Themi αυτό που γράφεις συνδυάζεται αθροιστικά με τη δική μου άποψη (το λέω αν και γνωρίζω ότι δεν συμφωνείς). Δηλαδή: αυτοί που καταλάβαιναν τα στραβά και το διαλαλούσαν είχαν μικρότερες πιθανότητες να αφήσουν απογόνους από εκείνους που κάθονταν στ' αυγά τους! Σ' ευχαριστώ για την ιδέα!
Ευθύνεται η εξέλιξη για το έλλειμμα κριτικής σκέψης;
- Thread starter unique
- Start date
unique
Λίγο πλίνθοι τε και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα το παρακάτω μήνυμα
1)Το μόνο σίγουρο είναι πως, το να καταλήγουμε σε αυθαίρετα συμπεράσματα, όσο καινοφανή κι αν είναι, δεν αποτελεί κριτική σκέψη. Το να μπερδεύουμε π.χ., όπως στην απάντησή σου στο προηγούμενο μήνυμά μου, την εκπαίδευση με την γνώση (με εκνευρίζει το αντιθετικό σχήμα παιδεία-εκπαίδευση αλλά αυτό είναι άλλου παπά ευαγγέλιο) είναι λάθος. Έχουμε κάποιον που έχει άριστη γνώση του Α ή του Β, συμπεριλαμβανομένων των δομών που είναι απαραίτητες για να βγάλει συμπεράσματα πάνω στο Α ή το Β. Έχει αναπτύξει κριτική σκέψη γενικά; Όχι απαραίτητα.
Αυτό πέραν της εθελοτυφλίας που δέρνει πολλούς από εμάς και που δεν έχει σχέση με την κριτική σκέψη (συμφωνώ με την Palavra με άλλα λόγια).
2) Όσον για την ιδέα ότι ο εαυτός είναι ανεξάρτητη προσωπικότητα, μέχρι ενός σημείου: αγελαία ζα είμαστε και ας μην το ξεχνάμε. Εθελοτυφλούμε όταν το ξεχνάμε αυτό.
Για να ξεμπερδεύουμε με την κριτική σκέψη (σύμφωνα με τον ορισμό "να μην δέχεσαι ό,τι σου σερβίρουν"): Δεν ξέρω πόσες μελέτες και αποτελέσματα ερευνών υπάρχουν για την δυνατότητα ανάπτυξης κριτικής σκέψης μέσω της εκπαίδευσης (ένα απλό γκουκλάρισμα φέρνει αμέτρητα αποτελέσματα) αρά δεν χρειάζεται καν να επιμείνω ότι είναι δυνατόν. Η άρνηση τόσων επιστημονικών δεδομένων αποτελεί εθελοτυφλία (θα την ξεκάνω την έρμη την λέξη ;) ) Το γεγονός ότι πολλοί από εμάς έχουν μεγαλώσει culturally conditioned (δεν μου 'ρχεται τώρα) να αποδέχονται το αλάθητο της αυθεντίας και να μην ταράζουν τα νερά, μπορεί να εμποδίζει την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, μπορεί να έχει σχέση με την κοινωνική ψυχολογία και την ανθρωπολογία ίσως αλλά όχι με την βιολογία.
Όσο για το I.Q. δεν θα απαντήσω σε βάθος γιατί τότε θα γίνω πραγματικά κακιά. Την ιστοριούλα με τον εγκέφαλο και τον πωπό την ξέρουμε όλοι πάντως.
Υ.Γ. Και υψηλό IQ έχω (πολύ που με βοήθησε) και, παιδιόθεν, αμφισβητώ τα πάντα. Ο αδερφός μου πάλι, έχει υψηλότερο IQ από εμένα αλλά, χωρίς να είναι και πρόβατο, δέχεται πολύ περισσότερα πράγματα όπως του παρουσιάζονται. Θα έλεγε κανείς ότι αυτό αποτελεί τρανό παράδειγμα γενετικής προδιάθεσης. Εγώ σας ορκίζομαι ότι 2 μόνο -φαινομενικά άσχετες- παράμετροι στον τρόπο που μας μεγάλωσαν κάνουν την διαφορά.
Η διαμόρφωση χαρακτήρα είναι ένα από τα πολυπλοκότερα ζητήματα. Το να απλοποιούμε οποιαδήποτε παράμετρό της είτε με το βλέμμα μας σε αστερισμούς είτε στην ψευδο-γενετική είναι ένα και το αυτό.
Λίγο πλίνθοι τε και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα το παρακάτω μήνυμα
1)Το μόνο σίγουρο είναι πως, το να καταλήγουμε σε αυθαίρετα συμπεράσματα, όσο καινοφανή κι αν είναι, δεν αποτελεί κριτική σκέψη. Το να μπερδεύουμε π.χ., όπως στην απάντησή σου στο προηγούμενο μήνυμά μου, την εκπαίδευση με την γνώση (με εκνευρίζει το αντιθετικό σχήμα παιδεία-εκπαίδευση αλλά αυτό είναι άλλου παπά ευαγγέλιο) είναι λάθος. Έχουμε κάποιον που έχει άριστη γνώση του Α ή του Β, συμπεριλαμβανομένων των δομών που είναι απαραίτητες για να βγάλει συμπεράσματα πάνω στο Α ή το Β. Έχει αναπτύξει κριτική σκέψη γενικά; Όχι απαραίτητα.
Αυτό πέραν της εθελοτυφλίας που δέρνει πολλούς από εμάς και που δεν έχει σχέση με την κριτική σκέψη (συμφωνώ με την Palavra με άλλα λόγια).
2) Όσον για την ιδέα ότι ο εαυτός είναι ανεξάρτητη προσωπικότητα, μέχρι ενός σημείου: αγελαία ζα είμαστε και ας μην το ξεχνάμε. Εθελοτυφλούμε όταν το ξεχνάμε αυτό.
Για να ξεμπερδεύουμε με την κριτική σκέψη (σύμφωνα με τον ορισμό "να μην δέχεσαι ό,τι σου σερβίρουν"): Δεν ξέρω πόσες μελέτες και αποτελέσματα ερευνών υπάρχουν για την δυνατότητα ανάπτυξης κριτικής σκέψης μέσω της εκπαίδευσης (ένα απλό γκουκλάρισμα φέρνει αμέτρητα αποτελέσματα) αρά δεν χρειάζεται καν να επιμείνω ότι είναι δυνατόν. Η άρνηση τόσων επιστημονικών δεδομένων αποτελεί εθελοτυφλία (θα την ξεκάνω την έρμη την λέξη ;) ) Το γεγονός ότι πολλοί από εμάς έχουν μεγαλώσει culturally conditioned (δεν μου 'ρχεται τώρα) να αποδέχονται το αλάθητο της αυθεντίας και να μην ταράζουν τα νερά, μπορεί να εμποδίζει την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, μπορεί να έχει σχέση με την κοινωνική ψυχολογία και την ανθρωπολογία ίσως αλλά όχι με την βιολογία.
Όσο για το I.Q. δεν θα απαντήσω σε βάθος γιατί τότε θα γίνω πραγματικά κακιά. Την ιστοριούλα με τον εγκέφαλο και τον πωπό την ξέρουμε όλοι πάντως.
Υ.Γ. Και υψηλό IQ έχω (πολύ που με βοήθησε) και, παιδιόθεν, αμφισβητώ τα πάντα. Ο αδερφός μου πάλι, έχει υψηλότερο IQ από εμένα αλλά, χωρίς να είναι και πρόβατο, δέχεται πολύ περισσότερα πράγματα όπως του παρουσιάζονται. Θα έλεγε κανείς ότι αυτό αποτελεί τρανό παράδειγμα γενετικής προδιάθεσης. Εγώ σας ορκίζομαι ότι 2 μόνο -φαινομενικά άσχετες- παράμετροι στον τρόπο που μας μεγάλωσαν κάνουν την διαφορά.
Η διαμόρφωση χαρακτήρα είναι ένα από τα πολυπλοκότερα ζητήματα. Το να απλοποιούμε οποιαδήποτε παράμετρό της είτε με το βλέμμα μας σε αστερισμούς είτε στην ψευδο-γενετική είναι ένα και το αυτό.
"Το μόνο σίγουρο είναι πως, το να καταλήγουμε σε αυθαίρετα συμπεράσματα, όσο καινοφανή κι αν είναι, δεν αποτελεί κριτική σκέψη".
Irini Λίγο πολύ μου λες ότι δεν πρέπει να αναπτύσσονται νέες θεωρίες που βασίζονται σε λογικά επιχειρήματα επειδή μπορεί να αποδειχτούν λανθασμένες άρα αυθαίρετες. Βέβαια είναι μια άποψη κι αυτή τι να κάνουμε; Όμως ίσως θα γυρνούσαμε χιλιάδες χρόνια πίσω μ' αυτή τη νοοτροπία. Εγώ δεν ισχυρίζομαι ότι η άποψή μου είναι οπωσδήποτε ορθή, αλλά ότι θα μπορούσε να είναι. Όσο για την γνώση και την εκπαίδευση μάλλον δεν κατάλαβες καλά, συμφωνώ μαζί σου. Και για το IQ επίσης παρανόησες γιατί και πάλι συμφωνώ μαζί σου. Δεν σε προβληματίζει ωστόσο η διαφορά νοοτροπίας με τον αδερφό σου παρότι μεγαλώσατε στο ίδιο περιβάλλον και έχετε την ίδια ποιότητα εκπαίδευσης (υποθέτω); Αυτό δεν δείχνει ότι ο χαρακτήρας μπορεί να είναι προκαθορισμένος γενετικά μέχρις ένα ορισμένο σημείο; Δηλαδή λες ότι το ταλέντο του δρομέα ταχύτητας ή του τραγουδιστή, ή του αριθμομνήμονα κλπ. μπορεί να είναι γενετικά προσδιορισμένο, αλλά ειδικά κάποιο χαρακτηριστικό γνώρισμα που το διαθέτουν λίγοι δεν μπορεί; Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η ικανότητα ορισμένων γλυπτών και αρχιτεκτόνων να βλέπουν τρισδιάστατα και με μεγάλη ακρίβεια το σχέδιο που έχουν συλλάβει για το μελλοντικό τους δημιούργημα. Τέλος για την εθελοτυφλία έχω ήδη απαντήσει παραπάνω, αλλά μάλλον δεν το είδες. Ωστόσο αν θέλεις οπωσδήποτε να βαφτίσεις σε όλες τις περιπτώσεις την έλλειψη κριτικής σκέψης "εθελοτυφλία" δεν έχω αντίρρηση, ε λεξιπλάστες είμαστε εδώ! Ξέρεις, οι πολύ έξυπνοι άνθρωποι όπως εσύ έχουν την τάση να μελετούν κείμενα αποσπασματικά για να κερδίζουν χρόνο. Μήπως παρέλειψες μέρος της συζήτησης;
Irini Λίγο πολύ μου λες ότι δεν πρέπει να αναπτύσσονται νέες θεωρίες που βασίζονται σε λογικά επιχειρήματα επειδή μπορεί να αποδειχτούν λανθασμένες άρα αυθαίρετες. Βέβαια είναι μια άποψη κι αυτή τι να κάνουμε; Όμως ίσως θα γυρνούσαμε χιλιάδες χρόνια πίσω μ' αυτή τη νοοτροπία. Εγώ δεν ισχυρίζομαι ότι η άποψή μου είναι οπωσδήποτε ορθή, αλλά ότι θα μπορούσε να είναι. Όσο για την γνώση και την εκπαίδευση μάλλον δεν κατάλαβες καλά, συμφωνώ μαζί σου. Και για το IQ επίσης παρανόησες γιατί και πάλι συμφωνώ μαζί σου. Δεν σε προβληματίζει ωστόσο η διαφορά νοοτροπίας με τον αδερφό σου παρότι μεγαλώσατε στο ίδιο περιβάλλον και έχετε την ίδια ποιότητα εκπαίδευσης (υποθέτω); Αυτό δεν δείχνει ότι ο χαρακτήρας μπορεί να είναι προκαθορισμένος γενετικά μέχρις ένα ορισμένο σημείο; Δηλαδή λες ότι το ταλέντο του δρομέα ταχύτητας ή του τραγουδιστή, ή του αριθμομνήμονα κλπ. μπορεί να είναι γενετικά προσδιορισμένο, αλλά ειδικά κάποιο χαρακτηριστικό γνώρισμα που το διαθέτουν λίγοι δεν μπορεί; Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η ικανότητα ορισμένων γλυπτών και αρχιτεκτόνων να βλέπουν τρισδιάστατα και με μεγάλη ακρίβεια το σχέδιο που έχουν συλλάβει για το μελλοντικό τους δημιούργημα. Τέλος για την εθελοτυφλία έχω ήδη απαντήσει παραπάνω, αλλά μάλλον δεν το είδες. Ωστόσο αν θέλεις οπωσδήποτε να βαφτίσεις σε όλες τις περιπτώσεις την έλλειψη κριτικής σκέψης "εθελοτυφλία" δεν έχω αντίρρηση, ε λεξιπλάστες είμαστε εδώ! Ξέρεις, οι πολύ έξυπνοι άνθρωποι όπως εσύ έχουν την τάση να μελετούν κείμενα αποσπασματικά για να κερδίζουν χρόνο. Μήπως παρέλειψες μέρος της συζήτησης;
panadeli
¥
Μια μικρή και αρκετά καθυστερημένη παρέμβαση.
Στο αρχικό ερώτημα του νήματος "Ευθύνεται η εξέλιξη για το έλλειμμα κριτικής σκέψης;", η απάντηση που θα έδινα εγώ είναι, παραδόξως, ναι.
Η εξήγησή μου όμως είναι λίγο διαφορετική, οπότε μην βιαστείτε να βγάλετε συμπεράσματα.
Δυσκολεύομαι να συμφωνήσω ότι το έλλειμμα κριτικής σκέψης στους ενήλικες μπορεί να κρύβει κάποιο βιολογικό πλεονέκτημα. Οι υποθέσεις που παρουσιάζει ο γιουνίκ φαντάζουν λογικοφανείς, τουλάχιστον εκ πρώτης όψης, αλλά εύκολα μπορεί κανείς να προβάλλει τα δικά του αντιπαραδείγματα, όπως άλλωστε ήδη έκανε ο νίκελ. Όποτε μπαίνουμε στο κόλπο να προσδώσουμε προσαρμοστική αξία σε κάποιο γνώρισμα κάποιου οργανισμού (είτε πρόκειται για μορφολογικό γνώρισμα είτε για συμπεριφορά, δεν έχει σημασία), ελλοχεύει πάντοτε ο κίνδυνος να διατυπώσουμε αυθαίρετες εξηγήσεις οι οποίες φαντάζουν μεν λογικές αλλά δεν αντέχουν στην σκληρή κριτική. Ο αμερικανός εξελικτικός βιολόγος Stephen Jay Gould έχει χαρακτηρίσει τέτοιου είδους εξηγήσεις "just-so stories", εμπνευσμένος από τα ομότιτλα διηγήματα του Κίπλινγκ.
Υπάρχει όμως μια άλλη εξήγηση, πιο ισχυρή εξελικτικά, την οποία έχει αναπτύξει με ωραίο τρόπο ο βρετανός εξελικτικός βιολόγος Richard Dawkins, σε δύο βιβλία του (το Selfish Gene του 1976, και το The God Delusion του 2006). Με δυο λόγια, η εξήγησή του έχει ως εξής:
Τα μικρά παιδιά είναι αφελή και πάνω κάτω πιστεύουν ό,τι τους πεις. Αυτό το χαρακτηριστικό έχει προσαρμοστική αξία, γιατί τα παιδιά συνήθως μεγαλώνουν από τους γονείς τους, οι οποίοι έχουν μεγαλύτερη εμπειρία του γύρω κόσμου (στο κάτω κάτω έχουν επιβιώσει αρκετό καιρό ώστε να κάνουν παιδιά), και είναι σε θέση να τους δώσουν χρήσιμες συμβουλές. Οι γονείς κατά κανόνα θέλουν το καλό των παιδιών τους (ειδάλλως αυτά πιθανότατα θα πέθαιναν, οπότε και τα γονίδια των γονέων που συμβάλλουν σε αυτήν τη συμπεριφορά θα χάνονταν). Από τη μεριά τους, τα παιδιά που αποδέχονται ανεπιφύλακτα όσα τους λένε οι γονείς τους έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να επιβιώσουν (π.χ. αν ο γονέας σου λέει να μην φας τον τάδε δηλητηριώδη καρπό και εσύ τον παρακούσεις επειδή έχεις μια εγγενή τάση να παρακούς τους γονείς σου, τότε θα πεθάνεις, και μαζί σου θα χαθούν και τα γονίδια που συμβάλλουν στην εγγενή αυτή τάση ανυπακοής). Λόγω αυτού του χαρακτηριστικού, τα παιδιά έχουν μια ισχυρή τάση να ακολουθούν τα θρησκευτικά και πολιτικά πιστεύω των γονιών τους, ακριβώς επειδή αυτά τούς εμφυσούνται από μικρή ηλικία. Η πίστη λοιπόν σε θρησκείες και κάθε λογής δεισιδαιμονίες μπορεί να εξηγηθεί ως αποτέλεσμα γαλούχησης σε νεαρή ηλικία, σε μια ηλικία κατά την οποία το άτομο είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στην γαλούχηση. Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλός μας είναι ευάλωτος στη διάδοση ιδεών, οι οποίες μπορεί να μην αντέχουν στην κριτική ανάλυση, αρκεί αυτές να μεταδοθούν σε αρκετά μικρή ηλικία. Ο Dawkins έχει χρησιμοποιήσει τη λέξη "μιμίδιο" για να περιγράψει μια ιδέα (ή ένα έργο τέχνης, ένα μουσικό θέμα, κ.ο.κ.) που έχει την τάση να διαδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, από εγκέφαλο σε εγκέφαλο, κατά έναν παρόμοιο τρόπο με τον οποίον μεταδίδονται τα γονίδια από γενιά σε γενιά. Η πίστη είναι ένα ισχυρό τέτοιο μιμίδιο, ακριβώς επειδή γαλουχείται από μικρή ηλικία. Και ένα παιδί που γαλουχείται από μικρή ηλικία να μην κάνει κριτική ανάλυση των πραγμάτων προφανώς θα δυσκολευτεί αρκετά, αργότερα στη ζωή του, να απορρίψει το σύστημα ιδεών που του παρείχαν οι γονείς του. Όχι φυσικά ότι αυτό δεν γίνεται.
Υ.Γ. Ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη αν αυτά που γράφω έχουν ήδη αναφερθεί από κάποιους παραπάνω. Ελλείψει χρόνου, ομολογώ ότι δεν διάβασα λεπτομερειακά όλα τα ποστ του νήματος.
Στο αρχικό ερώτημα του νήματος "Ευθύνεται η εξέλιξη για το έλλειμμα κριτικής σκέψης;", η απάντηση που θα έδινα εγώ είναι, παραδόξως, ναι.
Η εξήγησή μου όμως είναι λίγο διαφορετική, οπότε μην βιαστείτε να βγάλετε συμπεράσματα.
Δυσκολεύομαι να συμφωνήσω ότι το έλλειμμα κριτικής σκέψης στους ενήλικες μπορεί να κρύβει κάποιο βιολογικό πλεονέκτημα. Οι υποθέσεις που παρουσιάζει ο γιουνίκ φαντάζουν λογικοφανείς, τουλάχιστον εκ πρώτης όψης, αλλά εύκολα μπορεί κανείς να προβάλλει τα δικά του αντιπαραδείγματα, όπως άλλωστε ήδη έκανε ο νίκελ. Όποτε μπαίνουμε στο κόλπο να προσδώσουμε προσαρμοστική αξία σε κάποιο γνώρισμα κάποιου οργανισμού (είτε πρόκειται για μορφολογικό γνώρισμα είτε για συμπεριφορά, δεν έχει σημασία), ελλοχεύει πάντοτε ο κίνδυνος να διατυπώσουμε αυθαίρετες εξηγήσεις οι οποίες φαντάζουν μεν λογικές αλλά δεν αντέχουν στην σκληρή κριτική. Ο αμερικανός εξελικτικός βιολόγος Stephen Jay Gould έχει χαρακτηρίσει τέτοιου είδους εξηγήσεις "just-so stories", εμπνευσμένος από τα ομότιτλα διηγήματα του Κίπλινγκ.
Υπάρχει όμως μια άλλη εξήγηση, πιο ισχυρή εξελικτικά, την οποία έχει αναπτύξει με ωραίο τρόπο ο βρετανός εξελικτικός βιολόγος Richard Dawkins, σε δύο βιβλία του (το Selfish Gene του 1976, και το The God Delusion του 2006). Με δυο λόγια, η εξήγησή του έχει ως εξής:
Τα μικρά παιδιά είναι αφελή και πάνω κάτω πιστεύουν ό,τι τους πεις. Αυτό το χαρακτηριστικό έχει προσαρμοστική αξία, γιατί τα παιδιά συνήθως μεγαλώνουν από τους γονείς τους, οι οποίοι έχουν μεγαλύτερη εμπειρία του γύρω κόσμου (στο κάτω κάτω έχουν επιβιώσει αρκετό καιρό ώστε να κάνουν παιδιά), και είναι σε θέση να τους δώσουν χρήσιμες συμβουλές. Οι γονείς κατά κανόνα θέλουν το καλό των παιδιών τους (ειδάλλως αυτά πιθανότατα θα πέθαιναν, οπότε και τα γονίδια των γονέων που συμβάλλουν σε αυτήν τη συμπεριφορά θα χάνονταν). Από τη μεριά τους, τα παιδιά που αποδέχονται ανεπιφύλακτα όσα τους λένε οι γονείς τους έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να επιβιώσουν (π.χ. αν ο γονέας σου λέει να μην φας τον τάδε δηλητηριώδη καρπό και εσύ τον παρακούσεις επειδή έχεις μια εγγενή τάση να παρακούς τους γονείς σου, τότε θα πεθάνεις, και μαζί σου θα χαθούν και τα γονίδια που συμβάλλουν στην εγγενή αυτή τάση ανυπακοής). Λόγω αυτού του χαρακτηριστικού, τα παιδιά έχουν μια ισχυρή τάση να ακολουθούν τα θρησκευτικά και πολιτικά πιστεύω των γονιών τους, ακριβώς επειδή αυτά τούς εμφυσούνται από μικρή ηλικία. Η πίστη λοιπόν σε θρησκείες και κάθε λογής δεισιδαιμονίες μπορεί να εξηγηθεί ως αποτέλεσμα γαλούχησης σε νεαρή ηλικία, σε μια ηλικία κατά την οποία το άτομο είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στην γαλούχηση. Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλός μας είναι ευάλωτος στη διάδοση ιδεών, οι οποίες μπορεί να μην αντέχουν στην κριτική ανάλυση, αρκεί αυτές να μεταδοθούν σε αρκετά μικρή ηλικία. Ο Dawkins έχει χρησιμοποιήσει τη λέξη "μιμίδιο" για να περιγράψει μια ιδέα (ή ένα έργο τέχνης, ένα μουσικό θέμα, κ.ο.κ.) που έχει την τάση να διαδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, από εγκέφαλο σε εγκέφαλο, κατά έναν παρόμοιο τρόπο με τον οποίον μεταδίδονται τα γονίδια από γενιά σε γενιά. Η πίστη είναι ένα ισχυρό τέτοιο μιμίδιο, ακριβώς επειδή γαλουχείται από μικρή ηλικία. Και ένα παιδί που γαλουχείται από μικρή ηλικία να μην κάνει κριτική ανάλυση των πραγμάτων προφανώς θα δυσκολευτεί αρκετά, αργότερα στη ζωή του, να απορρίψει το σύστημα ιδεών που του παρείχαν οι γονείς του. Όχι φυσικά ότι αυτό δεν γίνεται.
Υ.Γ. Ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη αν αυτά που γράφω έχουν ήδη αναφερθεί από κάποιους παραπάνω. Ελλείψει χρόνου, ομολογώ ότι δεν διάβασα λεπτομερειακά όλα τα ποστ του νήματος.
(Φίλτατε panadeli, κάνουμε κρα πια να σε δούμε και πρέπει να μπει η λέξη «εξέλιξη» στον τίτλο για να το καταφέρουμε. Όλα καλά;)
Είναι πλουσιότατο το εδεσματολόγιο σ’ αυτό το νήμα αν θέλει κανείς να ξεκινήσει από κάπου και να ανοιχτεί στο πέλαγος… Τώρα βρήκα ευκαιρία να ξαναχωθώ και είναι εύκολο να χάσεις τον μπούσουλα εδώ.
Η πρώτη μου κουβέντα στο νήμα ήταν «Η κριτική σκέψη είναι αναπόσπαστο μέρος της εξέλιξης». Μα η κριτική σκέψη, με την πιο δόκιμη σημασία της, ανήκει σε ήδη εξελιγμένους τρόπους σκέψης και είναι η σκέψη που αμφισβητεί τις παραδοχές, τα καθιερωμένα, την παράδοση.
Λέμε ότι η επιστημική γνώση αποτελείται όχι από τις γνώσεις που έχουν αποδειχτεί σωστές αλλά από τις γνώσεις που δεν έχουν διαψευστεί. Επομένως, με την κριτική σκέψη απορρίπτουμε μια εσφαλμένη παραδοχή και, ενδεχομένως, εμπλουτίζουμε το οπλοστάσιό μας με μια σωστή γνώση. Αυτή είναι η εξέλιξη στο πεδίο της επιστημονικής γνώσης.
Στο βιολογικό επίπεδο η εξέλιξη αφορά τα χαρακτηριστικά που κληρονομούνται και που εξασφαλίζουν επιβίωση λόγω καλύτερης προσαρμογής στο περιβάλλον και ικανότητας αναπαραγωγής.
Πότε, ποια χρονολογία, ξεκινά η κριτική σκέψη; Διότι είναι φανερό ότι κάνω μια προέκταση του όρου προς τα πίσω για να χαρακτηρίσω έτσι τις διεργασίες με τις οποίες οι οργανισμοί διακρίνουν ποια γνωρίσματα (κληρονομήσιμα γνωρίσματα) προσφέρουν πλεονεκτήματα για την επιβίωση.
Στην εποχή μας η εξέλιξη στην επιστημονική γνώση επηρεάζει τη βιολογική εξέλιξη. Αυτό γίνεται πια φανερό και από τη μία γενιά στην άλλη. Ξέρουμε, ας πούμε, να επιλέξουμε καλύτερη διατροφή, ξέρουμε ποια ιατρική έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να μας χαρίσει μακροβιότητα.
Βέβαια, δεν είμαστε πάνσοφοι και έχουμε αδυναμίες. Όταν τρώμε βουλιμικά ή καπνίζουμε, δεν χρησιμοποιούμε σωστά την πλάστιγγα των επιλογών της επιβίωσης. Δεν σημαίνει ότι η κριτική μας σκέψη κοντράρει τις γενικότερες παραδοχές για το πάχος και το κάπνισμα. Προφανώς, άλλη χημεία μιλάει εκεί.
Υπάρχει πάντως η ασφάλεια της παράδοσης από τη μια και η κριτική σκέψη και απόρριψη όσων αποδεικνύονται εσφαλμένα από την άλλη. Η εξέλιξη μπορεί να προέλθει μόνο από την αλλαγή, όχι από το «μένουμε στα ίδια». Αλλά υπάρχουν χίλια δυο ερωτήματα εδώ. Ας πούμε, ποιος είναι ο ρόλος των στρεσογόνων παραγόντων στην εξέλιξη; Πόσο επηρεάζει η «καθημερινότητα» που λένε και οι πολιτικοί, η ασφάλεια που νιώθεις στο κοινωνικό σου περιβάλλον ή και στην υιοθέτηση των παραδοχών σε σχέση με το άγνωστο; Για παράδειγμα, σε σχέση με τις συγκεκριμένες απορίες του unique, πόσο δυνατός πρέπει να είναι ο άνθρωπος, πόσα στηρίγματα να έχει από την κουλτούρα του και τη ζωή του για να δεχτεί το νόημα του αθεϊσμού, το ότι είναι περαστικός και ότι δεν έχει κανένα νόημα η ζωή άλλο από τα παιχνίδια της χημείας που θα φιλοξενήσει το σαρκίο του για μερικά χρόνια; Άλλο: πόσο επηρεάζει την εξέλιξη του είδους το γεγονός ότι στις οικονομικά αναπτυγμένες κοινωνίες έχουμε υπογεννητικότητα σε σχέση με φτωχότερες χώρες και ποιο ρόλο παίζει ή θα παίξει η γνώση ότι ο υπερπληθυσμός μπορεί να είναι καταστροφικός για το είδος;
Πρόχειρες και ανάκατες σκέψεις κατέθεσα αλλά:
α. η εξέλιξη δεν μπορεί να ευθύνεται για το έλλειμμα κριτικής σκέψης. Η εξέλιξη είναι κατά κάποιο τρόπο αποτέλεσμα κριτικής σκέψης. Για το έλλειμμα κριτικής σκέψης ευθύνεται η προσήλωση στην ασφάλεια του γνωστού. Αν τα δεδομένα αλλάξουν και δεν έχεις την ευελιξία να προσαρμοστείς στα νέα δεδομένα, να τη βράσω την ασφάλεια. Πόσες προκλήσεις αντιμετωπίζει σήμερα το ανθρώπινο είδος και πόσο πρέπει να αξιοποιήσει την κριτική σκέψη του για να δει καλύτερες μέρες αντί για όλεθρο και οδύνη; (Σε αυτό το πλαίσιο ο βλάκας που ασχολείται, ας πούμε, με νεφελίμ, είναι απλώς από άλλο, σαχλό, ανέκδοτο.)
β. αν και sapiens, είμαστε ατελέστατα όντα. Ακόμα κι αν έχουμε κάποιες γνώσεις και κάποια πείρα για να αντιμετωπίσουμε καταστάσεις (ας μη μιλήσουμε για τις περιπτώσεις που δεν έχουμε τις γνώσεις, που δεν θέλουμε να φωτιστούμε από τις γνώσεις ή που έχουμε τις γνώσεις αλλά λείπει η ενάργεια της πείρας), κάνουμε ο καθένας μας καθημερινά του κόσμου τα λάθη είτε γιατί ήμασταν σε κάποιες περιστάσεις πολύ τεμπέληδες για να ασκήσουμε την κριτική μας σκέψη ή κάτι άλλο μας εμπόδισε να το κάνουμε.
Όλα αυτά είναι ένα δέντρο με τόσο πολλά κλαδιά και κλωναράκια, που για να μπορείς να ξέρεις πού έχει φτάσει η σοφία του ανθρώπου για αυτά τα πράγματα και να μπορέσεις να τα συνδυάσεις σε έναν συνεκτικό τρόπο σκέψης θέλει τόσο γερή σκέψη και κατάρτιση που νιώθω δέος. Μακάριοι όσοι δεν πονοκεφαλιάζουν για αυτά τα θέματα. Εγώ προτιμώ να πονοκεφαλιάζω, όσο κι αν η ενασχόληση με αυτά με κάνει να νιώθω ταπεινός και ανασφαλής.
Είναι πλουσιότατο το εδεσματολόγιο σ’ αυτό το νήμα αν θέλει κανείς να ξεκινήσει από κάπου και να ανοιχτεί στο πέλαγος… Τώρα βρήκα ευκαιρία να ξαναχωθώ και είναι εύκολο να χάσεις τον μπούσουλα εδώ.
Η πρώτη μου κουβέντα στο νήμα ήταν «Η κριτική σκέψη είναι αναπόσπαστο μέρος της εξέλιξης». Μα η κριτική σκέψη, με την πιο δόκιμη σημασία της, ανήκει σε ήδη εξελιγμένους τρόπους σκέψης και είναι η σκέψη που αμφισβητεί τις παραδοχές, τα καθιερωμένα, την παράδοση.
Λέμε ότι η επιστημική γνώση αποτελείται όχι από τις γνώσεις που έχουν αποδειχτεί σωστές αλλά από τις γνώσεις που δεν έχουν διαψευστεί. Επομένως, με την κριτική σκέψη απορρίπτουμε μια εσφαλμένη παραδοχή και, ενδεχομένως, εμπλουτίζουμε το οπλοστάσιό μας με μια σωστή γνώση. Αυτή είναι η εξέλιξη στο πεδίο της επιστημονικής γνώσης.
Στο βιολογικό επίπεδο η εξέλιξη αφορά τα χαρακτηριστικά που κληρονομούνται και που εξασφαλίζουν επιβίωση λόγω καλύτερης προσαρμογής στο περιβάλλον και ικανότητας αναπαραγωγής.
Πότε, ποια χρονολογία, ξεκινά η κριτική σκέψη; Διότι είναι φανερό ότι κάνω μια προέκταση του όρου προς τα πίσω για να χαρακτηρίσω έτσι τις διεργασίες με τις οποίες οι οργανισμοί διακρίνουν ποια γνωρίσματα (κληρονομήσιμα γνωρίσματα) προσφέρουν πλεονεκτήματα για την επιβίωση.
Στην εποχή μας η εξέλιξη στην επιστημονική γνώση επηρεάζει τη βιολογική εξέλιξη. Αυτό γίνεται πια φανερό και από τη μία γενιά στην άλλη. Ξέρουμε, ας πούμε, να επιλέξουμε καλύτερη διατροφή, ξέρουμε ποια ιατρική έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να μας χαρίσει μακροβιότητα.
Βέβαια, δεν είμαστε πάνσοφοι και έχουμε αδυναμίες. Όταν τρώμε βουλιμικά ή καπνίζουμε, δεν χρησιμοποιούμε σωστά την πλάστιγγα των επιλογών της επιβίωσης. Δεν σημαίνει ότι η κριτική μας σκέψη κοντράρει τις γενικότερες παραδοχές για το πάχος και το κάπνισμα. Προφανώς, άλλη χημεία μιλάει εκεί.
Υπάρχει πάντως η ασφάλεια της παράδοσης από τη μια και η κριτική σκέψη και απόρριψη όσων αποδεικνύονται εσφαλμένα από την άλλη. Η εξέλιξη μπορεί να προέλθει μόνο από την αλλαγή, όχι από το «μένουμε στα ίδια». Αλλά υπάρχουν χίλια δυο ερωτήματα εδώ. Ας πούμε, ποιος είναι ο ρόλος των στρεσογόνων παραγόντων στην εξέλιξη; Πόσο επηρεάζει η «καθημερινότητα» που λένε και οι πολιτικοί, η ασφάλεια που νιώθεις στο κοινωνικό σου περιβάλλον ή και στην υιοθέτηση των παραδοχών σε σχέση με το άγνωστο; Για παράδειγμα, σε σχέση με τις συγκεκριμένες απορίες του unique, πόσο δυνατός πρέπει να είναι ο άνθρωπος, πόσα στηρίγματα να έχει από την κουλτούρα του και τη ζωή του για να δεχτεί το νόημα του αθεϊσμού, το ότι είναι περαστικός και ότι δεν έχει κανένα νόημα η ζωή άλλο από τα παιχνίδια της χημείας που θα φιλοξενήσει το σαρκίο του για μερικά χρόνια; Άλλο: πόσο επηρεάζει την εξέλιξη του είδους το γεγονός ότι στις οικονομικά αναπτυγμένες κοινωνίες έχουμε υπογεννητικότητα σε σχέση με φτωχότερες χώρες και ποιο ρόλο παίζει ή θα παίξει η γνώση ότι ο υπερπληθυσμός μπορεί να είναι καταστροφικός για το είδος;
Πρόχειρες και ανάκατες σκέψεις κατέθεσα αλλά:
α. η εξέλιξη δεν μπορεί να ευθύνεται για το έλλειμμα κριτικής σκέψης. Η εξέλιξη είναι κατά κάποιο τρόπο αποτέλεσμα κριτικής σκέψης. Για το έλλειμμα κριτικής σκέψης ευθύνεται η προσήλωση στην ασφάλεια του γνωστού. Αν τα δεδομένα αλλάξουν και δεν έχεις την ευελιξία να προσαρμοστείς στα νέα δεδομένα, να τη βράσω την ασφάλεια. Πόσες προκλήσεις αντιμετωπίζει σήμερα το ανθρώπινο είδος και πόσο πρέπει να αξιοποιήσει την κριτική σκέψη του για να δει καλύτερες μέρες αντί για όλεθρο και οδύνη; (Σε αυτό το πλαίσιο ο βλάκας που ασχολείται, ας πούμε, με νεφελίμ, είναι απλώς από άλλο, σαχλό, ανέκδοτο.)
β. αν και sapiens, είμαστε ατελέστατα όντα. Ακόμα κι αν έχουμε κάποιες γνώσεις και κάποια πείρα για να αντιμετωπίσουμε καταστάσεις (ας μη μιλήσουμε για τις περιπτώσεις που δεν έχουμε τις γνώσεις, που δεν θέλουμε να φωτιστούμε από τις γνώσεις ή που έχουμε τις γνώσεις αλλά λείπει η ενάργεια της πείρας), κάνουμε ο καθένας μας καθημερινά του κόσμου τα λάθη είτε γιατί ήμασταν σε κάποιες περιστάσεις πολύ τεμπέληδες για να ασκήσουμε την κριτική μας σκέψη ή κάτι άλλο μας εμπόδισε να το κάνουμε.
Όλα αυτά είναι ένα δέντρο με τόσο πολλά κλαδιά και κλωναράκια, που για να μπορείς να ξέρεις πού έχει φτάσει η σοφία του ανθρώπου για αυτά τα πράγματα και να μπορέσεις να τα συνδυάσεις σε έναν συνεκτικό τρόπο σκέψης θέλει τόσο γερή σκέψη και κατάρτιση που νιώθω δέος. Μακάριοι όσοι δεν πονοκεφαλιάζουν για αυτά τα θέματα. Εγώ προτιμώ να πονοκεφαλιάζω, όσο κι αν η ενασχόληση με αυτά με κάνει να νιώθω ταπεινός και ανασφαλής.
panadeli
¥
(Νίκο είμαι μια χαρά -και δυο τρομάρες- αλλά τρέχω και δεν φτάνω. Χάθηκα ρε γαμώτο. Η εξέλιξη όμως είναι πάντοτε κράχτης!)
Μια δεύτερη σημαντική υποσημείωση σχετικά με τις ανησυχίες που καταθέτει ο Νίκελ:
Η εξέλιξη προχωρά με πολύ αργούς ρυθμούς. Σε ένα είδος με μεγάλο βιολογικό κύκλο, όπως ο άνθρωπος, για να δούμε μια σημαντική εξελικτική αλλαγή θα πρέπει να περάσουν δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια (για να μην πω εκατομμύρια). Μάλιστα, επειδή η εξέλιξη είναι πρωτίστως μια διαδικασία εξάλειψης (οι χειρότερα προσαρμοσμένες μορφές κάθε γενιάς εξαλείφονται από τη φυσική επιλογή), και ο ανθρώπινος πληθυσμός τα τελευταία 40.000 χρόνια αυξάνεται διαρκώς και ανεξέλεγκτα, με αποτέλεσμα στην πραγματικότητα οι χειρότερα προσαρμοσμένες μορφές να μην εξαφανίζονται, μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι, στην πρόσφατη ιστορία του, ο ανθρώπος παραμένει, κατά κάποιο τρόπο, εξελικτικά στάσιμος. Μάλιστα, λόγω ακριβώς αυτής της άμβλυνσης της δράσης της φυσικής επιλογής, παθήσεις που άλλοτε θα ποινικοποιούνταν από αυτήν διαδίδονται όλο και περισσότερο στους ανθρώπινους πληθυσμούς (για παράδειγμα, στον άνθρωπο παρατηρούνται κάθε λογής παθήσεις της όρασης -μυωπία, υπερμετρωπία, στραβισμός, τύφλωση, κ.ο.κ.- που σε άλλες εποχές ή σε άλλα είδη θα αποδεικνύονται καταστροφικές, αλλά εντούτοις δεν εμποδίζουν τους ανθρώπους που πάσχουν από αυτές να επιβίωσουν και να αποκτήσουν απογόνους, κληρονομώντας στα παιδιά τους τα γονίδια που ευθύνονται για την πάθηση).
Πολύ σύντομα βέβαια η φυσική επιλογή θα κληθεί πάλι να παίξει ενεργό ρόλο, γιατί με τους ρυθμούς που εξακολουθούμε να αυξανόμαστε σήμερα, η ώρα της πληθυσμιακής κατάρρευσης σιμώνει γοργά!
Μια δεύτερη σημαντική υποσημείωση σχετικά με τις ανησυχίες που καταθέτει ο Νίκελ:
Η εξέλιξη προχωρά με πολύ αργούς ρυθμούς. Σε ένα είδος με μεγάλο βιολογικό κύκλο, όπως ο άνθρωπος, για να δούμε μια σημαντική εξελικτική αλλαγή θα πρέπει να περάσουν δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια (για να μην πω εκατομμύρια). Μάλιστα, επειδή η εξέλιξη είναι πρωτίστως μια διαδικασία εξάλειψης (οι χειρότερα προσαρμοσμένες μορφές κάθε γενιάς εξαλείφονται από τη φυσική επιλογή), και ο ανθρώπινος πληθυσμός τα τελευταία 40.000 χρόνια αυξάνεται διαρκώς και ανεξέλεγκτα, με αποτέλεσμα στην πραγματικότητα οι χειρότερα προσαρμοσμένες μορφές να μην εξαφανίζονται, μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι, στην πρόσφατη ιστορία του, ο ανθρώπος παραμένει, κατά κάποιο τρόπο, εξελικτικά στάσιμος. Μάλιστα, λόγω ακριβώς αυτής της άμβλυνσης της δράσης της φυσικής επιλογής, παθήσεις που άλλοτε θα ποινικοποιούνταν από αυτήν διαδίδονται όλο και περισσότερο στους ανθρώπινους πληθυσμούς (για παράδειγμα, στον άνθρωπο παρατηρούνται κάθε λογής παθήσεις της όρασης -μυωπία, υπερμετρωπία, στραβισμός, τύφλωση, κ.ο.κ.- που σε άλλες εποχές ή σε άλλα είδη θα αποδεικνύονται καταστροφικές, αλλά εντούτοις δεν εμποδίζουν τους ανθρώπους που πάσχουν από αυτές να επιβίωσουν και να αποκτήσουν απογόνους, κληρονομώντας στα παιδιά τους τα γονίδια που ευθύνονται για την πάθηση).
Πολύ σύντομα βέβαια η φυσική επιλογή θα κληθεί πάλι να παίξει ενεργό ρόλο, γιατί με τους ρυθμούς που εξακολουθούμε να αυξανόμαστε σήμερα, η ώρα της πληθυσμιακής κατάρρευσης σιμώνει γοργά!
Το "λογικοφανές" δηλώνει logical fallacy. Περιμένω να την ακούσω.
Με τη δεύτερη δημοσίευσή σου συμφωνώ απόλυτα.
Όσο για τη θεωρία του Dawkins δεν ξέρω αν την παραθέτεις με ακρίβεια αλλά σίγουρα όπως είναι γενικά διατυπωμένη περιέχει λογικό σφάλμα: συνδέει αναγκαστικά την ανυπακοή των παιδιών στις ορθές εντολές (ή συμβουλές) με την ύπαρξη κριτικής σκέψης. Αυτό είναι σίγουρα λογικό σφάλμα. Ο άνθρωπος με κριτική σκέψη εξ ορισμού αναγνωρίζει το ορθό σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι οι υπόλοιποι. Τα απείθαρχα παιδιά δεν έχουν κατ' ανάγκη κριτική σκέψη και σίγουρα έχουν χαμηλό E.Q. Πολλά από τα ανυπάκουα παιδιά μάλιστα πάσχουν από υπερκινητικό σύνδρομο.
Εδώ συζητάμε ακριβώς αυτό: ότι παρά την πλύση εγκεφάλου μερικοί ανθίστανται επιτυχώς. Γιατί συμβαίνει αυτό; Τι τους ξεχωρίζει από τα πρόβατα; Γιατί από τα τέσσερα αδέρφια το ένα διαθέτει κριτικό πνεύμα; Γιατί από τα είκοσι παιδιά του ορφανοτροφείου το ένα ξεχωρίζει; Γιατί αυτοί οι άνθρωποι δεν προσηλώνονται όπως οι άλλοι στην ασφάλεια του γνωστού; Η κριτική σκέψη δεν είναι αλάνθαστη, αλλά αμφισβητεί ό, τι δεν φαίνεται αληθοφανές. Το μη αληθοφανές όμως μερικές φορές στέκει.
Nickel γράφεις ότι: "η εξέλιξη δεν μπορεί να ευθύνεται για το έλλειμμα κριτικής σκέψης. Η εξέλιξη είναι κατά κάποιο τρόπο αποτέλεσμα κριτικής σκέψης". Ασφαλώς διαφωνώ με το πρώτο σκέλος για τους λόγους που έχω αναπτύξει αλλού. Παρόλα αυτά συμφωνώ μερικά με το δεύτερο. Τα ελάχιστα άτομα που διαφώνησαν με τις απόψεις της Καθολικής Εκκλησίας είναι υπεύθυνα για την έλευση του διαφωτισμού και πάει λέγοντας. Αλλά εμένα δεν με ενδιαφέρει η σύγχρονη εποχή γατί η κατάσταση είναι πλέον διαμορφωμένη. Με ενδιαφέρει ωστόσο ο περίεργος επιλεκτικός μηχανισμός που άρχισε να λειτουργεί από την εποχή που ο άνθρωπος είχε πλέον διαμορφώσει μερικά στοιχεία κριτικής σκέψης.
Έχω ως παράδειγμα ανθρώπου με κριτική σκέψη τον Νίκο Δήμου. Το ειρωνικό του ημερολόγιο είναι χαρακτηριστικό. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Adorno. Πάντως οι Αμερικανοί έχουν συντάξει ένα τεστ το οποίο ελέγχει την προδιάθεση του ατόμου στην κριτική σκέψη.
Σ' αυτό το σημείο όμως θα ήταν δίκαιο να ακουστεί και η αντίθετη άποψη. Γι’ αυτό επικοινώνησα με ένα φίλο αιρεσιάρχη που μου είπε τα εξής:
«Το παντοδύναμο ιπτάμενο μακαρονοτέρας δημιούργησε τους ανθρώπους έτσι ώστε να είναι όλοι τους ίδιοι και συνεπώς ίσοι από κάθε άποψη, γιατί αυτό είναι το πολιτικώς ορθόν. Άλλωστε ένα δίκαιο μακαρονοτέρας δεν θα μπορούσε να κάνει κάτι διαφορετικό, γιατί αυτό θα δημιουργούσε διακρίσεις μεταξύ των παιδιών του και θα άφηνε χωρίς δουλειά τους μακαρονοϊδεολόγους. Όλες οι διαφορές μεταξύ των πειρατών οφείλονται σε οφθαλμαπάτες και παραισθήσεις που δημιουργούνται από το περιβάλλον (όπως οι μακαρονοοάσεις στην έρημο). Η κοσμολογία του ιπτάμενου μακαρονοτέρατος όπως μας παραδόθηκε από τον προφήτη Μακαρόνιο Αντάντε και τον βοηθό του τον Φιδέ μετά την κάθοδό τους από το Μακαρονοβουνό στην Κοιλάδα των Μακάρων, λέει ότι η γη είναι ένα ανεστραμμένο πιάτο μακαρονάδας που ισορροπεί σε ένα κάθετο μακαρόνι. Οι μακαρονοεκκλησιαστικές σύνοδοι του 2009 και 2010 στο Σπα Γκετί και στην Κάρα Μπονάρα έχουν αποφανθεί ότι όποιος πειρατής αναρωτηθεί φωναχτά «που στηρίζεται το μακαρόνι;» θα πρέπει εξ ορισμού να θεωρείται αιρετικός και να ρίπτεται αμέσως σε ένα τεράστιο λάκκο με λασπιασμένη βραστή μακαρονάδα με μελάνι σουπιάς (τη μακαρονοκόλαση ) την οποία ως γνωστόν ανακατεύει μανιωδώς με μια τεράστια κουτάλα γνωστός τηλεμάγειρας με τραγιάσκα και σαρδόνιο χαμόγελο.
Μετανοείτε !!!»
Δεν πιστεύω ότι διαφωνούμε. Απλώς χρησιμοποιούμε διαφορετική ορολογία. Η εξέλιξη είναι αποτέλεσμα φυσικών «νόμων». Το πρόβλημά σου είναι κατά πόσο αυτοί οι φυσικοί νόμοι ευθύνονται για το έλλειμμα κριτικής σκέψης — όχι η εξέλιξη.
Και βέβαια: Προσκυνώ την κάρα μπονάρα!
panadeli
¥
Φίλτατε γιουνίκ δεν υφίσταται λογικό σφάλμα εδώ για τον απλούστατο λόγο ότι ο Ντόκινς ουδέποτε συνέδεσε την ανυπακοή με την ύπαρξη κριτικής σκέψης. Ούτε εγώ άλλωστε. Τη συγκεκριμένη σύνδεση την κάνεις απο κεκτημένη ταχύτητα. Αυτό που λέει ο Ντόκινς και μετέφερα εγώ εδώ είναι ότι έχουμε τη γενετική προδιάθεση, στα αρχικά στάδια της ζωής μας, να υπακούμε τους γονείς μας. Αυτό από μόνο του έχει μεγάλη αξία για την επιβίωση μας, αλλά έχει και κάποιες σοβαρές πιθανές παρενέργειες. Αν π.χ. οι γονείς σου σε φλομώσουν στα ψέματα, είναι πολύ δύσκολο αργότερα στη ζωή σου να ξεφύγεις από αυτά. Έτσι μπορεί να καταλήξεις να πιστεύεις σε θεούς και δαίμονες, σε παντοδύναμους προγόνους που ήξεραν τα πάντα, σε εβραίους που έχουν κέρατα και ουρά, κλπ κλπ. Αυτή την απάντηση δίνει ο Ντόκινς (και συμφωνώ και εγώ) στο έγκυρο ερώτημα που έθεσες στο τρίτο σου πόστ ["Ωστόσο θα πρέπει να δοθεί μια πειστική εξήγηση για την ύπαρξη ενός σημαντικού πληθυσμιακού δείγματος που πιστεύει στις προλήψεις, στη βασκανία, στα θαύματα, στο θεό των Ελλήνων (στο ότι ο θεός άλλαξε γνώμη και τώρα ο ελληνικός λαός είναι ο περιούσιος), στην καταγωγή μας κατ' ευθείαν από τους αρχαίους ημών προγόνους, ...."]
Τη σύνδεση με την κριτική σκέψη την έκανα με το εξής πνεύμα: Λόγω της εγγενούς μας τάσης, όταν είμαστε μικροί, να πιστεύουμε αυτά που ακούμε να λένε οι μεγάλοι γύρω μας, υπάρχει κίνδυνος, αν ανατραφούμε σε ένα περιβάλλον γεμάτο δεισιδαιμονίες, οι διδαχές που θα λάβουμε σε αυτήν την ηλικία να δυσχεράνουν, αργότερα στη ζωή μας, την ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Αντίστοιχα, βέβαια, αν οι γονείς μας από νωρίς μας μάθουν να αναλύουμε κριτικά τις καταστάσεις, να αναζητούμε οι ίδιοι τις λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, να παρατηρούμε, να πειραματιζόμαστε, κ.ο.κ., δεν θα είναι καθόλου δύσκολο να αναπτύξουμε κριτική σκέψη. Δυστυχώς λίγοι γονείς κάνουν το δεύτερο, εξού και το έλλειμμα κριτικής σκέψης που ορθά επισημαίνεις.
Με λίγα λόγια, αποδίδω το έλλειμμα κριτικής σκέψης πρωτίστως στην επίδραση του περιβάλλοντος (στην ακατάλληλη ή ανεπαρκή εκπαίδευση, αρχικά από τους γονείς και αργότερα από το σχολείο). Επειδή όμως το περιβάλλον επιδρά πάντοτε πάνω σε ένα γενετικό υπόβαθρο, κάπου εδώ κρύβεται και η εξελικτική παράμετρος: η γενετική μας προδιάθεση να υπακούμε τους γονείς μας. Άρα, στο βάθος ευθύνεται και η εξέλιξη (η οποία, στο κάτω κάτω, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, ευθύνεται σχεδόν για τα πάντα).
Σε ό,τι αφορά τα αρχικά σου επιχειρήματα, τα χαρακτήρισα λογικοφανή εννοώντας ότι φαντάζουν μεν λογικά αλλά ότι αυτό δεν σημαίνει πως στέκουν πλήρως. Δεν είμαι σε θέση να σου υποδείξω τα πιθανά λογικά τους σφάλματα (που στο κάτω κάτω μπορεί και να μην υπάρχουν), αλλά μια μικρή αντίρρηση την έχω: Το επιχείρημα σου ουσιαστικά εντάσσεται σε ένα σκέλος της εξελικτικής θεωρίας που έχει καταρριφθεί από τη δεκαετία του 1970, τη λεγόμενη θεωρία της επιλογής ομάδων. Λες, για παράδειγμα: "Ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό και επειδή η επιβίωση του συνόλου εξαρτάται από την ομοιογένεια στην πίστη των μυθιστοριών...", και αργότερα: "Οι πρωταρχικές ομάδες οι οποίες δεν περιείχαν άτομα με καταγεγραμμένες αυτές τις ιδιότητες στο γονιδίωμα τους απλά δεν επιβίωσαν, ενώ αντίθετα, επιβίωσαν μέσω φυσικής επιλογής αυτές που είχαν τον μεγαλύτερο αριθμό τέτοιων ατόμων". Για τα λογικά σφάλματα της επιλογής ομάδων παραπέμπω ξανά στο Εγωιστικό γονίδιο του Ντόκινς, για δύο λόγους. Πρώτον επειδή η ανάπτυξή τους απαιτεί αρκετό χώρο και χρόνο, και δεύτερον επειδή εκείνος τα λέει πολύ καλύτερα απ' ό,τι εγώ.
Αυτό που λέω είναι ότι αν οι μισοί θεωρούν τον εαυτό τους Αλβανό και οι άλλοι μισοί Μακεδόνα η συνοχή της ομάδας είναι μειωμένη, όπως και η ορμή και η πίστη στη νίκη, σε σχέση με μια ομάδα Ελλήνων Χριστιανών που μάχεται (κάτω από το Εν Τούτω Νίκα και έναν άγγελο-σύννεφο ορατό από όλους που υπερίπταται του πεδίου της μάχης) υπέρ πίστεως και κονομ... εεε πατρίδας. Από εκεί και πέρα τι να τον κάνω τον τρέχα γύρευε;
panadeli
¥
Και αυτό το επιχείρημα εντάσσεται στη λογική της επιλογής ομάδων. Μου βάζεις μπελάδες αν θέλεις να σου εξηγήσω τα παράδοξά της συγκεκριμένης θεωρίας. Πρώτα πρώτα βασίζεται σε μια εσφαλμένη παραδοχή, ότι η φυσική επιλογή επιλέγει ομάδες και όχι άτομα (ή γονίδια, αλλά μην το πάμε εκεί, γιατί δεν έχει τελειωμό), κάτι που δεν συμβαίνει. Δεύτερον, θεωρεί ότι η συμπεριφορά του αντάρτη, που εκμεταλλεύεται την ομάδα προς όφελος του, κατά κάποιον τρόπο ποινικοποιείται επειδή πλήττεται η ομάδα. Ούτε αυτό όμως ισχύει. Η ομάδα μπορεί κάλλιστα να πλήττεται και ο αντάρτης να ωφελείται. Τα λογικά σφάλματα της επιλογής ομάδων είναι πολλά και σημαντικά, αλλά είναι καλύτερο, για τους λόγους που ανέφερα παραπάνω, να τα διαβάσεις από άλλη πηγή. Θέλεις να σου στείλω το selfish gene που το έχω σε πιντιέφ; Είναι σπουδαίο βιβλίο, θα το ευχαριστηθείς.
Και ποιος σου είπε ότι πιστεύω ότι η φυσική επιλογή επιλέγει ομάδες και όχι άτομα; Αντίθετα πιστεύω σε ένα συνδυασμό των δύο. Όσο για τον αντάρτη δεν μιλάω για την εκμετάλλευση της ομάδας από αυτόν ούτε και για επανάσταση, αλλά για την άποψή του ότι ο φύλαρχος δεν είναι θεός, ότι ο Μάγος μας δουλεύει, ότι το πνεύμα του δάσους είναι ανύπαρκτο, ότι το τοτέμ δεν μας προστατεύει από το φάντασμα-λιοντάρι κ.λπ. (Αν διαθέτει κάμποσους τέτοιους η φυλή θα γίνει σκορποχώρι).
Σε ευχαριστώ για την προσφορά του ebook αλλά είμαι πνιγμένος και δεν θα καταφέρω να το διαβάσω…
Σε ευχαριστώ για την προσφορά του ebook αλλά είμαι πνιγμένος και δεν θα καταφέρω να το διαβάσω…
panadeli
¥
Αφού έκανα που έκανα τον κόπο, ας εξηγήσω λίγο καλύτερα την άποψή μου.
Μπορώ να φανταστώ αρκετά πιθανά εξελικτικά πλεονεκτήματα που θα μπορούσε να προσφέρει η κριτική σκέψη, οπότε, βλέποντας τα πράγματα από την εξελικτική σκοπιά, πίστευω ότι πρέπει να επιλέγεται θετικά από τη φυσική επιλογή. Μάλιστα, δεν μπορώ παρά να αποδώσω στη φυσική επιλογή την ίδια την ύπαρξη της προδιάθεσής μας για κριτική σκέψη. Η ικανότητά μας να παρατηρούμε και να αναλύουμε καταστάσεις προφανώς έχει κάποια βιολογική βάση, η οποία πέρασε μέσα από το κόσκινο της φυσικής επιλογής και, μέσα από τους αιώνες, βελτιώθηκε.
Από την άλλη, το έλλειμμα κριτικής σκέψης που συχνά παρατηρείται στις κοινωνίες μας το αποδίδω στην κακή εκπαίδευση, σε συνδυασμό με την έμφυτη τάση μας (επίσης προϊόν της φυσικής επιλογής), ως παιδιά, να αποδεχόμαστε ανεπιφύλακτα όσα μας λένε οι μεγάλοι. Η γενετική μας προδιάθεση να μαθαίνουμε από τους μεγάλους (γονείς, συγγενείς, δασκάλους), και να μην αμφισβητούμε αυτά που μας λένε, μπορεί να εξηγήσει, τουλάχιστον εν μέρει, γιατί κυριαρχούν τόσο πολλές δεισιδαιμονίες στον πλανήτη, και μάλιστα οι περισσότερες όχι τόσο ενδιαφέρουσες όσο ο πασταφαριανισμός. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι τα παιδιά που παρακούν τους γονείς τους αναπτύσσουν κριτική σκέψη (και ούτε φυσικά ο Ντόκινς υπονόησε ποτέ κάτι τέτοιο). Ίσα ίσα. Αν στο αρχικό μου ποστ υποδηλώνεται κάτι τέτοιο, τότε ίσως να μην εκφράστηκα σωστά.
Οι δύο αυτές διαφορετικές τάσεις που μας έχει κληροδοτήσει η εξέλιξη (από τη μια η τάση μας να παρατηρούμε και να αναρωτιόμαστε, και από την άλλη η τάση μας, ως παιδιά, να δεχόμαστε ανεπιφύλακτα όσα μας λένε οι μεγάλοι) ενίοτε έρχονται σε σύγκρουση, όταν οι διδαχές των γονιών ή των δασκάλων δημιουργούν προσκόμματα στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης.
Τώρα, φίλτατε γιουνίκ, σε ό,τι αφορά τα επιχειρήματα περί μάγου φυλής κλπ., δεν αμφιβάλλω ότι μπορεί να έχουν κάποια βάση, αλλά μέσα σε διαφορετικό πλαίσιο. Και πρώτα πρώτα, έξω από τη λογική της επιλογής ομάδων. Τη συμπεριφορά του ατόμου που πιστεύει ότι ο φύλαρχος δεν είναι θεός κλπ. πρέπει να την αξιολογήσεις αποκλειστικά και μόνο ως προς τις επιπτώσεις της στη δική του αναπαραγωγική επιτυχία, και μόνο σε αυτήν. Φυσικά, μια τέτοια συμπεριφορά πολύ πιθανόν να ποινικοποιούνταν. Δεν φαντάζομαι, για παράδειγμα, ότι ο φύλαρχος της φύλης θα την έβλεπε με καλό μάτι. Το τι θα συνέβαινε όμως στο σύνολο της φυλής είναι εντελώς αδιάφορο (και δεν υφίσταται ο συνδυασμός που λες, σε κανένα επίπεδο).
Μπορώ να φανταστώ αρκετά πιθανά εξελικτικά πλεονεκτήματα που θα μπορούσε να προσφέρει η κριτική σκέψη, οπότε, βλέποντας τα πράγματα από την εξελικτική σκοπιά, πίστευω ότι πρέπει να επιλέγεται θετικά από τη φυσική επιλογή. Μάλιστα, δεν μπορώ παρά να αποδώσω στη φυσική επιλογή την ίδια την ύπαρξη της προδιάθεσής μας για κριτική σκέψη. Η ικανότητά μας να παρατηρούμε και να αναλύουμε καταστάσεις προφανώς έχει κάποια βιολογική βάση, η οποία πέρασε μέσα από το κόσκινο της φυσικής επιλογής και, μέσα από τους αιώνες, βελτιώθηκε.
Από την άλλη, το έλλειμμα κριτικής σκέψης που συχνά παρατηρείται στις κοινωνίες μας το αποδίδω στην κακή εκπαίδευση, σε συνδυασμό με την έμφυτη τάση μας (επίσης προϊόν της φυσικής επιλογής), ως παιδιά, να αποδεχόμαστε ανεπιφύλακτα όσα μας λένε οι μεγάλοι. Η γενετική μας προδιάθεση να μαθαίνουμε από τους μεγάλους (γονείς, συγγενείς, δασκάλους), και να μην αμφισβητούμε αυτά που μας λένε, μπορεί να εξηγήσει, τουλάχιστον εν μέρει, γιατί κυριαρχούν τόσο πολλές δεισιδαιμονίες στον πλανήτη, και μάλιστα οι περισσότερες όχι τόσο ενδιαφέρουσες όσο ο πασταφαριανισμός. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι τα παιδιά που παρακούν τους γονείς τους αναπτύσσουν κριτική σκέψη (και ούτε φυσικά ο Ντόκινς υπονόησε ποτέ κάτι τέτοιο). Ίσα ίσα. Αν στο αρχικό μου ποστ υποδηλώνεται κάτι τέτοιο, τότε ίσως να μην εκφράστηκα σωστά.
Οι δύο αυτές διαφορετικές τάσεις που μας έχει κληροδοτήσει η εξέλιξη (από τη μια η τάση μας να παρατηρούμε και να αναρωτιόμαστε, και από την άλλη η τάση μας, ως παιδιά, να δεχόμαστε ανεπιφύλακτα όσα μας λένε οι μεγάλοι) ενίοτε έρχονται σε σύγκρουση, όταν οι διδαχές των γονιών ή των δασκάλων δημιουργούν προσκόμματα στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης.
Τώρα, φίλτατε γιουνίκ, σε ό,τι αφορά τα επιχειρήματα περί μάγου φυλής κλπ., δεν αμφιβάλλω ότι μπορεί να έχουν κάποια βάση, αλλά μέσα σε διαφορετικό πλαίσιο. Και πρώτα πρώτα, έξω από τη λογική της επιλογής ομάδων. Τη συμπεριφορά του ατόμου που πιστεύει ότι ο φύλαρχος δεν είναι θεός κλπ. πρέπει να την αξιολογήσεις αποκλειστικά και μόνο ως προς τις επιπτώσεις της στη δική του αναπαραγωγική επιτυχία, και μόνο σε αυτήν. Φυσικά, μια τέτοια συμπεριφορά πολύ πιθανόν να ποινικοποιούνταν. Δεν φαντάζομαι, για παράδειγμα, ότι ο φύλαρχος της φύλης θα την έβλεπε με καλό μάτι. Το τι θα συνέβαινε όμως στο σύνολο της φυλής είναι εντελώς αδιάφορο (και δεν υφίσταται ο συνδυασμός που λες, σε κανένα επίπεδο).
Ως προς το πρώτο σκέλος της αντίρρησης σου έχω ήδη απαντήσει με το παράδειγμα ατόμων που έχουν τις ίδιες εμπειρίες και την ίδια (κακή) εκπαίδευση αλλά παρόλα αυτά διαφορετική κριτική σκέψη. Ως προς το δεύτερο σκέλος ποιος σου είπε ότι διαφωνώ; Απλά προσθέτω και την διάσταση της διάλυσης της ομάδας. Όπου λαλούν πολλά κοκόρια αργεί να ξημερώσει. Συνήθως οι πτωχοί τω πνεύμα τρέχουν πίσω από ένα «ιδανικό» που τους ενώνει. Τα πολλά τους μπερδεύουν, τους αποπροσανατολίζουν και η γειτονική ομάδα κερδίζει τον πόλεμο είτε κυριολεκτικά είτε μεταφορικά. Εδώ μιλάμε για ομάδες είκοσι ατόμων και όχι είκοσι εκατομμυρίων.
Ωστόσο επειδή σ' αυτό το νήμα επαναλαμβάνονται οι ίδιες ενστάσεις και επειδή θεωρώ ότι έχω απαντήσει με επάρκεια κλείνω τη δική μου συμμετοχή εδώ και σας ευχαριστώ για την κατάθεση των απόψεών σας.
Ενδιαφέρον: The Science of Why We Don't Believe in Science
Πολύ ενδιαφέρον. Ωστόσο δεν καταλαβαίνω το:
"Evolution required us to react very quickly to stimuli in our environment. It's a "basic human survival skill," explains political scientist Arthur Lupia of the University of Michigan. We push threatening information away; we pull friendly information close. We apply fight-or-flight reflexes not only to predators, but to data itself".
Πώς επιβίωσε ο άνθρωπος του Νεάντερταλ αν απωθούσε τις ιδέες του κρύου, της επικινδυνότητας των άγριων ζώων, του άμεσου κινδύνου, της ενδεχόμενης επίθεσης από άλλη φυλή κλπ και κατά συνέπεια δεν λάμβανε πρόνοια για τίποτα;
Θα μου πεις βέβαια ότι γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο εξαφανίστηκαν οι Νεάντερνταλ !
Ωστόσο παραμένει το αίνιγμα της επιβίωσης των Ελλήνων...
"Evolution required us to react very quickly to stimuli in our environment. It's a "basic human survival skill," explains political scientist Arthur Lupia of the University of Michigan. We push threatening information away; we pull friendly information close. We apply fight-or-flight reflexes not only to predators, but to data itself".
Πώς επιβίωσε ο άνθρωπος του Νεάντερταλ αν απωθούσε τις ιδέες του κρύου, της επικινδυνότητας των άγριων ζώων, του άμεσου κινδύνου, της ενδεχόμενης επίθεσης από άλλη φυλή κλπ και κατά συνέπεια δεν λάμβανε πρόνοια για τίποτα;
Θα μου πεις βέβαια ότι γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο εξαφανίστηκαν οι Νεάντερνταλ !
Ωστόσο παραμένει το αίνιγμα της επιβίωσης των Ελλήνων...
bernardina
Moderator
