Εγχειρίδιο της ορθής γραφής, Δ. Ν. Μαρωνίτη (2013)

[Earion]

Με το σημερινό φύλλο της εφημερίδας Κυριακάτικο Βήμα οι αναγνώστες παίρνουν μαζί με τις άλλες προσφορές το Εγχειρίδιο της ορθής γραφής (υπότιτλος: Τα πιο συχνά ορθογραφικά, γραμματικά και συντακτικά λάθη) του Δ. Ν. Μαρωνίτη. Πρόκειται για το παλιό και γνωστότατο Εγκόλπιο της ορθής γραφής (έκδοση 1992) σε επανέκδοση σε μικρότερο σχήμα. Εκείνο είχε κυκλοφορήσει σε τρία τεύχη, σε 94 σελίδες, με ωραία εικονογράφηση, που προσέθετε στο κύρος του· ετούτο είναι ένα τομίδιο των 110 σελίδων σε φτηνό χαρτί και χωρίς εικονογράφηση. Το τυπογραφικό στήσιμο δεν διαφέρει ουσιωδώς από την παλιά στη νέα έκδοση. Οι πολύ παρατηρητικοί θα βρουν κάποια, ολιγάριθμα, σημεία στα οποία έγιναν διορθώσεις, προς το καλύτερο, όσο επιτρέπει μια βιαστική ανάγνωση να κρίνουμε.

Το κύρος του καθηγητή Μαρωνίτη είναι μεγάλο και η επιρροή του γνωστή σε όλους. Το Εγκόλπιό του έγινε ευρύτερα γνωστό, αποτέλεσε βάση για αρκετές μεταγενέστερες απόπειρες καταγραφής ενός οδηγού ύφους για τη νέα ελληνική, και θα έλεγα ότι έθεσε σε καινούργιες βάσεις τη συζήτηση για τη γλώσσα, τόσο την προφορική όσο και τη γραπτή. Βασίζεται σε πολύχρονη πείρα του ίδιου και των συνεργατών του, και οι παρατηρήσεις του, αν μη τι άλλο, έχουν την αξία της ενεργού ενασχόλησης ενός δασκάλου με το αντικείμενό του. Δεν παύουν όμως να είναι προτάσεις, και σε αρκετά σημεία προτάσεις και προτιμήσεις προσωπικές. Όπως κάθε τι ανθρώπινο, δεν έχει αποφύγει τα λάθη, και γι' αυτό είναι ανοιχτό σε συζήτηση και κριτική. Επειδή εδώ στη Λεξιλογία κατά καιρούς αναφέρουμε, επικαλούμαστε ή επισημαίνουμε λάθη στο Εγκόλπιο, χωρίς να το έχουμε ποτέ βάλει κάτω από το μικροσκόπιο συστηματικά, προτείνω να το κάνουμε τώρα με αφορμή την επανέκδοση. Πιστεύω πως ο ιστοχώρος μας έχει τα προσόντα να ξεκινήσει μια τέτοιου είδους συζήτηση, με εφόδια τη λογική, τη χρησιμότητα και χρηστικότητα των επιλογών και το νηφάλιο πνεύμα.

Υ.Γ. Τώρα προσέχω ότι στο εξώφυλλο και στην πρώτη σελίδα του εγχειριδίου δηλώνεται ότι αποτελεί μέρος μιας (σχεδιαζόμενης;) σειράς του Βήματος, με τίτλο: Μικρή χρηστική βιβλιοθήκη για τη γλώσσα. Αυτό σημαίνει ότι θα ακολουθήσουν κι άλλα;

 

[azimuthios]

Σχεδίαζα να το πάρω γιατί δεν το έχω. Να το πάρω;

 

[nickel]

Καλημέρα. Και να το πάρεις και να ρίξεις μια ματιά εδώ, για να μπορείς κι εσύ να κάνεις συγκρίσεις, να δούμε τι έχει αλλάξει στα είκοσι ένα χρόνια από την κυκλοφορία του Εγκόλπιου και να πούμε κάτι παραπάνω εκεί που κάποια πράγματα εξακολουθούν να μας πονοκεφαλιάζουν, ό,τι κι αν λένε τα εγκόλπια ή τα εγχειρίδια.

 

[sarant]

Earion, μοιράστηκε ολόκληρο το Εγκόλπιο; Γιατί από μια διαφήμιση που είχα δει, είχα σχηματίσει την εντύπωση πως θα μοιραστούν 4 βιβλία, ένα κάθε Κυριακή, και έλεγα μήπως το χώρισαν σε 4 μέρη.

'Εχουν σχέδιο να μοιράσουν πολλά βιβλία για τη γλώσσα, πιθανώς και το τελευταίο δικό μου.

Αλλά, πέρα από τη φτηνή επανέκδοση, υπάρχει και ένα άλλο θέμα. Το Εγκόλπιο αρχικά γράφτηκε περί το 1973 σαν εσωτερικός τυφλοσούρτης δεν θυμάμαι ποιας εγκυκλοπαίδειας (μάλλον της Πάπυρος Λαρούς που θα κυκλοφορούσε τότε). Στην επανέκδοση του 1992, δεν έγινε η απαραίτητη επικαιροποίηση, και τώρα, όπως λέει ο Earion, οι αλλαγές είναι ελάχιστες, με αποτέλεσμα κάποια σημεία να έχουν παλιώσει. Ας πούμε, η επιταγή για αποφυγή των επιθέτων σε -ης δεν έχει επικρατήσει και σήμερα ξενίζει (να λες ένστικτος αντί ενστικτώδης, λειψός αντί ελλιπής, αρρενωπός αντί ανδροπρεπής, ηλίθιος αντί βλακώδης). Ή, από την άλλη μεριά, δεν θεωρώ ότι μπορεί σήμερα να σταθεί η οδηγία: μη λες "τους οπαδούς τους" αλλά "τους οπαδούς των".

 

[agezerlis]

Το Εγκόλπιο αρχικά γράφτηκε περί το 1973 σαν εσωτερικός τυφλοσούρτης δεν θυμάμαι ποιας εγκυκλοπαίδειας (μάλλον της Πάπυρος Λαρούς που θα κυκλοφορούσε τότε).

Λεπτομέρεια είναι αυτό, αλλά για χάρη της πληρότητας παραθέτω μια παράγραφο του Γιάννη Χάρη:

Έτσι διάλεξα κι εγώ, σε πολύ νεαρή ηλικία, δάσκαλο τον Μαρωνίτη, και δεν μπορώ να μην πω ότι κάπως ξιπάζομαι γι’ αυτό, γι’ αυτή μου την εκλογή, ή γι’ αυτή μου την τύχη· τον γνώρισα στα 18 μου, σε μια εγκυκλοπαίδεια που δεν εκδόθηκε τελικά, Ελλάς-Μπριτάνικα λεγόταν, θα ήταν μετάφραση και προσαρμογή της περίφημης Μπριτάνικας, με τη φωτισμένη διεύθυνση του Κώστα Τριανταφυλλίδη, χάρη στο σθένος του οποίου είχε συγκεντρωθεί, πέρα από τον ανθό της διανόησης και της επιστήμης, ο ανθός της αντίστασης: εκεί έβρισκαν άκρως φιλόξενη στέγη όσοι είχαν χάσει τη δουλειά τους απ’ τη χούντα, κυρίως όσοι βγαίναν από φυλακές και εξορίες –-από τον επιστημονικό συνεργάτη ώς τον κλητήρα ή τον λογιστή.

 

[bernardina]

Καλημέρα. Και να το πάρεις και να ρίξεις μια ματιά εδώ, για να μπορείς κι εσύ να κάνεις συγκρίσεις, να δούμε τι έχει αλλάξει στα είκοσι ένα χρόνια από την κυκλοφορία του Εγκόλπιου και να πούμε κάτι παραπάνω εκεί που κάποια πράγματα εξακολουθούν να μας πονοκεφαλιάζουν, ό,τι κι αν λένε τα εγκόλπια ή τα εγχειρίδια.

Εμένα ξαφνικά άρχισε να με πονοκεφαλιάζει κάτι που ως τώρα θαρρούσα πως το είχα απαντημένο.
Για παράδειγμα, διαβάζω εδώ: ο κύριος Καραμανλής, πρόεδρος της δημοκρατίας, έφτασε... κλπ.

Δεν ξέρω για σας, εγώ πάντως δεν έχω ακούσει ποτέ τέτοιου είδους σύνταξη. Αντίθετα, ξέρω το ο πρόεδρος της δημοκρατίας κύριος Καραμανλής... (και δηλώνω ευθαρσώς ότι δεν είμαι βέβαιη αν χρειάζεται κόμμα μεταξύ του δημοκρατίας και του κύριος).
Αλλά ας πούμε ότι αυτό είναι ένα ατυχές παράδειγμα μιας σωστής σύνταξης. Πώς σας φαίνεται το:

το εβδομαδιαίο περιοδικό, ο "Ταχυδρόμος", κυκλοφορεί στην Αθήνα... κλπ. Καμιά παρατήρηση πάνω σ' αυτό το παράδειγμα;
Και θεωρείτε ότι, αν υπάρχει πρόβλημα, διορθώθηκε με το: Το εβδομαδιαίο περιοδικό, "Ταχυδρόμος", κυκλοφορεί... κλπ., που βρίσκουμε στην πρόσφατη έκδοση του Βήματος; Δηλαδή, έφυγε το άρθρο, παρέμειναν τα κόμματα. Γιατί;

Στο πρώτο παράδειγμα η ένστασή μου είναι ότι δεν υπάρχει μόνο ένα εβδομαδιαίο περιοδικό (το τάδε), που για όσους δεν γνωρίζουν το όνομά του διευκρινίζουμε ότι λέγεται Ταχυδρόμος. Γιατί, κατά τη γνώμη μου, αυτό δηλώνουν τα κόμματα. Θα το καταλάβαινα αν έλεγε: ένα εβδομαδιαίο περιοδικό, ο "Ταχυδρόμος", κυκλοφορεί στην Αθήνα την Τρίτη... μπλαμπλά, (εννοείται: ενώ τα υπόλοιπα εβδομαδιαία περιοδικά κυκλοφορούν, πχ, την Τετάρτη)

Στο δεύτερο παράδειγμα (διόρθωση και ανανέωση της τωρινής έκδοσης), έχει φύγει απλώς το άρθρο και έχουν παραμείνει τα κόμματα!

Τι δεν καταλαβαίνω;

ΥΓ. Δεν έχω προλάβει να διαβάσω παρακάτω, γιατί ως συνεπής μουλιτάσκη κάνω κι άλλα πράγματα παράλληλα. :)

 

[Earion]

sarant και agezerlis: Το προλογικό κείμενο του Μαρωνίτη της πρώτης έκδοσης αναπαράγεται αυτούσιο στην επανέκδοση, σε τρεις ενότητες («Τι», «γιατί», «πώς», σ. 11-13). Η γλωσσική αυτή δοκιμή αφιερώνεται στη μνήμη του αξέχαστου δημοσιογράφου Κώστα Τριανταφυλλίδη· όχι μόνον επειδή ο ίδιος διέπρεπε με τη δημοσιογραφική του ακριβολογία και ευπρέπεια, αλλά και γιατί στη δική του συστηματική προεργασία στηρίζεται το πρόγραμμα αυτό --το δούλεψε στα χρόνια της δικτατορίας, μαζί με άλλους έγκυρους συνεργάτες, για την ελληνική μετάφραση και συμπλήρωση της Εγκυκλοπαίδειας BRITANNICA. (σ. 11).

Μπερναρντίνα, οι επισημάνσεις σου είναι πολύ σωστές. Το πρώτο σημείο (σ. 15) είναι μεν συντακτικά σωστό (ο τίτλος μεταξύ κομμάτων, γιατί είναι παράθεση), αλλά στη ροή του λόγου αδέξιο. Άσε που κεφαλαιογραφεί τα αρχικά σύμφωνα (Πρόεδρος της Δημοκρατίας, δεν το αναπαράγεις ως έχει!), πρακτική για την οποία δεν βλέπω κανένα λόγο, και λογαριάζω να το θέσω προς συζήτηση αργότερα. Το δεύτερο σημείο είναι απλώς αδικαιολόγητο και λανθασμένο.

Αλλά, χωρίς να το ονοματίσεις, Μπερναρντίνα, χτύπησες καίρια στο μεγαλύτερο κατ' εμέ έλλειμμα: Πουθενά δεν φαίνεται το Εγκόλπιο να έχει συνειδητοποιήσει την περιοριστική ή μη περιοριστική λειτουργία της αναφορικής αντωνυμίας. Όλο κι όλο ό,τι λέει επ' αυτού είναι τέσσερις γραμμές (σ. 16):

Οι πολύ συνοπτικές αναφορικές προτάσεις, οι οποίες συνήθως εισάγονται με το που, κατά κανόνα δεν στίζονται με κόμμα. Γράφουμε:

• Ο άνθρωπος που βάδιζε στον δρόμο μού φάνηκε γνωστός.
• Τα λόγια που είπα δεν τα ξαναλέω.

(Διαδικαστικό: προτιμώ να χρησιμοποιώ τον τίτλο Εγκόλπιο, γιατί είναι χαρακτηριστικός. Εγχειρίδια υπάρχουν πολλά. Συμφωνείτε;)

 

[oliver_twisted]

Δυστυχώς εγώ δεν πρόλαβα να αγοράσω την εφημερίδα, γιατί εξαντλήθηκε από το πρωί τόσο στη Φιλαδέλφεια που μένω (γυρίσαμε με το ποδήλατο όλα τα περίπτερα της περιοχής) όσο και στο Βύρωνα που έστειλα τους γονείς μου (τι τραβάνε οι κακομοίρηδες!) να ψάξουν. Απ' ό,τι φαίνεται το ήθελε πολύς κόσμος το βιβλιαράκι!

 

[Eleni_B]

Όλιβερ, όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και στην επαρχία εξαντλήθηκε αμέσως. Ο εφημεριδοπώλης μου είπε ότι εξαφανίστηκε μέσα σε μια ώρα και κάποιοι το έψαχναν μέχρι τις δέκα το βράδυ. Μακάρι να υπάρξει επανέκδοση.

 

[oliver_twisted]

Όλιβερ, όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και στην επαρχία εξαντλήθηκε αμέσως. Ο εφημεριδοπώλης μου είπε ότι εξαφανίστηκε μέσα σε μια ώρα και κάποιοι το έψαχναν μέχρι τις δέκα το βράδυ. Μακάρι να υπάρξει επανέκδοση.

Βασικά με χαροποιεί πολύ το γεγονός αυτό, γιατί δείχνει ότι ο κόσμος θέλει και άλλα πράγματα εκτός από ντιβιντί και εκπτωτικά κουπόνια για σουπερμάρκετ. :)

 

[nickel]

Συζήτηση για τα απολιθώματα (σελ. 58-62 του Εγχειριδίου) ξεκίνησα εδώ.

 

[nickel]

το εβδομαδιαίο περιοδικό, ο "Ταχυδρόμος", κυκλοφορεί στην Αθήνα... κλπ. Καμιά παρατήρηση πάνω σ' αυτό το παράδειγμα;
Και θεωρείτε ότι, αν υπάρχει πρόβλημα, διορθώθηκε με το: Το εβδομαδιαίο περιοδικό, "Ταχυδρόμος", κυκλοφορεί... κλπ., που βρίσκουμε στην πρόσφατη έκδοση του Βήματος; Δηλαδή, έφυγε το άρθρο, παρέμειναν τα κόμματα. Γιατί;

Αναγνώστης του Βήματος έστειλε επιστολή που δημοσιεύτηκε στις 11/2/2013 και αναφέρει το συγκεκριμένο λάθος, λέγοντας μάλιστα: «Αντιπαρερχόμενος τα όποια, ας τα χαρακτηρίσουμε, επουσιώδη λάθη, θα ήθελα να σταθώ σε ένα που, επιτρέψτε μου την έκφραση, είναι ασυγχώρητο».
http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=497656

Προσπαθώ να φανταστώ τι θα γινόταν αν έστελνα επιστολές για κάθε «ασυγχώρητο» κόμμα (ή ασυγχώρητη έλλειψη κόμματος) που έβρισκα στο δρόμο μου. Δεν θα έκανα άλλη δουλειά, νομίζω.

 

[daeman]

Αναγνώστης του Βήματος έστειλε επιστολή που δημοσιεύτηκε στις 11/2/2013 και αναφέρει το συγκεκριμένο λάθος, λέγοντας μάλιστα: «Αντιπαρερχόμενος τα όποια, ας τα χαρακτηρίσουμε, επουσιώδη λάθη, θα ήθελα να σταθώ σε ένα που, επιτρέψτε μου την έκφραση, είναι ασυγχώρητο».
http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=497656

Προσπαθώ να φανταστώ τι θα γινόταν αν έστελνα επιστολές για κάθε «ασυγχώρητο» κόμμα (ή ασυγχώρητη έλλειψη κόμματος) που έβρισκα στο δρόμο μου. Δεν θα έκανα άλλη δουλειά, νομίζω.

Και *αφαλώς, ισχύει ο νόμος του Μέφρι*: Το εβδομαδιαίο περιοδικό είναι επιθετικός προσδιορισμός στο «Ταχυδόμος». Θα είχαμε επεξήγηση αν η φράση ήταν «Ο Ταχυδρόμος», το εβδομαδιαίο περιοδικό, κυκλοφορεί κτλ. http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=497656&h1=true#commentForm

Δεν ξέρω βέβαια αν είναι του αναγνώστη που έστειλε την επιστολή, του όποιου τη δακτυλογράφησε ή αν έβαλε την ουρά του ο γνωστός δαίμων. Αν ήταν ο δαίμων πάντως, έκανε πετυχημένη επιλογή.

* Muphry's law is an adage that states that "If you write anything criticizing editing or proofreading, there will be a fault of some kind in what you have written". The name is a deliberate misspelling of Murphy's law.

Ταχυδόμος; Hmmm, fast-track building. Ταχυδομολόγηση.
Άμα καταφέρεις και το κάνεις δουλειά, πάρε με τσιράκι, ή ίσως δαίμονα. :devil:
Avoid commas, that are not necessary.

 

[sarant]

Δεν ήξερα ρε γμτ ότι έχει ονομαστεί "Νόμος του Μέφρι" και το είπα νόμο του μπούμεραγκ.... όχι τίποτα άλλο, αλλά πρέπει να δίνουμε το παράδειγμα στην ορολογική συνέπεια.

 

[daeman]

...
Χε χε, The Fumblerules of Grammar by William Safire :

Not long ago, I advertised for perverse rules of grammar, along the lines of "Remember to never split an infinitive" and "The passive voice should never be used." The notion of making a mistake while laying down rules ("Thimk," "We Never Make Misteaks") is highly unoriginal, and it turns out that English teachers have been circulating lists of fumblerules for years.

As owner of the world's largest collection, and with thanks to scores of readers, let me pass along a bunch of these never-say-neverisms:

Avoid run-on sentences they are hard to read.

Don't use no double negatives.

Use the semicolon properly, always use it where it is appropriate; and never where it isn't.

Reserve the apostrophe for it's proper use and omit it when its not needed.

Do not put statements in the negative form.

Verbs has to agree with their subjects.

No sentence fragments.

Proofread carefully to see if you any words out.

Avoid commas, that are not necessary.

If you reread your work, you will find on rereading that a great deal of repetition can be avoided by rereading and editing.

A writer must not shift your point of view.

Eschew dialect, irregardless.

And don't start a sentence with a conjunction.

Don't overuse exclamation marks!!!

Place pronouns as close as possible, especially in long sentences, as of 10 or more words, to their antecedents.

Writers should always hyphenate between syllables and avoid un-necessary hyph-
ens.

Write all adverbial forms correct.

Don't use contractions in formal writing.

Writing carefully, dangling participles must be avoided.

It is incumbent on us to avoid archaisms.

If any word is improper at the end of a sentence, a linking verb is.

Steer clear of incorrect forms of verbs that have snuck in the language.

Take the bull by the hand and avoid mixed metaphors.

Avoid trendy locutions that sound flaky.

Never, ever use repetitive redundancies.

Everyone should be careful to use a singular pronoun with singular nouns in their writing.

If I've told you once, I've told you a thousand times, resist hyperbole.

Also, avoid awkward or affected alliteration.

Don't string too many prepositional phrases together unless you are walking through the valley of the shadow of death.

Always pick on the correct idiom.

"Avoid overuse of 'quotation "marks."'"

The adverb always follows the verb.

Last but not least, avoid cliches like the plague; seek viable alternatives.

My daily misteak.

 

[nickel]

Also, avoid awkward or affected alliteration.

And this is assonance, in fact.
http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?2747-assonance-alliteration-consonance

 

[daeman]

...
Also, avoid awkward or affected assonance, after all.