Το συμπέρασμα είναι ότι η γραφή με πλάγιους χαρακτήρες δεν είναι σύμβαση μεταξύ επιστημόνων χωρίς πρακτική αξία ούτε ...τουπέ: χρησιμοποιείται για να ειδοποιήσει τον αναγνώστη ότι πρόκειται για όρο άλλης γλώσσας από αυτήν στην οποία έχει γραφεί το κείμενο. Άρα, είναι απαραίτητο στα ελληνικά να γράφουμε τα διώνυμα (και όχι μόνο) με italics, μολονότι υπάρχει χρήση διαφορετικού αλφαβήτου και, κατά συνέπεια, "ειδοποίηση" προς τον αναγνώστη;
Ένα-δυο σχολία πάνω στην άρτια παρέμβαση του rogerios
1. Για τους επιστήμονες η γραφή των διωνύμων με πλάγιους χαρακτήρες είναι κανόνας με δική του (όχι απαραίτητα ανεξάρτητη) υπόσταση. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι απαράβατος, όμως πρόκειται όντως για σύμβαση μεταξύ επιστημόνων. Για την ακρίβεια, παλαιότερα τα διώνυμα υπογραμμίζονταν, σήμερα γράφονται με italics (σε χειρόγραφα κείμενα υπογραμμίζονται). Στον κώδικα διωνυμικής ονοματολογίας υπάρχει σχετική αναφορά, αντιγράφω από τη
wikipedia:
Species names are usually typeset in italics; for example,
Homo sapiens. Generally the binomial should be printed in a typeface (font) different from that used in the normal text; for example, "
Several more Homo sapiens
were discovered." When handwritten, they should be underlined; for example,
Homo sapiens. Each name should be underlined individually.
Επιπλέον, συνήθως με πλάγιους χαρακτήρες γράφονται όλες οι κατώτερες ταξινομικές βαθμίδες (υποείδη, είδη, γένη, οικογένειες) και με όρθιους χαρακτήρες οι ανώτερες (τάξεις, κλάσεις, φύλα), αν και αυτό δεν τηρείται με την ίδια αυστηρότητα, καθώς αρκετοί γράφουν και τις ανώτερες βαθμίδες με italics.
Είναι πολύ πιθανό ο κανόνας να κατάγεται όντως από την ανάγκη ειδοποίησης του αναγνώστη ότι πρόκειται για όρο από άλλη γλώσσα, οπότε η εφαρμογή του στα ελληνικά θα περίττευε. Στην περίπτωση όμως των βιολογικών ονομάτων έχει πλέον αποκτήσει διαφορετική υπόσταση. Για παράδειγμα, το φύλο Mammalia σε αγγλικό κείμενο θα το συναντήσεις κατά πάσα πιθανότητα με όρθιους χαρακτήρες, και όχι με πλάγιους, ενώ το γένος
Homo σχεδόν σίγουρα με πλάγιους. Για κάποιους αγγλόφωνους συγγραφείς, η χρήση ενός λατινικού ονόματος με όρθιους χαρακτήρες είναι πιθανό να υποδηλώνει καταχρηστική, μεταφορική ή αδόκιμη χρήση (όπως το παράδειγμα sapiens-neanderthalensis που γράφω παρακάτω), και όχι την αυστηρή έννοια του βιολογικού είδους. Εν πάση περιπτώσει, σε ελληνόφωνα επιστημονικά κείμενα, συγγράμματα κλπ, ο κανόνας συνήθως τηρείται.
Όλα αυτά, πάντως, είναι τεχνικές λεπτομέρειες για τις οποίες ίσως δεν πρέπει να ανησυχούμε και τόσο. Δεν χάθηκε και ο κόσμος αν γράψει κανείς Homo sapiens, αν και ομολογώ ότι ο ταξινόμος μέσα μου επαναστατεί λίγο όταν το βλέπει (ακόμα περισσότερο δε όταν βλέπω homo sapiens ή, ακόμη χειρότερα, Homo Sapiens).
2. Πολύ θα ήθελα να συμμεριστώ την αισιοδοξία του rogerios ότι σύντομα θα απαλλαγούμε από το παραπλανητικό τερατούργημα
Homo sapiens sapiens, αλλά πολύ φοβάμαι ότι θα αργήσει να συμβεί αυτό. Οι συστηματικοί είναι διαβόητοι για την αδυναμία τους (και συχνά την απροθυμία τους) να συμφωνήσουν σε λεπτά ζητήματα κατάταξης. Άλλοι π.χ. αποδέχονται τον
Homo neanderthalensis ως διαφορετικό είδος από τον
Homo sapiens, και άλλοι ως διαφορετικά υποείδη, οπότε μιλάνε για
Homo sapiens neanderthalensis και
Homo sapiens sapiens. Κριτήριο για το αν ανήκουν στο ίδιο είδος ή όχι είναι το κατά πόσο μπορούσαν ή όχι να ζευγαρώσουν και να δώσουν απογόνους, κάτι για το οποίο κανείς σήμερα δεν μπορεί να είναι σίγουρος. Η διαμάχη θα λυθεί προς τη μία κατεύθυνση αν βρεθούν ποτέ υβρίδια sapiens-neanderthalensis, οπότε θα ξέρουμε με βεβαιότητα ότι ανήκουν στο ίδιο είδος. Το αντίστροφο δυστυχώς είναι πολύ δυσκολότερο να αποδειχθεί πέραν πάσης αμφιβολίας, παρότι, όπως σωστά επισημαίνει ο rogerios, η κυρίαρχη τάση σήμερα πηγαίνει προς τα εκεί. Για παράδειγμα, οι διαφορές ανάμεσα στο μιτοχονδριακό DNA των ανθρώπων του Νεάντερταλ και των ανθρώπων του Κρο Μανιόν μπορεί να είναι προϊόν γεωγραφικής απομόνωσης και όχι αναπαραγωγικής (οι Νεάντερταλ ζούσαν στην Ευρώπη πολύ πριν από τους Κρο Μανιόν, και είχαν αρκετό χρόνο ώστε να διαφοροποιηθεί το DNA τους. Το κατά πόσο, όμως, αυτές οι διαφορές στο DNA ήταν τέτοιες ώστε οι Νεάντερταλ και οι Κρο Μανιόν να μην μπορούσαν να ζευγαρώσουν και, ως εκ τούτου, να αποτελούσαν διαφορετικά είδη, δεν μπορεί δυστυχώς να μας το αποκαλύψει το DNA από μόνο του).
Τα ίδια πάνω κάτω ισχύουν για τους
H. heidelbergensis, H. antecessor κλπ., που θεωρούνται αρχαϊκές μορφές του
H. sapiens. Άλλοι τους θεωρούν διαφορετικά είδη, και άλλοι όχι.
3. Για τον
Homo habilis κι εμένα μου αρέσει το "επιδέξιος". Πάντως, συχνά τον λένε και "τεχνίτη". (Μια άλλη απόδοση που κυκλοφορεί αλλά
δεν μου αρέσει είναι το "ευκίνητος")
