Πού θα ήταν (ίσως) διαφορετικό ένα δικό μου κείμενο σαν την «πανωλεθρία»; Θα προσπαθούσα να χρυσώσω το χάπι. Δηλαδή, αν το έργο έχει είκοσι-σαράντα λάθη, θα έλεγα «και αυτά είναι όλα... το υπόλοιπο διαβάζεται νεράκι». Θα σκάλιζα να βρω να πω και δυο καλές κουβέντες. Αν πάλι το σύνολο της μετάφρασης δεν διαβάζεται, αν σκοντάφτεις σε κάθε δεύτερη πρόταση, ε τότε πρέπει να ζητήσεις να το μαζέψουν το βιβλίο και να κάνουν άλλη μια προσπάθεια. Αλλά πρέπει να πεις ή το ένα ή το άλλο. Γιατί τώρα έχω μείνει με την εντύπωση ότι το βιβλίο έχει σαράντα λάθη. Δεν ξέρω αν είναι αξιανάγνωστο κατά τ' άλλα. Ή αν έχει λάθη σαραντακόσια.
Καταρχάς ή καταρχήν χαίρομαι που το κείμενό μου στάθηκε αφορμή για ενδιαφέρουσα συζήτηση. Τέτοια λαθολογικά κείμενα, εγώ τα βλέπω να λειτουργούν και παιδαγωγικά -όχι προς τον κρινόμενο μεταφραστή, μόνο και όχι κυρίως προς αυτόν διότι αν κανείς είναι φτασμένος δεν αλλάζει συνήθειες εύκολα. Θα ήθελα όμως να διάβαζε τα κείμενα ένας που κάνει τα πρώτα του βήματα στον κλάδο και να μάθαινε, λογουχάρη, πως πρέπει να προσέχει τις σημασίες του devoir. Εγώ έχω διδαχτεί από κριτικές μεταφράσεων που διάβασα στα νιάτα μου -και μακάρι, τότε, να γράφονταν περισσότερες.
Στην κριτική που μου κάνει ο συνονόματος, θέλω να πω ότι αυτό που με εμπόδισε να κάνω μια σφαιρική αποτίμηση, ήταν πως το βιβλίο δεν έφτανε ούτε στο ένα άκρο (να σκοντάφτεις σε κάθε δεύτερη πρόταση) ούτε στο άλλο (σαράντα νησίδες λάθους σε έναν ωκεανό καλής μετάφρασης). Περιέργως, και αξιανάγνωστο είναι και υπάρχουν σαραντακόσια λάθη.
Διότι, για πολλά λάθη είτε έπρεπε να τσεκάρω κάτι και δεν μπόρεσα, είτε δεν μπορούσα με λίγες λέξεις να εκφράσω αυτό που ήθελα, είτε έκρινα πως ωχριούν απέναντι στα άλλα, κι έτσι δεν τα ανέφερα -στο κάτω-κάτω, είχα ήδη γράψει σεντονάρα.
Παράδειγμα. Στη σελ. 31, στην ίδια σελίδα με το μαργαριτάρι "Σταματήσαμε το πηγαινέλα" (το πρώτο της τελευταίας ενότητας, με το μπέρδεμα στη σημασία του arrêter) υπάρχει το απόσπασμα:
Η κομπίνα υπάρχει πάντα και παντού, διότι δεν ξεφεύγει κανείς από την κοινωνία, και ζούμε στην εποχή του χρήματος. Την ξαναβρήκα να ανθίζει, κάποιες φορές να σώζει στην ηλικία που ανταλλάσσεις πράγματα, στις επαναστάσεις
Προφανώς το μαυρισμένο απόσπασμα πάσχει. Τι ήθελε να πει ο Σερζ; Ότι ξαναβρήκε την κομπίνα να ανθίζει, και τότε ήταν σωτήρια, σε περιόδους/στην εποχή του τροκ, στις επαναστάσεις. Οι επαναστάσεις περνάνε από μια φάση που έχει γίνει χάος, δεν υπάρχουν χρήματα, όλα γίνονται με ανταλλαγές αγαθών. Βγαίνει αυτό το νόημα από το μετάφρασμα; Όχι, νομίζω. (Έγινε και το μπέρδεμα όπου το âge μεταφράστηκε 'ηλικία'). Επειδή όμως δεν ήμουν βέβαιος πώς λέγεται ελληνικά το τροκ, κι επειδή δεν ήταν τόσο σοβαρό λάθος, το παρέλειψα.
Ή, δεν ήθελα να αδικήσω τους μεταφραστές. Π.χ. κάπου αλλού, λέει (για τη Γαλλία του Βισύ): "Συναντώ αποφασισμένους γκωλιστές, καθολικούς της αριστεράς και
νεότευκτους ανθρώπους από τα ναυπηγεία της νεότητας οι οποίοι..." Προφανώς εδώ υπάρχει πρόβλημα. Καταρχάς, το νεότευκτοι άνθρωποι δεν λέγεται (και δεν υπάρχει τίποτα ανάλογο στο πρωτότυπο, όπου λέει απλώς 'νέοι'). Δεύτερον, όχι νεότητας αλλά νεολαίας (αλλά αυτό το λάθος το έχω ήδη επισημάνει αλλού). Τρίτον, η μτφ. φαίνεται να αγνοεί τα Chantiers de jeunesse, μια ημιστρατιωτική οργάνωση στη Γαλλία του Βισύ (δεν υπήρχε τότε στρατιωτική θητεία). Πάντως, δεν ήταν ναυπηγεία, μάλλον Εργοτάξια της Νεολαίας ήταν. Επειδή όμως το κεφάλαιο αυτό το είχα διαβάσει στα πεταχτά (είναι το τελευταίο του καθαυτό κειμένου και δεν έχει σασπένς), δεν ήμουν βέβαιος ότι δεν υπάρχει νωρίτερα αναφορά στα Chantiers, και προκειμένου να τους αδικήσω δεν έγραψα τίποτε.
Ίσως πρέπει να προσθέσω μιαν επαινετική παράγραφο στην αρχή του κειμένου, όπου θα λέω ότι η μετάφραση διατηρεί τον ρυθμό του πρωτοτύπου ή να κάνω κάποιες αλλαγές με βάση και όσα ειπωθούν εδώ.
