Διάβαζα προχτές στην Καθημερινή ένα άρθρο της Ζέζας Ζήκου με τίτλο «Η πανούργα “θεωρία του ντόμινο” και η Ελλάς», και το γνωστό σκουλήκι σήκωσε το κεφάλι του και έθεσε δύο ερωτήματα:
1. Κλίνεται το ντόμινο; Αν δεν κλίνεται, γιατί δεν κλίνεται;
2. Τι σχέση έχει το ντόμινο με τον κύριο;
Διότι, ως γνωστόν, dominus = κύριος στα λατινικά (ή «δεσπότης», κύριος του domus, του οίκου, του δόμου). Το δόμινον ήταν αρχικά ένα ωμοφόριο με κουκούλα που φορούσαν οι ρωμαιοκαθολικοί ιερείς όταν έκανε κρύο. (Δεν ξέρουμε με βεβαιότητα τη σύνδεση με τη δοτική domino «τω κυρίω».) Στη συνέχεια ονομάστηκε έτσι η κάπα με μάσκα που φορούσαν στο καρναβάλι της Βενετίας και ήταν ένα είδος ουδέτερης μεταμφίεσης που δεν θύμιζε συγκεκριμένο πρόσωπο. Η μικρή μάσκα που κρύβει μόνο τα μάτια λέγεται domino mask.
Τώρα έχουμε ένα άλμα καθώς περνάμε στο παιχνίδι ντόμινο, το παιχνίδι με τα πλακίδια που στη μια τους όψη έχουν δυο τετράγωνα, κενά ή με συνδυασμό 1-6 τελειών (σαν τις πλευρές του ζαριού που έχουν από μία έως έξι τελείες). Λέω «άλμα» γιατί δεν ξέρουμε πώς πήρε αυτό το όνομα. Ίσως να έχει σχέση, όπως αναφέρει η Wikipedia, με τα ντόμινα των ιερέων, μαύρα απέξω και άσπρα από μέσα — αλλά έχω διαβάσει και κάνα δυο άλλες θεωρίες.
Τα πλακίδια του ντόμινου δεν χρησιμοποιούνται μόνο για το παιχνίδι (στο οποίο τα ξαπλώνουμε πάνω στην επιφάνεια όπου παίζουμε). Το σχήμα τους αποδείχτηκε βολικό για το άλλο παιχνίδι στο οποίο στήνουμε τα πλακίδια στη σειρά και ύστερα ρίχνουμε το πρώτο για να δούμε πώς αυτό θα συμπαρασύρει τα υπόλοιπα σε μια αλυσιδωτή αντίδραση που έχει δώσει θεαματικότατες συνθέσεις και επιδείξεις από ανθρώπους με πάρα πολλά ντόμινα και ακόμα περισσότερο ελεύθερο χρόνο.
Από αυτό το domino effect, το φαινόμενο του ντόμινο (για την ακρίβεια: το φαινόμενο των ντόμινων), προέκυψε η πολιτική domino theory, θεωρία του ντόμινο (και πάλι, για την ακρίβεια, η θεωρία των ντόμινων). Στην περίπτωση της κρίσης στην ευρωζώνη, η Ελλάδα υποτίθεται ότι θα μπορούσε να είναι το πρώτο πλακάκι.
Τι ωραία ταξίδια των λέξεων! Από τον κύριο στην κάπα στη μεταμφίεση στα πλακίδια του παιγνιδιού στις αλυσιδωτές αντιδράσεις. Και πού να σας πω ότι και η λέξη danger «κίνδυνος» βγήκε από τον dominus…
Αλλά να μην ξεχάσω την πρώτη ερώτηση. Γράφουν κάποιοι ντόμινου και ντόμινα, όπου το ντόμινο είναι το κουστούμι ή το πλακίδιο. Τα βρίσκω, στη γενική πτώση και στον πληθυντικό αριθμό, ακόμα και σε πολύ παλιά κείμενα, αλλά εδώ ακόμα δεν έχουμε αποφασίσει αν κλίνεται το καζίνο, οπότε το ντόμινο μάς δυσκολεύει ακόμα περισσότερο. Πάντως, τολμώ να πω ότι και στην απόδοση των domino effect και domino theory, θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε τον πληθυντικό των ντόμινων αφού αναφερόμαστε στα πλακίδια και όχι στο παιχνίδι.
1. Κλίνεται το ντόμινο; Αν δεν κλίνεται, γιατί δεν κλίνεται;
2. Τι σχέση έχει το ντόμινο με τον κύριο;
Διότι, ως γνωστόν, dominus = κύριος στα λατινικά (ή «δεσπότης», κύριος του domus, του οίκου, του δόμου). Το δόμινον ήταν αρχικά ένα ωμοφόριο με κουκούλα που φορούσαν οι ρωμαιοκαθολικοί ιερείς όταν έκανε κρύο. (Δεν ξέρουμε με βεβαιότητα τη σύνδεση με τη δοτική domino «τω κυρίω».) Στη συνέχεια ονομάστηκε έτσι η κάπα με μάσκα που φορούσαν στο καρναβάλι της Βενετίας και ήταν ένα είδος ουδέτερης μεταμφίεσης που δεν θύμιζε συγκεκριμένο πρόσωπο. Η μικρή μάσκα που κρύβει μόνο τα μάτια λέγεται domino mask.
Τώρα έχουμε ένα άλμα καθώς περνάμε στο παιχνίδι ντόμινο, το παιχνίδι με τα πλακίδια που στη μια τους όψη έχουν δυο τετράγωνα, κενά ή με συνδυασμό 1-6 τελειών (σαν τις πλευρές του ζαριού που έχουν από μία έως έξι τελείες). Λέω «άλμα» γιατί δεν ξέρουμε πώς πήρε αυτό το όνομα. Ίσως να έχει σχέση, όπως αναφέρει η Wikipedia, με τα ντόμινα των ιερέων, μαύρα απέξω και άσπρα από μέσα — αλλά έχω διαβάσει και κάνα δυο άλλες θεωρίες.
Τα πλακίδια του ντόμινου δεν χρησιμοποιούνται μόνο για το παιχνίδι (στο οποίο τα ξαπλώνουμε πάνω στην επιφάνεια όπου παίζουμε). Το σχήμα τους αποδείχτηκε βολικό για το άλλο παιχνίδι στο οποίο στήνουμε τα πλακίδια στη σειρά και ύστερα ρίχνουμε το πρώτο για να δούμε πώς αυτό θα συμπαρασύρει τα υπόλοιπα σε μια αλυσιδωτή αντίδραση που έχει δώσει θεαματικότατες συνθέσεις και επιδείξεις από ανθρώπους με πάρα πολλά ντόμινα και ακόμα περισσότερο ελεύθερο χρόνο.
Από αυτό το domino effect, το φαινόμενο του ντόμινο (για την ακρίβεια: το φαινόμενο των ντόμινων), προέκυψε η πολιτική domino theory, θεωρία του ντόμινο (και πάλι, για την ακρίβεια, η θεωρία των ντόμινων). Στην περίπτωση της κρίσης στην ευρωζώνη, η Ελλάδα υποτίθεται ότι θα μπορούσε να είναι το πρώτο πλακάκι.
Τι ωραία ταξίδια των λέξεων! Από τον κύριο στην κάπα στη μεταμφίεση στα πλακίδια του παιγνιδιού στις αλυσιδωτές αντιδράσεις. Και πού να σας πω ότι και η λέξη danger «κίνδυνος» βγήκε από τον dominus…
Αλλά να μην ξεχάσω την πρώτη ερώτηση. Γράφουν κάποιοι ντόμινου και ντόμινα, όπου το ντόμινο είναι το κουστούμι ή το πλακίδιο. Τα βρίσκω, στη γενική πτώση και στον πληθυντικό αριθμό, ακόμα και σε πολύ παλιά κείμενα, αλλά εδώ ακόμα δεν έχουμε αποφασίσει αν κλίνεται το καζίνο, οπότε το ντόμινο μάς δυσκολεύει ακόμα περισσότερο. Πάντως, τολμώ να πω ότι και στην απόδοση των domino effect και domino theory, θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε τον πληθυντικό των ντόμινων αφού αναφερόμαστε στα πλακίδια και όχι στο παιχνίδι.
