(Προσωρινός τίτλος. Ακούω προτάσεις μέχρι να βρούμε τον καλύτερο.)
Στο άρθρο του στο κυριακάτικο Βήμα ο Γιώργος Βέλτσος περιλαμβάνει αναφορά στο Εγχειρίδιο της ορθής γραφής (το σχετικό μας νήμα είναι εδώ).
Ο Δ. Μαρωνίτης στο «Εγχειρίδιο της ορθής γραφής», που μοιράζει το «Βήμα», σημειώνει πως «Αρχαιόμορφη παραμένει η άναρθρη γενική όταν σχηματίζει με το προηγούμενο ουσιαστικό αναντικατάστατο σημασιολογικό ζεύγος». Οπότε «λέμε και γράφουμε: ο μαθητής της πρώτης τάξης, αλλά λέμε και γράφουμε: ηθοποιός πρώτης τάξεως».
Πράγματι, το Εγχειρίδιο, στις σελίδες 58-61, κάνει μια επιτροχάδην αναφορά σε γλωσσικά απολιθώματα. Θυμίζω ότι γενικά γλωσσικό απολίθωμα είναι «τύπος από παλαιότερες φάσεις της γλώσσας, που χρησιμοποιείται σε ορισμένες μόνο φράσεις και περιβάλλοντα» (ΛΝΕΓ). Στη συγκεκριμένη περίπτωση το Εγχειρίδιο καλύπτει τη λόγια γενική πτώση (π.χ. τήξεως, ασφαλείας) και η παράγραφος που με ενδιαφέρει λέει:
Γενικότερα: αρχαιόμορφη παραμένει η άναρθρη γενική όταν σχηματίζει με το προηγούμενο ουσιαστικό καθιερωμένο και αναντικατάστατο σημασιολογικό ζεύγος, ακόμη και σε περιπτώσεις που δεν πρόκειται για ορολογία ή τίτλο. Λέμε και γράφουμε:
η δύναμη της συνήθειας — αλλά: ζήτημα συνήθειας
Έχω την εντύπωση ότι υπάρχουν κι άλλα σαν αυτό από τη διαδικασία της αναγνώρισης (OCR).)
Θα ήθελα πάρα πολύ να δημιουργήσω έναν όρο: defossilization. Θα περιγράφει τη διαδικασία ομαλοποίησης απολιθωμένων τύπων, κάτι που οπωσδήποτε παρατηρούμε στα χρόνια της μεταπολίτευσης καθώς εξοικειωνόμαστε όλο και περισσότερο με το τυπικό της δημοτικής και εκδημοτικίζουμε αυτούς τους παλαιότερους τύπους. Μπορεί να μην αγωνιώ για τη μέρα που την τελεία θα τη λέμε τέλεια (δεν θα ήταν σωστό, άλλωστε), αλλά δείτε τι έγινε με τη συνήθεια:
"ζήτημα συνηθείας" 10 ευρήματα
"ζήτημα συνήθειας" 1.120 ευρήματα
Ίδια ανατροπή θα διαπιστώσουμε και με το «ζήτημα χαρακτήρα» (ελάχιστοι γράφουν «ζήτημα χαρακτήρος») ή με την «κρίση συνείδησης» (που δίνει όσα ευρήματα δίνει και το «κρίση συνειδήσεως»).
Βρισκόμαστε δηλαδή στη μέση μιας διαδικασίας όπου θα πρέπει κάθε τόσο να εξακριβώνουμε πού βρίσκεται ο δείκτης σε παρόμοιες εκφράσεις (που είναι πάμπολλες). Όταν επανεκδίδονται οδηγοί, θα πρέπει κάποιος να φροντίζει να φρεσκάρονται.
Ειδικότερα τώρα στην περίπτωση της έκφρασης «πρώτης τάξεως», εμφανίζεται μόνο σ’ αυτή τη μορφή σε όλα σχεδόν τα λεξικά, με τα εξής παραδείγματα (σχεδόν πάντα μπροστά από το ουσιαστικό που προσδιορίζει):
πρώτης τάξης (=σπουδαίος)· ευκαιρία πρώτης τάξης
Μια απλή αναζήτηση
"μια πρώτης τάξης" OR "ένας πρώτης τάξης"
δείχνει ότι η εκδημοτικισμένη έκφραση δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί λάθος.
Στο άρθρο του στο κυριακάτικο Βήμα ο Γιώργος Βέλτσος περιλαμβάνει αναφορά στο Εγχειρίδιο της ορθής γραφής (το σχετικό μας νήμα είναι εδώ).
Ο Δ. Μαρωνίτης στο «Εγχειρίδιο της ορθής γραφής», που μοιράζει το «Βήμα», σημειώνει πως «Αρχαιόμορφη παραμένει η άναρθρη γενική όταν σχηματίζει με το προηγούμενο ουσιαστικό αναντικατάστατο σημασιολογικό ζεύγος». Οπότε «λέμε και γράφουμε: ο μαθητής της πρώτης τάξης, αλλά λέμε και γράφουμε: ηθοποιός πρώτης τάξεως».
Πράγματι, το Εγχειρίδιο, στις σελίδες 58-61, κάνει μια επιτροχάδην αναφορά σε γλωσσικά απολιθώματα. Θυμίζω ότι γενικά γλωσσικό απολίθωμα είναι «τύπος από παλαιότερες φάσεις της γλώσσας, που χρησιμοποιείται σε ορισμένες μόνο φράσεις και περιβάλλοντα» (ΛΝΕΓ). Στη συγκεκριμένη περίπτωση το Εγχειρίδιο καλύπτει τη λόγια γενική πτώση (π.χ. τήξεως, ασφαλείας) και η παράγραφος που με ενδιαφέρει λέει:
Γενικότερα: αρχαιόμορφη παραμένει η άναρθρη γενική όταν σχηματίζει με το προηγούμενο ουσιαστικό καθιερωμένο και αναντικατάστατο σημασιολογικό ζεύγος, ακόμη και σε περιπτώσεις που δεν πρόκειται για ορολογία ή τίτλο. Λέμε και γράφουμε:
- το επίπεδο της θεατρικής παράστασης — αλλά: έξοδα παραστάσεως
- η κρίση της ανθρώπινης συνείδησης — αλλά: είχε κρίση συνειδήσεως
- ο μαθητής της πρώτης τάξης — αλλά: ηθοποιός πρώτης τάξεως
- η διαμόρφωση του χαρακτήρα — αλλά: είναι ζήτημα χαρακτήρος
- η δύναμη της συνήθειας — αλλά: ζήτημα συνηθείας*
η δύναμη της συνήθειας — αλλά: ζήτημα συνήθειας
Έχω την εντύπωση ότι υπάρχουν κι άλλα σαν αυτό από τη διαδικασία της αναγνώρισης (OCR).)
Θα ήθελα πάρα πολύ να δημιουργήσω έναν όρο: defossilization. Θα περιγράφει τη διαδικασία ομαλοποίησης απολιθωμένων τύπων, κάτι που οπωσδήποτε παρατηρούμε στα χρόνια της μεταπολίτευσης καθώς εξοικειωνόμαστε όλο και περισσότερο με το τυπικό της δημοτικής και εκδημοτικίζουμε αυτούς τους παλαιότερους τύπους. Μπορεί να μην αγωνιώ για τη μέρα που την τελεία θα τη λέμε τέλεια (δεν θα ήταν σωστό, άλλωστε), αλλά δείτε τι έγινε με τη συνήθεια:
"ζήτημα συνηθείας" 10 ευρήματα
"ζήτημα συνήθειας" 1.120 ευρήματα
Ίδια ανατροπή θα διαπιστώσουμε και με το «ζήτημα χαρακτήρα» (ελάχιστοι γράφουν «ζήτημα χαρακτήρος») ή με την «κρίση συνείδησης» (που δίνει όσα ευρήματα δίνει και το «κρίση συνειδήσεως»).
Βρισκόμαστε δηλαδή στη μέση μιας διαδικασίας όπου θα πρέπει κάθε τόσο να εξακριβώνουμε πού βρίσκεται ο δείκτης σε παρόμοιες εκφράσεις (που είναι πάμπολλες). Όταν επανεκδίδονται οδηγοί, θα πρέπει κάποιος να φροντίζει να φρεσκάρονται.
Ειδικότερα τώρα στην περίπτωση της έκφρασης «πρώτης τάξεως», εμφανίζεται μόνο σ’ αυτή τη μορφή σε όλα σχεδόν τα λεξικά, με τα εξής παραδείγματα (σχεδόν πάντα μπροστά από το ουσιαστικό που προσδιορίζει):
- πρώτης τάξεως παιδί | πρώτης τάξεως ευκαιρία (Μείζον)
- Είναι ένας νέος πρώτης τάξεως. | Αυτή η ταινία είναι μια πρώτης τάξεως δουλειά. | Βρήκε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία. (ΛΚΝ)
- είναι πρώτης τάξεως ζωγράφος | μεγάλωσε ένα πρώτης τάξεως παιδί | μια πρώτης τάξεως ευκαιρία | ένα πρώτης τάξεως γεύμα (ΛΝΕΓ)
πρώτης τάξης (=σπουδαίος)· ευκαιρία πρώτης τάξης
Μια απλή αναζήτηση
"μια πρώτης τάξης" OR "ένας πρώτης τάξης"
δείχνει ότι η εκδημοτικισμένη έκφραση δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί λάθος.
