εικοσπενταράδες, κοσπενταράδες = χωροφύλακες

[Claude]

Hello !
It's the first time I post a message on your forum though I read you often with great interest. Excuse my English , but I don't feel sure enough of my written Greek...
I'm a French translator (English-French), and have been trying to learn Greek for quite a few years now.
Now for my question :
I've met the word εικοσπενταράδες in Το Τρίτο στεφάνι του Ταχτσή, and in spite of my research have been unable to find where it comes from.
From the context, it is clear it means "cops" (Ekavi speaks of "μυστικοί" a few lines before), but I would naturally like to know the word history.
Here is the sentence : ήταν ανάγκη να μου κουβαλήσει μες στοό σπίτι μου τους εικοσπενταράδες να μ' ανακρίνουνε;
With all my thanks,
Filika,
Claude

 

[Alexandra]

Γεια σου, Claude, καλώς ήρθες!
Μου φαίνεται ότι προέρχεται από την έννοια ενωμοτάρχης και ενωμοτία. Βλέπουμε εδώ ότι η αρχαία ενωμοτία είχε 25 άνδρες. Δεν ξέρω αν η σύγχρονη ενωμοτία είχε 25 άνδρες, ούτε αν αυτά που λέω είναι εντελώς άσχετα με την πραγματικότητα.

 

[nickel]

Καλημέρα, Κλοντ. Vous êtes le bienvenu.

Υπάρχει επικύρωση και εδώ ότι οι εικοσιπενταράδες είναι οι χωροφύλακες, αλλά φαίνεται να είναι νεότερη λέξη, από τον καιρό που η ενωμοτία είχε 10-12 χωροφύλακες. Δεν μου είναι εύκολο να φανταστώ ότι έχει σχέση με την αρχαία ενωμοτία.

 

[drsiebenmal]

Μπορεί να έχει σχέση, μπορεί και όχι. Στο άρθρο της ελληνικής wiki για τη χωροφυλακή αναφέρει ότι όταν συστάθηκε το σώμα, το 1833, με επικεφαλής τον Γάλλο Φραγκίσκο Γκραγιάρ (Francois Graillar), είχε 10 μοίραρχους και 25 υπομοίραρχους. Ίσως αποκαλούσαν αυτούς τους ανώτατους αξιωματικούς εικοσπενταράδες...

Και καλώς όρισες και από εμένα. :)

 

[Claude]

εικοσπενταράδες

Ευχαριστώ για τις απαντήσεις και την θερμή υποδοχή σας. Νομίζετε ότι μπορεί η λέξη να έχει σχέση με τα χρόνια υπηρεσίας ;
Ο Jacques Lacarrière την αποδίδει στα γαλλικά με την λέξη "vendus" (πουλημένοι), χωρίς συγκεκριμένο λόγο, μου φαίνεται ...
Φιλικά,
Claude

 

[drsiebenmal]

Νομίζετε ότι μπορεί η λέξη να έχει σχέση με τα χρόνια υπηρεσίας ;

Πιο πιθανό βρίσκω να είχε σχέση με το μισθό τους, κάποιο εικοσιπεντάρικο...

 

[sarant]

Καλημέρα Κλοντ και καλώς ήρθες στην παρέα μας. Μια χαρά είναι τα ελληνικά σου. Αν ο Λακαριέρ τους μεταφράζει "πουλημένους" είναι λάθος, οι εικοσιπενταράδες, όπως σου είπαν, είναι οι χωροφύλακες. Η λέξη πρέπει να έχει να κάνει με τον μισθό τους, αλλά ομολογώ πως δεν το έχω ψάξει.

 

[drsiebenmal]

Εικοσιπεντάλεπτα («εικοσιπενταράκια») κέρματα δεν έκοψε ποτέ το ελληνικό κράτος. Εικοσιπενταράκια (Yirmibeşlik) βρήκα να αναφέρονται σε κείμενα που αναφέρονται στη φορολογία που επέβαλε ο Αλήπασας (τα ανύπαρκτα τούρκικά μου δεν με βοηθούν να εντοπίσω όμως ποιο κέρμα ήταν ακριβώς αυτό). Πρέπει να ήταν μάλλον ευτελές ποσό, όπως φαίνεται και από τον επόμενο διάλογο από το διήγημα Της κοκκόνας το σπίτι του Παπαδιαμάντη:

Τα παιδία εμάλωναν ως δυο γνήσιοι φίλοι.
— Εγώ είδα π' σώδωκε ένα εικοσιπενταράκι, βρε Αγγελή, έλεγε το έν.
— Όχι, μα το θεριό, έλεγε το άλλο, μια πεντάρα μώδωκε. Να τηνε. Κ' εδείκνυε μεταξύ των δακτύλων μίαν πεντάραν.
— Όχι, επέμενε το άλλο το οποίον εκράτει το φανάριον. Το είδα εγώ που ήταν εικοσιπενταράκι. Δεν με γελάς.
— Όχι, μα την Παναγίδα, βρε Νάσο. Μια πεντάρα σου λέω.
— Μ' αφήνεις να σε ψάξω;
— Θα σ' πέση το φανάρι.​

 

[Palavra]

Το τουρκικό (ή μάλλον, οθωμανικό) εικοσιπενταράκι πρέπει να ήταν είκοσι πέντε γρόσια (kuruş, πλέον κουρούς, υποδιαίρεση της σημερινής λίρας). Βρήκα διάφορα εδώ, όπως αυτό:

 

[drsiebenmal]

Αυτό μοιάζει χρυσό όμως, και το κουρούς/γρόσι ήταν πολλά άσπρα, άρα μάλλον δεν ήταν φτηνό νόμισμα...

 

[nickel]

Εύρημα για τους μισθωτούς:


Ο Γιώργος Κων. Καραγιάννης, πιάστηκε αιχμάλωτος στη Μικρά Ασία, στον ατυχή πόλεμο του 1921-22, που είχε σαν αποτέλεσμα τη μεγάλη Μικρασιατική καταστροφή. Τα βασανιστήρια και τα μαρτύρια που πέρασε στο διάστημα της αιχμαλωσίας του, δεν τα χωράει ανθρώπινος νους.
Ενδεικτικά, αναφέρω μερικά απ' τα βάσανα του, όπως μου τα διηγήθηκε ο ίδιος ο μακαρίτης ο μπάρμπας μου.

Πριν συλληφθούν, είχαν πληροφορίες ότι όποιος στρατιώτης συλλαμβάνονταν και είχε μακριά μαλλιά, τον εκτελούσαν αμέσως, γιατί τον θεωρούσαν ότι είναι χωροφύλακας (κοσπενταράδες τους έλεγαν, γιατί αυτοί ήταν μισθωτοί). Ο μπάρμπας μου, όμως, όπως και άλλοι, είχε μακριά μαλλιά. Πώς να τα κόψουν, όμως; Μήπως υπήρχε ψαλίδι; Τότε, έψαξαν και βρήκαν γυαλιά και μ' αυτά έκοψαν τα μαλλιά τους, για να γλιτώσουν την εκτέλεση.
http://fthiotikos-tymfristos.blogspot.com/2011/10/blog-post_5061.html

 

[drsiebenmal]

Ναι, αλλά μπορεί να εννοεί «μόνιμοι» σε σχέση με τους έφεδρους, κληρωτούς.

 

[Palavra]

Αυτό μοιάζει χρυσό όμως, και το κουρούς/γρόσι ήταν πολλά άσπρα, άρα μάλλον δεν ήταν φτηνό νόμισμα...

Είχε διάφορες αξίες κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Εξαρτάται σε ποια περίοδο αναφερόμαστε. Δεν ξέρω, όμως.

 

[drsiebenmal]

χωροφύλακας (κοσπενταράδες τους έλεγαν, γιατί αυτοί ήταν μισθωτοί).

Βλέπω ότι είναι πολύ συνηθισμένο και το όνομα Κοσπεντάρης στην Κεντρική Ελλάδα, ίσως έχει σχέση κι αυτό --ιδίως αν (ει)κοσ(ι)πεντάρης =?= δημόσιος υπάλληλος.

 

[Claude]

Βρήκα αυτό, σας φαίνεται πιθανό;
Επίσης τους αποκαλούσαν και «εικοσιπεντάρηδες» και αυτό οφείλεται είτε γιατί ο κατώτατος μισθός τους ήταν 25 δραχμές, είτε γιατί η ταρίφα για μικροπαραβάσεις που κατήγγελλαν ήταν 25 δραχμές.

 

[drsiebenmal]

Θα έπρεπε να εντοπίσουμε πότε αρχίζει να εμφανίζεται ο όρος για να συγκρίνουμε αγοραστική αξία, μισθούς κλπ. Αν ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα, 25 δραχμές ήταν, νομίζω, πολλά λεφτά.

 

[drsiebenmal]

Εικοσιπεντάλεπτα («εικοσιπενταράκια») κέρματα δεν έκοψε ποτέ το ελληνικό κράτος.

Φαίνεται ότι έκανα τεράστιο λάθος (και το διορθώνω πιο πάνω). Η αγγλική wiki (Modern Drachma) γράφει:

The first coinage consisted of copper denominations of 1, 2, 5 and 10 lepta, silver denominations of ¼, ½, 1 and 5 drachmae and a gold coin of 20 drachmae. The drachma coin weighed 4.5 g and contained 90% silver, with the 20-drachma coin containing 5.8 g of gold.​

Σε συνέχεια του παραπάνω, βρήκα ότι εικοσιπενταράκια (¼ δραχμής) είχαν κοπεί μόνο επί Όθωνα και, από τον Γεώργιο τον Α' και μετά, οι υποδιαιρέσεις ακολουθούν το σύστημα 1, 2, 5.

 

[drsiebenmal]

Συμπληρώνω μερικά στοιχεία που βρήκα χαζεύοντας στα γκουγκλοβιβλία την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του 1836 (έχει πολλά ενδιαφέροντα!):

1) 25 δραχμές ήταν πολύ μικρό ποσό για μισθό. Επί Όθωνα, ο δάσκαλος έπαιρνε 120 δρχ. μηνιαίως, ο κλητήρας 80, οι αρχιτέκτονες πολλαπλάσια ποσά.
2) Σε δύο πιθανώς κρίσιμα σημεία βρήκα τον αριθμό 25: 25 λεπτά ήταν το ελάχιστο χαρτόσημο και η ελάχιστη συναλλαγματική (θα μπορούσε επομένως να στέκεται το 25 ως «ελάχιστο πρόστιμο, ίσο με το χαρτόσημο της αναφοράς) και 25 χρόνια ήταν το ελάχιστο όριο ηλικίας του αγροφύλακα.

Δυστυχώς, δεν βρήκα το διάταγμα περί χωροφυλακής, που σίγουρα θα έδινε περισσότερες και πιο άμεσες πληροφορίες.

 

[StellaP]

Μόλις προ ολίγου ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του Γεωργίου Χατζή, καθηγητή, "Λεπτοκαρυά" στο κεφάλαιο με τα παρατσούκλια των κατοίκων της περιοχής
αναφέρει μεταξύ άλλων :
-κοσπεντάρας, γιατί σαν χωροφύλακας πληρώνονταν με 25άρικα.

 

[Claude]

Χίλια ευχαριστώ για τις απαντήσεις σας που μου έμαθαν πολλά.
Αν θέλατε κάποια στιγμή καμιά εξήγηση για τα παρατσούκλια των Γάλλων χωροφυλάκων και αστυνόμων, θα είμαι στην διάθεσή σας
Φιλικά,
Claude