διαρχία ή δυαρχία;

nickel

Administrator
Staff member
Διαβάζοντας στην Καθημερινή τον τίτλο «Η ιδιότυπη δυαρχία Παπανδρέου–Βενιζέλου» θυμήθηκα το γνωστό πρόβλημα που έχουμε με αυτό το σύνθετο, δίπλα στο πρόβλημα με το δισδιάστατος-διδιάστατος.

Επισημαίνω ότι η διαρχία και η δυαρχία συμβιώνουν στα λεξικά εδώ και δεκαετίες (και τις δύο γραφές φιλοξενούν και ο Δημητράκος και ο Σταματάκος). Το ΛΝΕΓ, ωστόσο, και το Ορθογραφικό προτείνουν να δοθεί τέλος σ' αυτή τη δι(πλο)τυπία.

Τονίζουν ότι:

Με δυ– γράφουμε τα παράγωγα του δύο: δυάδα – δυαδικός, δυάρα, δυάρι, δυϊκός – δυϊσμός.

Τα σύνθετα του δύο γράφονται με δι– ή δισ–:
διαρχία, δίλημμα, διμέτωπος, διπρόσωπος, δίστιχο, δισύλλαβος, δίτομος, διώροφος, δισέγγονο, δισεκατομμύριο, δίσεκτος. Και δισδιάστατος ή διδιάστατος. Για τα οποία διαλέξτε αφού διαβάσετε εδώ:
http://lexilogia.gr/forum/showthrea...ραμμωτός-κωδικός&p=35194&viewfull=1#post35194

Έτσι, στο ΛΝΕΓ υπάρχει η δυαρχία αλλά σημαίνει «δυϊσμός» (dualism) ενώ η άσκηση εξουσίας από δύο πρόσωπα είναι διαρχία (η οποία είναι και δυϊσμός). Σπρώχνει δηλαδή το λεξικό προς την εγκατάλειψη της γραφής δυαρχία. Αντιθέτως, το ΛΚΝ έχει μόνο τη δυαρχία. Κάκιστα. Στο διαδίκτυο τα ευρήματα για διαρχία και δυαρχία είναι μοιρασμένα. Ακόμα και στην Καθημερινή επικρατεί διτυπία.




Two heads are not necessarily better than one: A double-headed bobtail lizard born in Perth, Australia, has problems crawling because its hindlegs get conflicting signals from each brain. Also the bigger head keeps trying to eat the smaller one.
http://johnrennie.net/2010/04/26/gaaah-nature-bicephalous-edition/
 

Zazula

Administrator
Staff member
Ο Κριαράς (ΝΕΛ) έχει μόνο τη διαρχία (και με τις δύο σημασίες) και καθόλου δυαρχία. Το Πρωίας θεωρεί τα διαρχία και δυαρχία παράλληλους τύπους του ίδιου πράγματος. Το Μείζον ορίζει με τη διαρχία και την εξουσία δύο ανδρών (sic, οπότε σεξιστικό αυτό) και τη φιλοσοφική έννοια — ενώ για τη δυαρχία δίνει μόνο τη φιλοσοφική σημασία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο χειρισμός στον Θησαυρό (Γιοβάνης): στη λέξη διαρχία παρατίθενται δύο σημασίες στη νεοελληνική (η φιλοσοφική "δυϊσμός" και η θρησκειολογική "αντίληψη ύπαρξης δύο υπέρτατων αρχών στον κόσμο") και μία αμιγώς αρχαιοελληνική ("συναρχία δύο αντρών"), ενώ στη λέξη δυαρχία δίνεται μόνο μία αρχαία εκκλησιαστική σημασία: "ύπαρξη δύο αρχών" — και, ίσως για να γίνουν πιο ενδιαφέροντα τα πράγματα, δίνει επίσης και το ρήμα διάρχω "διατηρώ την εξουσία ως το τέλος".
 

nickel

Administrator
Staff member
Να προσθέσω με την ευκαιρία ότι στον Θησαυρό (TLG) υπάρχει μία ολομόναχη δυαρχία στον Μέγα Αθανάσιο:

Ἐξ αὐτῆς δὲ τῆς ἀρχῆς ἐστι φύσει υἱὸς ὁ λόγος, οὐχ ὡς ἀρχὴ ἑτέρα καθ' ἑαυτὸν ὑφεστὼς οὐδ' ἔξωθεν ταύτης γεγονώς, ἵνα μὴ τῇ ἑτερότητι δυαρχία καὶ πολυαρχία γένηται, ἀλλὰ τῆς μιᾶς ἀρχῆς ἴδιος υἱός, ἰδία σοφία, ἴδιος λόγος ἐξ αὐτῆς ὑπάρχων.
 

Earion

Moderator
Staff member
Προσθέτω κι εγώ (γιατί έπεσα τυχαία επάνω της) τη Νεοελληνική ορθογραφία του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη (συγγραφέας Γιώργος Παπαναστασίου), σ. 320:

/δi-/: Το πρώτο συνθετικό /δi-/ (< δύο) εμφανίζεται για ετυμολογικούς λόγους) με τις μορφές:
(α) δι-/δί-, π.χ. δικοτυλήδονος· δίστιχος·
(β) δυ-, π.χ. δυαρχία, δυϊσμός
.
 

pidyo

New member
Να προσθέσω με την ευκαιρία ότι στον Θησαυρό (TLG) υπάρχει μία ολομόναχη δυαρχία στον Μέγα Αθανάσιο
Υπάρχουν όμως οι δύανδρες (και το επίθετο δυανδρικός), για τους οποίους νόμιζα πως απαντά και στις αρχαίες πηγές ο όρος δύαρχοι που χρησιμοποιούν ορισμένοι, αλλά έκανα λάθος.

Οι δύανδρες / duumviri έχουν το εξής περίεργο χαρακτηριστικό: ενώ κανονικά είναι λέξη που -εξ ορισμού- απαντά μόνο στον πληθυντικό (ο δυϊκός είχε ήδη εκλείψει στην κανονική γλώσσα), προέκυψε η ανάγκη του ενικού (π.χ. σε τιμητικές επιγραφές), οπότε σχηματίστηκε καταχρηστικά ο λίγο παλαβός ενικός (duumvir, αιτ. δύανδρα). Στα ελληνικά είχαν και το πρόσθετο πρόβλημα της ονομαστικής του καταχρηστικού αυτού ενικού, τον οποίο φρόντισαν να αποφύγουν με περιφράσεις.
 
Top