωπος έχει τις δικές του έγνοιες. Κάθε λιμάνι και καημός. Κάθε σχολείο. 2. για επανάληψη σε τακτά διαστήματα (χρονικά ή τοπικά): κάθε χρόνο / μήνα / μέρα. κάθε φορά. (έκφρ.) κάθε τόσο*. κάθε λίγο* (και λιγάκι). κάθε τρεις και λίγο*. σε κάθε περίπτωση*. (γνωμ.) κάθε πέρσι και καλύτερα*, κάθε φέτος και χειρότερα. || συχνά με απόλυτο αριθμητικό· ανά: Θα το παίρνεις κάθε έξι ώρες, ανά έξι ώρες, ανά εξάωρο. κάθε ώρα / λεπτό, ανά ώρα / ανά λεπτό. κάθε δύο / τρία χρόνια. κάθε πέντε μέτρα, ανά πέντε μέτρα. 3. συχνά, κυρίως σε αρνητική πρόταση, με τη σημασία οποιοσδήποτε, όποιος να ’ναι: Δεν το βρίσκεις εύκολα σε κάθε φαρμακείο. ΦP κάθε καρυδιάς* καρύδι. Κάθε κατεργάρης* στον πάγκο του. 4. κάθε άλλο παρά…, για έντονη αντίρρηση προς αυτό που εκφράζει η λέξη ή η πρόταση που ακολουθεί: κάθε άλλο παρά όμορφη ήταν, δεν ήταν καθόλου όμορφη. (έκφρ.) κάθε άλλο, για να δηλωθεί άρνηση, αντίθεση: Δεν είναι τίμιος, κάθε άλλο. II. κάθε (φορά) που, σε θέση χρονικού συνδέσμου εισάγει δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις και δηλώνει αόριστη επανάληψη: κάθε φορά που τους θυμάται, κλαίει. Κάθε που βραδιάζει, την πιάνει μια μελαγχολία. Κάθε φορά που τηλεφωνούσα, απουσίαζαν.
καθένας, καθεμιά / καθεμία, καθένα [kaθénas] αντων. αόρ. ενικού αριθμού (βλ. ένας) : με άρθρο ή χωρίς άρθρο, σε θέση ουσιαστικού ή επιθέτου με αναφορά: 1. στο κάθε πρόσωπο ζώο ή πράγμα χωριστά· κάθε: Καθένας μαθητής (χωριστά) είναι υπεύθυνος για την τάξη του. Kαθεμιά οικογένεια. Kαθένα παιδί. Καθένας ας νοιαστεί για τον εαυτό του. Στον καθένα αναλογούσαν πέντε βιβλία. Καθένας με τη σειρά του. ΠAP. έκφρ. (δώδεκα Aπόστολοι) καθένας με τον πόνο του, κάθε άνθρωπος έχει το δικό του ιδιαίτερο πρόβλημα. || (με την προσ. αντων.) ύστερα από λέξη που δηλώνει σύνολο: Eίναι τρεις συνέταιροι αλλά ο καθένας τους δουλεύει και ανεξάρτητα. Eίναι πέντε ομιλητές και ο καθένας από αυτούς θα μιλήσει είκοσι λεπτά. 2α. στο αρσενικό γένος με αναφορά σε οποιοδήποτε πρόσωπο, άρα σε όλους γενικά και όχι συγκεκριμένα: (O) καθένας το καταλαβαίνει, όλοι. Δεν είναι δουλειά του καθενός να σε συμβουλεύει, δεν μπορούν όλοι να… β. σε αρνητική μειωτική χρήση για να δηλώσει το κατάλληλο για την περίπτωση πρόσωπο· ο οποιοσδήποτε: Δεν μπορεί να έρχεται ο καθένας άσχετος να λέει την άποψή του. Δε θα εκμυστηρεύεσαι τα μυστικά σου στον καθένα άσχετο, στο κάθε κοινό, ακατάλληλο πρόσωπο. Δεν είναι ο καθένας, είναι ο αδερφός σου.
καθετί [káθetí] αντων. αόρ. (άκλ.) : χρησιμοποιείται στη θέση ουσιαστικού ουδέτερου γένους στην ονομαστική και αιτιατική του ενικού αριθμού: α. χωρίς άρθρο· κάθε πράγμα, οτιδήποτε: Καθετί που λαχταρά το έχει. Θαυμάζει καθετί ελληνικό. Tους αγαπούσε περισσότερο από καθετί στον κόσμο. β. με άρθρο· όλα τα πράγματα, τα πάντα: (Tο) καθετί σ’ αυτό το σπίτι είναι καλόγουστο. Tο αγαθό της ελευθερίας είναι ανώτερο από το καθετί, ανώτερο από όλα, το ανώτατο αγαθό.
καθένας, καθεμιά / καθεμία, καθένα [kaθénas] αντων. αόρ. ενικού αριθμού (βλ. ένας) : με άρθρο ή χωρίς άρθρο, σε θέση ουσιαστικού ή επιθέτου με αναφορά: 1. στο κάθε πρόσωπο ζώο ή πράγμα χωριστά· κάθε: Καθένας μαθητής (χωριστά) είναι υπεύθυνος για την τάξη του. Kαθεμιά οικογένεια. Kαθένα παιδί. Καθένας ας νοιαστεί για τον εαυτό του. Στον καθένα αναλογούσαν πέντε βιβλία. Καθένας με τη σειρά του. ΠAP. έκφρ. (δώδεκα Aπόστολοι) καθένας με τον πόνο του, κάθε άνθρωπος έχει το δικό του ιδιαίτερο πρόβλημα. || (με την προσ. αντων.) ύστερα από λέξη που δηλώνει σύνολο: Eίναι τρεις συνέταιροι αλλά ο καθένας τους δουλεύει και ανεξάρτητα. Eίναι πέντε ομιλητές και ο καθένας από αυτούς θα μιλήσει είκοσι λεπτά. 2α. στο αρσενικό γένος με αναφορά σε οποιοδήποτε πρόσωπο, άρα σε όλους γενικά και όχι συγκεκριμένα: (O) καθένας το καταλαβαίνει, όλοι. Δεν είναι δουλειά του καθενός να σε συμβουλεύει, δεν μπορούν όλοι να… β. σε αρνητική μειωτική χρήση για να δηλώσει το κατάλληλο για την περίπτωση πρόσωπο· ο οποιοσδήποτε: Δεν μπορεί να έρχεται ο καθένας άσχετος να λέει την άποψή του. Δε θα εκμυστηρεύεσαι τα μυστικά σου στον καθένα άσχετο, στο κάθε κοινό, ακατάλληλο πρόσωπο. Δεν είναι ο καθένας, είναι ο αδερφός σου.
καθετί [káθetí] αντων. αόρ. (άκλ.) : χρησιμοποιείται στη θέση ουσιαστικού ουδέτερου γένους στην ονομαστική και αιτιατική του ενικού αριθμού: α. χωρίς άρθρο· κάθε πράγμα, οτιδήποτε: Καθετί που λαχταρά το έχει. Θαυμάζει καθετί ελληνικό. Tους αγαπούσε περισσότερο από καθετί στον κόσμο. β. με άρθρο· όλα τα πράγματα, τα πάντα: (Tο) καθετί σ’ αυτό το σπίτι είναι καλόγουστο. Tο αγαθό της ελευθερίας είναι ανώτερο από το καθετί, ανώτερο από όλα, το ανώτατο αγαθό.
