Costas
¥
Διαβάζω κατά καιρούς ότι "τα ψυχαρικά ελληνικά δεν διαβάζονται". Δεν συμφωνώ καθόλου. Ιδού λοιπόν από τα Κούφια Καρύδια του Αλέξ. Πάλλη, δύο παράγραφοι από την Κριτική του Άδολου Λογισμού του Καντ ––για να ξεφύγουμε λίγο και από τους δολερούς τραπεζίτες [1][2]. Έχει ενδιαφέρον πώς προσπάθησε να απαλλαγεί από τα θηλυκά τριτόκλιτα, με την προβληματική κλίση, κάνοντάς τα αρσενικά (γνώμη -> γνωρισμός, εντύπωση -> εντυπωμός). Αλλά καταρρίπτει και τον παραπάνω μύθο, που καλλιεργείται. Έχω διατηρήσει την ορθογραφία αλλά προσθέσει τόνους (το πρωτότυπο είναι κεφαλαίο και άτονο):
ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΔΟΛΟΥ ΛΟΓΙΣΜΟΥ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Α
ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΔΟΛΟΥ ΚΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ ΓΝΩΡΙΣΜΟΥ
Πως κάθε μας λογισμός αρχινάει με πείρα δεν έχει λόγο. Γιατί πώς αλλιώς θα ξυπνήσει του γνωριστικού μας η ενέργεια παρά από αντικείμενα που επιρρεάζουν την αίσθησή μας, κι’ είτε αυτά τα ίδια γεννούν εικόνες, είτε κεντούν τη διάνοιά μας ναν τα συγκρίνει, ναν τα τεριάζει ή ξεχωρίζει, κι’ έτσι το αδούλεφτο υλικό του αισθητικού μας εντυπωμού ναν το γυρίζει σε γνωρισμό αντικειμένων, που είναι ότι λέγεται πείρα; Χρονολογικά λοιπόν κανένας μας γνωρισμός δεν έρχεται πριν την πείρα· αρχινάει ο καθένας μαζί της.
Αν όμως κάθε μας γνωρισμός αρχινάει με πείρα, αφτό δε θα πει πως και πηγάζει ο καθένας από την πείρα. Γιατί κι’ ο ίδιος ο εμπειρικός γνωρισμός ίσως είναι σύνθετος από ότι αποχτούμε με εντυπωμό κι’ από ότι μας προμηθέβει το ίδιο το γνωριστικό μας (ο αισθητικός εντυπωμός δίνοντας μονάχα την αφορμή), κι’ αφτή την προσθήκη δεν τη διακρίνουμε από το αρχικό υλικό ως που με μεγάλη πραχτική να την παρατηρήσουμε και μάθουμε την τέχνη του ξεχωρισμού της. Λοιπόν είναι τούτο τουλάχιστο ζήτημα πιο προσεχτικής μελέτης, που δεν αποφασίζεται έτσι αμέσως με την πρώτη ματιά, το αν υπάρχει δηλαδή γνωρισμός ολότελα ανεξάρτητα από πείρα, ακόμα μάλιστα κι’ από κάθε αισθητικό εντυπωμό. Τέτιος γνωρισμός λέγεται από τα πριν (a priori), αντίθετα του εμπειρικού, που οι πηγές του είναι από τα ύστερα (a posteriori), δηλαδή μέσα στην πείρα.
Τα λόγια από τα πριν δεν είναι όμως τόσο καλά ορισμένα ώστε να φανερώσουνε σωστά πόση σημασία έχει το ζήτημα που προβάλαμε. Γιατί ακόμα και για γνωρισμούς που πηγάζουνε από πείρα συνηθάει ο κόσμος και λέει πως είμαστε από τα πριν επιδεχτικοί τους ή κάτοχοί τους, γιατί δεν τους βγάλαμε άμεσα από πείρα, παρά από κάπιο γενικό κανόνα, δανεισμένο όμως κι’ αφτόν από πείρα. Έτσι, αν ξεχώσεις τα θεμέλια του σπιτιού σου, λέμε πως έπρεπε ναν το ξέρεις από τα πριν πως θα γκρεμιστεί, δηλαδή δεν είταν ανάγκη να προσμένεις την πείρα να σου το μάθει. Κι’ ωστόσο μήτε αφτό δε μπορούσες ναν το ξέρεις αληθινά από τα πριν, τι [σ.σ. το;] πως τα σώματα έχουνε βάρος, και λοιπόν πως πέφτουν άμα τους λείψουν τα στυλώματά τους, τόμαθες πρωτύτερα από πείρα.
Με γνωρισμό από τα πριν θα εννοούμε λοιπόν από δω κι’ ομπρός όχι γνωρισμό ανεξάρτητο από κάπιας λογής πείρα, παρά απόλυτα ανεξάρτητο από κάθε πείρα. Αντίθετός του είναι ο εμπειρικός, που δε γίνεται παρά από τα ύστερα, δηλαδή μονάχα με πείρα. Ο από τα πριν γνωρισμός είναι πάλε ή άδολος ή ανακατωμένος. Και άδολος είναι όταν δεν έχει μέσα του τίποτα εμπειρικό. Το αξίωμα άξαφνα ‘κάθε αλλαγή έχει την αιτία της’ είναι αξίωμα από τα πριν, όχι όμως άδολο, γιατί η αλλαγή είναι έννοια βγαλμένη μονάχα από πείρα.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΔΟΛΟΥ ΛΟΓΙΣΜΟΥ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Α
ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΔΟΛΟΥ ΚΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ ΓΝΩΡΙΣΜΟΥ
Πως κάθε μας λογισμός αρχινάει με πείρα δεν έχει λόγο. Γιατί πώς αλλιώς θα ξυπνήσει του γνωριστικού μας η ενέργεια παρά από αντικείμενα που επιρρεάζουν την αίσθησή μας, κι’ είτε αυτά τα ίδια γεννούν εικόνες, είτε κεντούν τη διάνοιά μας ναν τα συγκρίνει, ναν τα τεριάζει ή ξεχωρίζει, κι’ έτσι το αδούλεφτο υλικό του αισθητικού μας εντυπωμού ναν το γυρίζει σε γνωρισμό αντικειμένων, που είναι ότι λέγεται πείρα; Χρονολογικά λοιπόν κανένας μας γνωρισμός δεν έρχεται πριν την πείρα· αρχινάει ο καθένας μαζί της.
Αν όμως κάθε μας γνωρισμός αρχινάει με πείρα, αφτό δε θα πει πως και πηγάζει ο καθένας από την πείρα. Γιατί κι’ ο ίδιος ο εμπειρικός γνωρισμός ίσως είναι σύνθετος από ότι αποχτούμε με εντυπωμό κι’ από ότι μας προμηθέβει το ίδιο το γνωριστικό μας (ο αισθητικός εντυπωμός δίνοντας μονάχα την αφορμή), κι’ αφτή την προσθήκη δεν τη διακρίνουμε από το αρχικό υλικό ως που με μεγάλη πραχτική να την παρατηρήσουμε και μάθουμε την τέχνη του ξεχωρισμού της. Λοιπόν είναι τούτο τουλάχιστο ζήτημα πιο προσεχτικής μελέτης, που δεν αποφασίζεται έτσι αμέσως με την πρώτη ματιά, το αν υπάρχει δηλαδή γνωρισμός ολότελα ανεξάρτητα από πείρα, ακόμα μάλιστα κι’ από κάθε αισθητικό εντυπωμό. Τέτιος γνωρισμός λέγεται από τα πριν (a priori), αντίθετα του εμπειρικού, που οι πηγές του είναι από τα ύστερα (a posteriori), δηλαδή μέσα στην πείρα.
Τα λόγια από τα πριν δεν είναι όμως τόσο καλά ορισμένα ώστε να φανερώσουνε σωστά πόση σημασία έχει το ζήτημα που προβάλαμε. Γιατί ακόμα και για γνωρισμούς που πηγάζουνε από πείρα συνηθάει ο κόσμος και λέει πως είμαστε από τα πριν επιδεχτικοί τους ή κάτοχοί τους, γιατί δεν τους βγάλαμε άμεσα από πείρα, παρά από κάπιο γενικό κανόνα, δανεισμένο όμως κι’ αφτόν από πείρα. Έτσι, αν ξεχώσεις τα θεμέλια του σπιτιού σου, λέμε πως έπρεπε ναν το ξέρεις από τα πριν πως θα γκρεμιστεί, δηλαδή δεν είταν ανάγκη να προσμένεις την πείρα να σου το μάθει. Κι’ ωστόσο μήτε αφτό δε μπορούσες ναν το ξέρεις αληθινά από τα πριν, τι [σ.σ. το;] πως τα σώματα έχουνε βάρος, και λοιπόν πως πέφτουν άμα τους λείψουν τα στυλώματά τους, τόμαθες πρωτύτερα από πείρα.
Με γνωρισμό από τα πριν θα εννοούμε λοιπόν από δω κι’ ομπρός όχι γνωρισμό ανεξάρτητο από κάπιας λογής πείρα, παρά απόλυτα ανεξάρτητο από κάθε πείρα. Αντίθετός του είναι ο εμπειρικός, που δε γίνεται παρά από τα ύστερα, δηλαδή μονάχα με πείρα. Ο από τα πριν γνωρισμός είναι πάλε ή άδολος ή ανακατωμένος. Και άδολος είναι όταν δεν έχει μέσα του τίποτα εμπειρικό. Το αξίωμα άξαφνα ‘κάθε αλλαγή έχει την αιτία της’ είναι αξίωμα από τα πριν, όχι όμως άδολο, γιατί η αλλαγή είναι έννοια βγαλμένη μονάχα από πείρα.
